Het optreden van Trump gaat steeds meer trekken krijgen van een onthechte, losgezongen psychopaat. De ‘gesprekken’ in het Oval Office, inclusief die met Rutte die glimlachend bij de ballen werd genomen, zijn gewoon campagne bijeenkomsten, waar de dictator, omringd door jaknikkende ministers en assistenten, zijn hoogstpersoonlijke grieven-agenda afdraait. De ‘speech’ in het ministerie van Justitie, idem ditto, een verongelijkt verhaal zonder begin en zonder einde, een afdraaien van de greatest hits, met beledigingen voor mensen die gewoon hun werk deden en vleierij voor de acolieten die hij in het ministerie heeft ondergebracht. Ze klapten braaf voor zijn greatest hits. De state of the union was vooral een state of the psychopat. Het is een onthutsend schouwspel.

Great television, dat wel. CNN zond de campagnespeeches live uit. Ik moet bekennen dat ik er ongeveer vijf minuten naar kan kijken. Zo great is die televisie niet. Maar als het Trump te doen is om aandacht trekken – en dat is het – dan werkt het prima. De schrijvende pers is kritisch maar de beeldmedia zouden toch echt moeten overwegen om deze nonsens gewoon niet meer uit te zenden. Laat het maar aan Fox over.

Ik vraag me af hoe lang dit goed gaat. Zelfs het volgzame Amerikaanse publiek ziet op een gegeven moment wat hier gaande is. Of niet? Uiteindelijk kon hij een hele campagne zo vullen en er nog mee winnen ook.

Ondertussen leidt de aandacht voor de psychopaat af van de destructie die wordt aangericht. De student aan Columbia met zijn green card wordt in strijd met alle regels opgepakt, universiteiten zoals Columbia (mijn alma mater) die krijgt voorgeschreven wat wel en wat niet mag – geheel terzijde, de manier waarop kritiek op Israël wordt behandeld door de VS in brede zin leidt tot eindeloos antisemitisme. Georgetown (de alama mater van mijn vrouw) die te horen krijgt dat het zijn curriculum aan moet passen. De bedreigingen van de media, de behandeling van journalisten. De eed van trouw aan de grote leider in de vorm van het belijden dat de verkiezingen van 2020 Trump ontstolen zijn. Het is allemaal klassiek totalitair optreden – vergeet dat fascisme. 

Copresident Musk is, denk ik, op weg naar zijn exit. Trump heeft nog nooit aan iemand loyaliteit vertoond, behalve aan zichzelf, ener valt de laatste dagen weinig positiefs te melden over de oligarch. Het is een kwestie van tijd, dan kan hij met opgeheven rechterarm de aftocht blazen.

En daarom begrijp ik wel wat de Democraten bezield om niet tegen de begrotingsvoorstellen te stemmen die belastingverlagingen voor de rijken continueren en sociale programma’s uitkleden. Een overheidssluiting zou door de psycho en zijn bende geheel op het conto van de Democraten geschreven worden, terwijl een ineenstorten van de Amerikaanse samenleving als gevolg van Trumps beleidsdaden honderd procent bij de Republikeinen terechtkomt. Ja, het lijkt weer alsof de Democraten zo verdeeld zijn dat er niets uit hun handen komt, maar ik vermoed dat op termijn eerder de homogeniteit van de Republikeinen voor hen een groter probleem wordt. 

Letterlijk niemand bij die club, nota bene de partij van Lincoln, durft ook maar iets te zeggen dat ook maar een ondertoon van kritiek heeft. Mensen die zichzelf heel serieus nemen, zoals de steeds slinkende Marco Rubio, worden gekleineerd en gedwongen te zingen in het koor. Het blijft ongelooflijk dat het Congres en meer speciaal Republikeinse senatoren zichzelf zo buitenspel laten zetten. The greatest deliberative body, zo zien ze zichzelf, staat te kakken. Het zijn Trump-advocaten en handlangers die bepalen wat er gebeurt en de Republikeinen houden zich koest (ik vermoed vanuit hetzelfde sentiment als de Democraten: laat Trump zichzelf maar ophangen).

