Chris Christie heeft de handdoek in de ring gegooid. Helaas weer op de manier die hem kenmerkt: luidruchtig, arrogant en contrapructief. We zagen weer de man die trump in 2016 steunde. 

Christies vertrek zou Haley moeten helpen die binnen de marge staat om Trump in New Hampshire te laten struikelen. En dan zal inderdaad, zoals Christie zei, het hele bouwwerk in elkaar donderen. Zie ook mij op ed stuk in november. Helaas zei Christie bij zijn afscheid lullige dingen over zijn tegenstanders. Ik weet niet of het Haley schaadt, maar helpen doet het zeker niet. 

Het debat tussen DeSantis en Haley was een duo show, zonder dat Trump serieus onder handen werd genomen. Hij zat lekker bij Fox om soft ball vragen te beantwoorden. DeSantis en Haley deden net of de ander het grootste gevaar was voor Amerika. Opnieuw een gemiste kans, zoals ze elk debat kansen lieten lopen om zichzelf serieus te positioneren.

Dat gezegd zijnde is de timing van Haley buitengewoon goed. Ze piekt percies op tijd voor New Hampshire. Iowa zal ze niet winnen, maar de combi van DeSantis en Haley kan Trump misschien onder de vijftig procent houden, al reken ik daar niet op met al die gelovige nutcases in die staat.

New Hamphsire gaat beslissen of er een serieuze uitdager komt voor Trump. DeSantis zal volgende week zich terugtrekken na een falende campagne die een man met bijzonder vervelende eigenschappen niet als kandidaat neer kon zetten. Zover, geheel voorzien. Ik schreef het al de week na de verkiezingen in november 2022 toen DeSantis ineens de favoriet van de media werd. Vergeet niet dat in New Hampshire onafhankelijk geregistreerde kiezers mogen beslissen bij welke partij ze gaan stemmen. Reken er maar op dat veel Democraten, die helaas niets te kiezen hebben, bij de Republikeinen gaan kijken om Trump pootje te haken. Een verrassing hangt in de lucht.

South Carolina, de volgende staat, zou goed terrein moeten zijn voor Haley. Zij was er gouverneur en wist redelijk met het racisme van de staat om te gaan (dertig procent van de bewoners is zwart, en SC heeft een reputatie van racisme die teruggaat tot het initiatief dat de staat nam tot de burgeroorlog). Maar niemand is beter in het appeleren aan dat onderhuidse racisme en zuidelijke verongelijktheid dan de psycho zelf. 

Het kan zomaar voorbij zijn en dan moeten we vertrouwen op Liz Cheney met een derde partij campagne om de staatsgreeppleger te stoppen. Zoveel gemiste kansen. Zoveel risico op de slechtste uitkomst mogelijk.

Drie van de tien Republikeinen geloven dat de FBI 6 januari heeft opgezet en uitgevoerd. Twee derde van de Republikeinen gelooft dat Donald Trump de verkiezingen van 2020 heeft gewonnen. Zowat alle evangelische kiezers in Amerika geloven dat God Trump heeft gezonden en hij is niet te beroerd om dat te herhalen. Een kwart van de Nederlanders gelooft dat Geert Wilders na twintig jaar schreeuwen, roepen en haatzaaien niet meent wat hij zegt en wat hij in zijn programma heeft staan. Je kunt iedereen alles wijsmaken.

De haatzaaier staat op de nominatie om premier van Nederland te worden, de aartsleugenaar en couppleger om ongehinderd naar de Republikeinse nominatie op te stomen. Het vergt medewerking van mensen die niet in bovenstaande leugens geloven maar ze niet tegenspreken of zich ertegen verzetten. Meebewegende types zoals Pieter Omtzigt en de leiding van de VVD. De hele politieke vertegenwoordiging van de Republikeinse Partij. 

Je hoeft niet naar Trumps Hitler taal te verwijzen om overeenkomsten te zien met die andere dictator die via democratische middelen aan de macht kwam en vervolgens de democratie afschafte. Ik heb nog niet de moed opgegeven dat Trump in Iowa of New Hampshire de eerste schade oploopt en Joe Biden liet gisteren in de 6 januari herdenking zien dat er nog leven in hem zit.

