In de NRC 28 december 2023, in de Standaard 2 januari 2024
Terrorisme werkt. Zoals Osama Bin Laden in 2001 de wereld veranderde met een gedurfde aanval op Amerika, zo heeft Hamas dat in 2023 gedaan met zijn aanval op Israël. In beide gevallen ging het om meer dan enkel concrete gebeurtenissen, het ging om gebaren. In beide gevallen was er sprake van langlopende conflicten die werden ontkend of genegeerd. In beide gevallen waren er alarmsignalen die terzijde geschoven werden door incompetente, machtsbeluste politici met foute drijfveren. In beide gevallen was de reactie belangrijker dan het terrorisme zelf.
De schok van 9/11 verleidde Amerika tot twee langdurige oorlogen die niet alleen ellende brachten naar de twee landen waar het om ging, Afghanistan en Irak, maar die ook Amerika zelf ontwrichtten. Of Bin Laden het precies zo bedoeld had, is niet relevant. Hij wilde een overreactie en kon er redelijk vast op vertrouwen dat die er zou komen. Het resultaat: lange rijen voor security op het vliegveld, dreigingsniveaus, in Amerika een nieuw opgetuigd ministerie voor Homeland Security, met nu meer dan 200.000 werknemers. 9/11 was de aanleiding voor het later door Edward Snowden onthulde afluisteren van burgers, en het heeft een militarisering van de samenleving meegebracht. Amerika martelde en gebruikte dark sites. Soldaten, slecht opgeleid in het diepe gegooid, misdroegen zich. Een aura verdween: het aura van Amerika als voorbeeld.
We zagen de herverkiezing van George W. Bush, een mislukte president maar leider in oorlogstijd. Een oorlog tegen terrorisme, niet meer en niet minder. Wie verslagen moest worden en wanneer de overwinning daar was, bleef onduidelijk. En wie niet voor Amerika was, was tegen. De schade is enorm. Ik zou zeggen dat Bin Laden vooralsnog de meest invloedrijke persoon van de 21ste eeuw is.
Hamas gebruikt hetzelfde handboek. Een terreurdaad die zodanig wreed en moreel onthecht is dat de woede erover leidt tot ondoordacht handelen, puur uit wraakzucht of uit de onrealistische wens om de terroristen en hun organisatie te straffen en voorgoed te doen verdwijnen. De Hamas-leiders moeten versteld staan van hun succes. Israël reageerde zoals gehoopt: met extreem geweld waarvan vooral de burgers in de gebieden die Israël controleert (of bezet houdt, zoals de Westelijke Jordaanoever) het slachtoffer worden. Een competitie welk geweld misselijkmakender is, heeft geen winnaar. Israëls lijden is niet dieper dan dat van de Palestijnen, dat van de Palestijnen niet dieper dan dat van Israël. Hamas geeft er niets om: het resultaat laat zien dat hun terrorisme werkt.
Israël staat ineens naakt in de wereld. De steun voor alles wat het land doet of niet doet – toch al tanende sinds deTweede Intifada eind jaren negentig – blijkt allesbehalve vanzelfsprekend. Netanyahu, het slechtste dat Israël ooit is overkomen (fout woord, want hij werd toch mooi iedere keer gekozen, zoals ook Bush werd herkozen), wordt breed beschouwd als een zelfzuchtige, kortzichtige en machtsbeluste politicus zonder moreel kompas. Maar helaas: dit is Netanyahu’s Israël.
Hamas had niet voorzien, in elk geval niet in deze mate, dat de Palestijnse zaak, decennia ondergeschoven en genegeerd, nu ineens sympathie ontmoet. Soms naïeve sympathie, maar wel degelijk sympathie. De Arabische dictaturen die bijna een deal hadden met Netanyahu om de Palestijnen in de uitverkoop te doen, proberen de schade te beperken. Iran wrijft zich in de handen. Het land hoeft niets te doen om van het Midden-Oosten weer een kruitvat te maken. Poetin geniet. Xi ziet toe.
De Amerikaanse onvoorwaardelijke steun aan Israël, stug volgehouden door Joe Biden, was wel voorzien. Maar die steun wankelt niet alleen, Bidens starre pro-Israël-positie gaat hem stemmen kosten, misschien zelfs de herverkiezing. Hamas helpt Donald Trump aan de macht te komen. Onvoorzien was ook dat de golf van kritiek op al of niet vermeend anti-semitisme en een woke reactie op vermeende Palestijnse sympathie leidt tot binnenlandse verdeeldheid. En dat zielloze politici als Elise Stepanek, nummer vier in het Republikeinse Huis, politieke spelletjes spelen met de presidenten van grote universiteiten, en daarmee de anti-intellectualistische campagne van de Republikeinen verder opstuwen. Het succes van Hamas is dat deze tegenstellingen, niet alleen in Amerika maar wereldwijd, nu open en bloot worden uitgevochten en gevolgen hebben. Die doos van Pandora is voorlopig nog niet gesloten.
Ik had ondertussen alweer weken geleden een discussie waarin ik me afvroeg wat de ontwikkeling zou zijn geweest als Israël na de moordpartij een manier had gevonden om te rouwen, om na te denken, zonder in wraak te vervallen. Houd me ten goede, ik weet niet hoe, maar alles wat minder destructief was geweest dan wat we nu zien had kunnen werken. Nu moet het drama zich volledig ontrollen.
En een drama is het – een ware Griekse tragedie. Wat de goden gaven aan Israël, een land om zich veilig te voelen, is door eigen onvolkomenheden precies het omgekeerde geworden: een gebied waar permanente onveiligheid heerst. Het land is er niet in geslaagd om een modus te vinden voor vreedzaam overleven, ook niet – zelfs niet – toen het oppermachtig was. De meest op vrede gerichte premier, Rabin, werd door een Israëlische terrorist vermoord – ook hier met de beoogde gevolgen. Netanyahu riep steeds dat hij niemand had om mee te praten, nadat hij alle praatkanalen had geblokkeerd. Hij stuurde de bloedhonden de Westelijke Jordaanoever op. Het is geen geval van de schuld bij het slachtoffer leggen als je vaststelt dat er andere opties waren sinds 1967.
Nu zijn de opties beperkt en de vooruitzichten slecht, zowel voor Israëliërs als voor Palestijnen. Maar de wereld heeft er nota van genomen. Zo werkt terrorisme.