Donderdag ratelde Trump in het Oval Office, ik geloof toen hij de Ierse premier de campagne-behandeling gaf, over Oekraïne met maar één woord dat steeds terugkwam: peace. Bij de ouwehoershow op NPO ging Caspar Thomas er niet op in, maar duidelijk is dat Trump maar één enkel doel voor ogen heeft, de Nobelprijs voor de vrede. Peace, peace, peace, Putin is peace. Het is moeilijk voor te stellen dat dit zou gebeuren (hij moet en hij zal Obama evenaren) en misschien kan Musk het voor hem kopen. Maar je weet het maar nooit, uiteindelijk stonden Henry Kissingers massamoorden en eindeloos oprekken van de oorlog (peace with honor) niet in de weg van de prijs. En, eerlijk is eerlijk, Obama hoefde er indertijd helemaal niets voor te doen – jammer genoeg had hij niet de wherewithall om de prijs te weigeren.

Ik moet toegeven, het blijft een gok voor de oppositie, maar ik denk dat de enige manier om hiermee om te gaan is toch die van relatieve onbetrokkenheid is. Laat deze bende van wrede en destructieve ideologen zichzelf onmogelijk maken, zodat het publiek zich tegen hen keert. Ze zouden wel wat luidruchtiger mogen zijn over de belastingverlagingen die de begrotingstekorten, ooit een Republikeins stokpaardje, zo hoog laten oplopen dat het nog decennia zal duren voordat dit gerepareerd is – tenzij de belastingen drastisch verhoogd worden. Dit is overigens een bekend Republikeins spel. De evil voorganger van Trump, Dick Cheney, wist al in 2001, bij de eerste verlaging voor de rijken: deficits don’t matter.

Dat de Democraten nu vechtend over straat rollen is bijzaak. Dat komt wel weer goed als de nood echt aan de man is. Terwijl Gavin Newsom zichzelf voor paal zet met een imitatie show, timmert Pete Buttigieg stilletjes aan de weg. Hoog tijd ook. Ook bij de Democraten moeten de bejaarden een zetje naar buiten krijgen.

Maar eensgezindheid nu levert simpelweg niets op. Leg bij de Republikeinen neer wat bij hen hoort. Alle geleuter van de psychopaat (zoals dat Biden 21 miljoen immigranten binnenliet en dat Amerika 350 miljard in Oekraïne heeft geïnvesteerd) heeft ook een tijdlijn. Alles wat hem is aangedaan en alles wat Amerika niet zo great maakte wijten aan Biden heeft een houdbaarheidsdatum. De rot zit er al in, laat hem maar even doorwerken.

Ezra Klein is een van die commentatoren van de NYT die iets toevoegt. Hij doet het meestal met een gesprek, deze keer met Gilian Tett, commentator en analiste van de Financial Times. Ik voeg een PDF toe van het gesprek, de meesten van u zullen geen abonnement hebben.

Het is een lang maar vrij compleet verhaal, waarin veel van de verbazende beleidsdaden van de psycho belicht worden. Bijzonder interessant vond ik de analyse van het economisch beleid dat ogenschijnlijk geen ratio heeft en soms zelfs geen ander doel lijkt te hebben dan af te breken. En in zekere zin is dat laatste ook het doel, ook al is het lang niet duidelijk dat de psycho zelf begrijpt wat er allemaal gebeurt.

Het is nauwelijks samen te vatten, maar Tett ziet een overgang van het neoliberale model naar een mercanitlistisch model. Ze heeft ook drie mogelijkheden waarmeer de acolieten (of de strijdende groepen binnen de regering de huidige marktdisruptie verklaren. Kort: dit was altijd het plan; het is onvermijdelijk; en de derde, interessanter, dat Bessent (min van financiën en Miran, chief economist) de vrijheid hebben gekregen te experimenteren. De vraag is wanneer Trump in paniek raakt en alles weer anders gaat maken.