En het is aangenaam om te zien dat het Supreme Court, vol met aanhangers van ‘original interpretation’, die vinden dat een wet letterlijk gelezen moet worden en geïnterpreteerd met wat de indieners ervan indertijd zeiden, zal moeten oordelen of Trump al of niet op het stembiljet mag. Als ze zich aan hun eigen normen houden, betekent dit dat ze Trump van het stembiljet moeten weren. Zoals een mooi onderzoek van ABC News liet zien, is het ambt van president wel degelijk genoemd bij de behandeling van het Veertiende Amendement. Was 6 januari geen insurrection – zou het Supreme Court zich wagen aan de feiten rondom een zaak? Ik verwijs naar de top labbekak van de Republikeinen in de Senaat, de superbejaarde Mitch McConnell, die op 7 januari sprak over een ‘insurrection’.

Wat we zien is stug volgehouden leugens een niveau van waarheid krijgen en een eigen leven gaan leiden. Dat komt door Trump maar niet door Trump alleen. De Republikeinse Partij, een enkeling uitgezonderd, zoals Liz Cheney, heeft geen kik gegeven om deze leugens terug te dringen. De Republikeinse Partij heeft de democratie opgegeven. Onze les: leugens moet je direct, hard en eindeloos bestrijden.

Trump 2.0 wordt een heel ander verhaal dan de chaos van Trump 1.0. Er ligt een dik pak plannen klaar om de overheid totaal te politiseren, om het ministerie van justitie te gebruiken om rekeningen te vereffenen, om het Pentagon naar Trumps pijpen te laten dansen. Laten we er geen doekjes om winden: als Trump opnieuw president wordt, is dat een dodelijk klap voor democratie in de wereld. 

De verheffing van Geert Wilders tot leider van ‘dit prachtig land’ past niet in die categorie. Niet omdat Wilders zo fijn is en afstand heeft genomen van twintig jaar haatzaaien maar gewoon omdat Nederland niet meetelt in de wereld. De Pieter Omtzigten van deze wereld vertellen een mooi verhaal maar als het op principiële stellingnames aankomt, gaan ze snel door pomp. Dat kabinet, dat komt er wel. 

Nog een gelukkig 2024 toegewenst. Het zal niet meevallen.

In de NRC 28 december 2023, in de Standaard 2 januari 2024

Terrorisme werkt. Zoals Osama Bin Laden in 2001 de wereld veranderde met een gedurfde aanval op Amerika, zo heeft Hamas dat in 2023 gedaan met zijn aanval op Israël. In beide gevallen ging het om meer dan enkel concrete gebeurtenissen, het ging om gebaren. In beide gevallen was er sprake van langlopende conflicten die werden ontkend of genegeerd. In beide gevallen waren er alarmsignalen die terzijde geschoven werden door incompetente, machtsbeluste politici met foute drijfveren. In beide gevallen was de reactie belangrijker dan het terrorisme zelf.

De schok van 9/11 verleidde Amerika tot twee langdurige oorlogen die niet alleen ellende brachten naar de twee landen waar het om ging, Afghanistan en Irak, maar die ook Amerika zelf ontwrichtten. Of Bin Laden het precies zo bedoeld had, is niet relevant. Hij wilde een overreactie en kon er redelijk vast op vertrouwen dat die er zou komen. Het resultaat: lange rijen voor security op het vliegveld, dreigingsniveaus, in Amerika een nieuw opgetuigd ministerie voor Homeland Security, met nu meer dan 200.000 werknemers. 9/11 was de aanleiding voor het later door Edward Snowden onthulde afluisteren van burgers, en het heeft een militarisering van de samenleving meegebracht. Amerika martelde en gebruikte dark sites. Soldaten, slecht opgeleid in het diepe gegooid, misdroegen zich. Een aura verdween: het aura van Amerika als voorbeeld.

We zagen de herverkiezing van George W. Bush, een mislukte president maar leider in oorlogstijd. Een oorlog tegen terrorisme, niet meer en niet minder. Wie verslagen moest worden en wanneer de overwinning daar was, bleef onduidelijk. En wie niet voor Amerika was, was tegen. De schade is enorm. Ik zou zeggen dat Bin Laden vooralsnog de meest invloedrijke persoon van de 21ste eeuw is.