Maar lees het vooral zelf. Gillian Tett Discusses Donald Trump and the Economy – The New York Times

Ik duik voor het analyseren en beoordelen van Trumps campagnetoespraak voor het Congres. Het heeft, denk ik, niet zoveel zin om hier veel tijd aan te besteden. Trump doet wat hij doet, en doet wat hij wil, of project 2025 en de plutocraten hem vertellen dat hij wil. De Republikeinen accorderen alles. De Democraten kunnen er alleen maar bij staan en toekijken.

Net als ikzelf. Wat moet je er anders van zeggen dan dat dit Amerika is anno 2025. Trump is Amerika, Amerika is Trump. Tot nader order. En dan kom ik er op terug.

Wel knap dat Trump het record verbeterde van die andere eindeloze langprater, Bill Clinton. Waarvan acte.

Het hangt er allemaal vanaf wat je wílt zien. Was de wanvertoning in het Oval Office het op zijn nummer zetten van een onbeschaamde bedelaar? Iemand straffen die onvoldoende nederig op de knieën ging voor zijn weldoeners? Een gast die zijn gastheer niet respecteerde? Of was het de vernedering van een moedig man? Misbruik van iemand in een benarde positie? Tegen iemand aanschoppen die al op de grond ligt? Ongeciviliseerd gedrag van een gastheer tegenover zijn gast?

Los van de interpretatie: iedereen zag een beschamend spektakel. De meltdown van Donald Trump, de zuigende onbeschoftheid van JD Vance, het was niet direct wat je verwacht van een wereldmacht. Leiders als Xi en Poetin zou dit nooit overkomen. Deze rücksichtsloze types worden met afgunst bekeken door de existentieel onzekere Trump, nog steeds geobsedeerd door zijn afkeer van Obama en Biden. Wat moeten deze autoritaire leiders denken van een man die braaf Russische talking points afdraait? Poetin wist het wel: hij feliciteerde Trump met zijn ‘vredesinitiatief’.

In de ogen van de Republikeinse lakeien van de president was het een machtig vertoon van America First. Minister van Buitenlandse Zaken Rubio oogde ongemakkelijk op de bank naast de nodeloos provocerende Vance, maar na afloop knipte en boog hij keurig met oneindige lof voor de president en de voorstelling. Trumps trouwe golfpartner en vermeend gematigde stem in diens omgeving, senator Lyndsey Graham, haastte zich om Trump te prijzen en in dezelfde adem Zelensky te benoemen tot een te verwijderen sta in de weg voor Trumps deal met zijn vriend in Moskou. Dit America First op zijn best gelijkwaardig aan Poetins Rusland. Op zijn slechtst is het een imperium in verval gerund door een horkerige ijdeltuit die zomaar Make Russia Great Again op zijn petje kon zetten. Poetin lijkt een stuk beter te weten wat hij doet dan Trump.

Niet-acolieten, en naar ik vermoed een flink deel van de Amerikaanse burgers, zagen America Alone, een eenzaam Amerika. Ze schaamden zich voor hun president, braken zich het hoofd over zijn knievallen voor Poetin. Zijn afkeer van Zelensky, de reden voor Trumps eerste impeachment, kon de president uiteindelijk niet verhullen. Die past in het patroon van lang gekoesterde ressentimenten. Het mag hem ontbreken aan feitenkennis en historisch besef, Trumps geheugen voor aangedaan leed is dat van een olifant.

Zowat alle voormalige bondgenoten van Amerika schaarden zich aan de kant van Zelensky. Ze zagen de hinderlaag waarin hij werd gelokt, geduwd zelfs. Misschien hadden ze gehoopt dat Zelinsky het allemaal over zich heen zou laten komen, zich niet zou laten uitlokken, maar dit vertoon was zo beneden peil dat land na land Trump veroordeelde. Het is mogelijk dat Zelensky deze breuk weet te repareren, zoals een moedeloos ogende NAVO-baas Rutte verlangde. Misschien realiseert ook de Trump-omgeving dat ze een probleem hebben op te lossen. Maar de beelden die we zagen staan voorgoed op ons netvlies.

Het is waar, we hebben al vaker gedacht dat Trump te ver ging. En altijd kwamen we bedrogen uit. Maar deze voorstelling – zoals de hoofdrolspeler vaststelde: great tv – gaat, denk ik, toch wel een belangrijke rol spelen. Hij wordt het equivalent van Trumps ‘fight, fight’-moment na de moordaanslag, maar dan als markering van de omslag in publiek sentiment. Zeker bij Amerika’s bondgenoten maar ook, misschien, eindelijk, bij de Amerikanen zelf.

Het stapelt zich op. De afgelopen vijf weken zagen Amerikanen de staatsgreep door Trump en Musk, geaccordeerd door een laf Congres. De directe gevolgen van de ontmanteling van de overheid zijn nog niet goed doorgedrongen, maar lang zal dat niet duren. We hoorden een vicepresident die zich schaarde aan de kant van uiterst rechts in Europa en grossierde in beledigingen. We zagen een Verenigde Staten dat samen met Noord-Korea, Rusland en Belarus stemde tegen een VN-resolutie die de agressie van Rusland vaststelde en veroordeelde. Een fijn gezelschap: een Axis of Evil.

Optimistisch ben ik niet, maar de Oval Office show zou zomaar een keerpunt kunnen zijn, samen met bewustzijn over wat Musk en zijn bende werkelijk doen. Een buitenlands politieke déconfiture, gecombineerd met de economische en financiële crisis die eraan zit te komen. In de jaren vijftig kwam een einde aan de terreur van senator Joe McCarthy toen de advocaat van een van de aangeklaagden uitriep: ‘Tot nu toe [senator] had ik uw wreedheid of uw roekeloosheid nooit goed ingeschat. … Heeft u geen gevoel van fatsoen?’ Het wachten is op iemand van enig statuur die afstand zal neemt van de man die zich koning van Amerika waant.

Maar ook als dat op zich laat wachten, is voor de rest van de wereld het keerpunt dat de maskers nu definitief af zijn. Dat voor iedereen zichtbaar was en is waar Amerika anno 2025 voor staat. Alle getuttut en ho-ho, zichtbaar verkrampt verwoord door Macron en Starmer, kan niet verhullen dat Amerika kan worden afgeschreven als bondgenoot, zelfs als vriend. We hebben het inmiddels over een land dat heult met de vijand. Het kan niet lang duren voor duidelijk wordt dat de NAVO niet meer werkt – aanstaand kanselier Merz hintte er al naar.

Zet even Oekraïne opzij. Daar komt wel een deal. Maar kunnen we er echt nog op vertrouwen dat Amerika komt helpen als zijn betrouwbare vriend een van de Baltische staten aanvalt – of alle drie tegelijk, waarom zou Poetin niet meteen de kans grijpen als zijn troepen niet meer nodig zijn in Oekraïne? Kunnen Taiwanezen nog denken dat Amerika zal helpen als Xi’s troepen hun eiland bestormen?

Oekraïne en Taiwan hebben weinig andere keuze dan te proberen het vege lijf te redden. Daarbij zullen ze hulp moeten krijgen van Europa dat op zijn beurt geen andere keuze heeft dan zichzelf nu ook te profileren als een militaire macht los van Amerika. Als Europa dat niet doet, dan is dat evenzeer een keerpunt. Ook hier zijn de maskers af.