Hamas gebruikt hetzelfde handboek. Een terreurdaad die zodanig wreed en moreel onthecht is dat de woede erover leidt tot ondoordacht handelen, puur uit wraakzucht of uit de onrealistische wens om de terroristen en hun organisatie te straffen en voorgoed te doen verdwijnen. De Hamas-leiders moeten versteld staan van hun succes. Israël reageerde zoals gehoopt: met extreem geweld waarvan vooral de burgers in de gebieden die Israël controleert (of bezet houdt, zoals de Westelijke Jordaanoever) het slachtoffer worden. Een competitie welk geweld misselijkmakender is, heeft geen winnaar. Israëls lijden is niet dieper dan dat van de Palestijnen, dat van de Palestijnen niet dieper dan dat van Israël. Hamas geeft er niets om: het resultaat laat zien dat hun terrorisme werkt.

Israël staat ineens naakt in de wereld. De steun voor alles wat het land doet of niet doet – toch al tanende sinds deTweede Intifada eind jaren negentig – blijkt allesbehalve vanzelfsprekend. Netanyahu, het slechtste dat Israël ooit is overkomen (fout woord, want hij werd toch mooi iedere keer gekozen, zoals ook Bush werd herkozen), wordt breed beschouwd als een zelfzuchtige, kortzichtige en machtsbeluste politicus zonder moreel kompas. Maar helaas: dit is Netanyahu’s Israël.

Hamas had niet voorzien, in elk geval niet in deze mate, dat de Palestijnse zaak, decennia ondergeschoven en genegeerd, nu ineens sympathie ontmoet. Soms naïeve sympathie, maar wel degelijk sympathie. De Arabische dictaturen die bijna een deal hadden met Netanyahu om de Palestijnen in de uitverkoop te doen, proberen de schade te beperken. Iran wrijft zich in de handen. Het land hoeft niets te doen om van het Midden-Oosten weer een kruitvat te maken. Poetin geniet. Xi ziet toe.

De Amerikaanse onvoorwaardelijke steun aan Israël, stug volgehouden door Joe Biden, was wel voorzien. Maar die steun wankelt niet alleen, Bidens starre pro-Israël-positie gaat hem stemmen kosten, misschien zelfs de herverkiezing. Hamas helpt Donald Trump aan de macht te komen. Onvoorzien was ook dat de golf van kritiek op al of niet vermeend anti-semitisme en een woke reactie op vermeende Palestijnse sympathie leidt tot binnenlandse verdeeldheid. En dat zielloze politici als Elise Stepanek, nummer vier in het Republikeinse Huis, politieke spelletjes spelen met de presidenten van grote universiteiten, en daarmee de anti-intellectualistische campagne van de Republikeinen verder opstuwen. Het succes van Hamas is dat deze tegenstellingen, niet alleen in Amerika maar wereldwijd, nu open en bloot worden uitgevochten en gevolgen hebben. Die doos van Pandora is voorlopig nog niet gesloten.

Ik had ondertussen alweer weken geleden een discussie waarin ik me afvroeg wat de ontwikkeling zou zijn geweest als Israël na de moordpartij een manier had gevonden om te rouwen, om na te denken, zonder in wraak te vervallen. Houd me ten goede, ik weet niet hoe, maar alles wat minder destructief was geweest dan wat we nu zien had kunnen werken. Nu moet het drama zich volledig ontrollen.

En een drama is het – een ware Griekse tragedie. Wat de goden gaven aan Israël, een land om zich veilig te voelen, is door eigen onvolkomenheden precies het omgekeerde geworden: een gebied waar permanente onveiligheid heerst. Het land is er niet in geslaagd om een modus te vinden voor vreedzaam overleven, ook niet – zelfs niet – toen het oppermachtig was. De meest op vrede gerichte premier, Rabin, werd door een Israëlische terrorist vermoord – ook hier met de beoogde gevolgen. Netanyahu riep steeds dat hij niemand had om mee te praten, nadat hij alle praatkanalen had geblokkeerd. Hij stuurde de bloedhonden de Westelijke Jordaanoever op. Het is geen geval van de schuld bij het slachtoffer leggen als je vaststelt dat er andere opties waren sinds 1967.

Nu zijn de opties beperkt en de vooruitzichten slecht, zowel voor Israëliërs als voor Palestijnen. Maar de wereld heeft er nota van genomen. Zo werkt terrorisme.