Woke heeft een mooie run gehad. Voor populisten en conservatieve meelopers was het lange tijd een heerlijke strijdkreet: bestrijd woke, de woke-ideologie, draai woke de nek om. Het was gemakkelijk. Je hoefde woke niet te definiëren. Alles ter linkerzijde kwalificeerde, iedere oproep tot beschaving in een gepolariseerde conversatie leverde pruttelend op: kun je nou niets meer zeggen? Woke was een ideale catch-all voor alles wat rechts niet aanstond.

Ze hadden er succes mee. De foute krant van Nederland en zijn minder dan fijnzinnige columnisten en televisiewoordvoerders lustten en lusten er wel pap van. Roeptoeters die pretenderen de vox populi te vertegenwoordigen, ‘de mannen van Inside’ als autoriteiten geciteerd in de Telegraaf, vonden het een fijn onderwerp, zeker als ze even moesten rusten van hun misogynie en diepe angst voor machtige vrouwen. VVD-leidster Yesilgöz verpeste in 2022 een lezing die bedoeld was voor diepere gedachten over de samenleving door er een aanval op woke van te maken. Ze voerde ferme aanvallen uit op zelf opgerichte windmolens. Cultuuroorlog is ideaal om de klassenstrijd te verhullen, de aandacht af te leiden van ongelijkheid, racisme en het ontmantelen van de samenleving.

Donald Trump molk de cultuuronderwerpen uit voor wat ze waard waren. Gezeur over transmensen die meededen bij vrouwensporten. Een klein aantal maar goed voor veel verontwaardiging. God forbid: een toilet voor transmensen! Promotie van iemand van kleur of etnische achtergrond: altijd goed om te stoken. Militaire zwakte door vrouwen in de krijgsmacht. Vliegtuigongelukken veroorzaakt door promotie van ongekwalificeerde kandidaten – dit laatste een gotspe nu hij zijn kabinet heeft volgestopt met ongeschikte en onervaren brokkenpiloten. Woke als excuus om universiteiten aan te vallen, boeken uit bibliotheken te weren. Om de FBI, de CIA, het Pentagon te ontmantelen.

Het goede nieuws: woke als boksbal voor alle doeleinden is nu voorbij zijn houdbaarheidsdatum. Je zou zelfs kunnen zeggen dat er sprake is van een ommekeer. Dat wil zeggen, de anti-wokers zijn nu zelf vervallen tot een dom, kritiekloos en van nuance gespeend voorspelbaar verbieden van wat hen niet aanstaat. Laten we het rechts wokisme noemen.

De Amerikaanse president heeft bevolen alle overheidspublicaties op te schonen voor het woord ‘klimaat’. Je mag het woord niet meer gebruiken. Verboten. DEI, Diversity, Equality and Inclusion, is in alle soorten en maten verwijderd. Niet overheidsondernemingen, vaak geleid door zielige types in een peno-pauze stand, schrappen DEI om de baas ter wille te zijn. Er bestaan alleen mannen en vrouwen, maakt niet uit wat iemand voelt. De baas zegt het. Schrappen al die andere woorden!

Media worden juridisch uitgedaagd als ze gewoon hun werk doen. In goede Trumpiaanse traditie krijg je een proces aan je broek dat je kapitalen kost, ook als het voorspelbaar zal eindigen. Wilt u maar even een deal maken. Vort, op de knieën! CBS gaat al door de pomp met het zich verontschuldigen voor een normale edit in een Harris-interview.

Pas op als je de Golf van Mexico zo blijft noemen en niet de naar willekeur door de grote baas erop geplakte naam te geven! Dan mag je als journalist niet meer in de buurt van het Witte Huis komen. En nu allemaal in de maat: Rusland heeft Oekraïne niet aangevallen. Ziet u een andere werkelijkheid? Niet welkom in het Amerika van Donald Trump.

Het resultaat van dit omgekeerd wokisme is gewoon, ordinair, racisme en discriminatie op alle fronten. De zwarte generaal die de Joint Chiefs leidde, ‘s lands hoogste militair, wordt weggestuurd omdat hij zwart is. Zo simpel is het. Want alleen blanke mannen kunnen echte militaire leiders zijn. Trump vindt het, Pete Hegseth, his master’s voice, voert het uit. Volgens de radicaal rechtse cultuurstrijders kun je niet zwart zijn en carrière maken. Dus moet de man wel geholpen zijn en niet op basis van zijn merites gekomen waar hij is. De vrouw die de kustwacht leidt moet vertrekken omdat ze vrouw is. Een vrouw kan nooit geschikt zijn, volgens de rechtse wokers. En bovendien, iedereen die door Joe Biden benoemd is, deugt niet. Racisme en misogynie kenmerken de Trump-wereld (en Amerika?). En wreedheid, maar dat terzijde.

Dit is dezelfde mindset die ervoor verantwoordelijk was dat Trump Obama haatte. Een zwarte man met diploma’s van Columbia en Harvard kon alleen maar geholpen zijn. Zelf geboren met een zilveren lepel in zijn mond, haatte Trump Obama’s succes. Trump is simpelweg een racist en een vrouwenhater die nu zijn gang kan gaan. Het probleem is dat hij een flink deel van de Amerikanen die racistisch zijn en her en der op hun mannelijke pikjes getrapt zijn legitimeert tot verbaal en, het zal niet lang duren, ander geweld. De met Trumps gratie getooide white supremacy-activist Enrique Tarrio, die van de Proud Boys (‘stand back and stand by’), loopt nu al weer onrust te stoken. Andere gewelddadige types die nu vrij mogen rondlopen zijn gearresteerd voor nieuwe feiten (een van hen is al bij een politieconfrontatie doodgeschoten). Noem hen criminelen. In het nieuwe wokisme zijn het patriotten.

Trumps benoeming van Dan Bongino, een radicaal rechtse samenzweringsleugenaar, tot onderdirecteur van de FBI, onderstreept dat ‘meritocratie’ in de Trumpwereld van rechts wokisme een geheel eigen betekenis heeft gekregen. Loyaliteit, likken en meeliegen zijn de belangrijkste vereisten om in de regering-Trump te dienen. Wie tegen de sollicitatiecommissie niet bevestigt dat Trump in 2020 de verkiezingen won, is niet welkom. Minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio, die beter weet, wordt gedwongen mee te likken – en vernedert zichzelf door het enthousiast te doen. Poetin is een bondgenoot! Oekraïne begon de oorlog!

De cultuuroorlog van rechts is gewonnen. Een protodictator kan nu opleggen wat de cultuurwarriors alleen maar konden dromen. En zoals elke dictator wil Trump nu ook bepalen wat kwalificeert als cultuur. Vandaar zijn overname van het Kennedy Center in Washington. Daar worden, zegt zijn onderknuppel, nu voortaan degelijk kerstvieringen georganiseerd. Waar de geboorte van Christus centraal staat. Daar! Dat is andere koek dan linkse elitecultuur, in Telegraafp-taal: havermelkcultuur.

De conversatie van Republikeinen in het Congres is strikt omschreven. Ze uiten alleen de juiste woorden, goedgekeurd door de grote baas. Ze plooien zich naar het nieuwe rechtse wokisme. Trump is een racist, zijn regering bestaat uit meelopers, leugenaars en destructieve plutocraten. Hij is op weg in Amerika een totalitair systeem te vestigen. Hij is een moderne Hitler, Poetin een moderne Stalin. Ze houden uitverkoop van westerse waarden.

Te harde woorden? Shit, je mag ook niets meer zeggen.

De nieuwe FBI director Kash Pattel heeft een maatje gevonden. Hij had tijdens de hoorzittingen voor de goedgelovige Republikeinen beloofd dat hij een ervaren, de FBI kennende, onderdirecteur zou benoemen. Hij heeft het liegen van zijn opperste baas.

En daar komt uit de hoge hoed: Dan Bongino, een radicaal rechtse samenzweerder en leugenaar zonder enige ervaring met een bureaucratische organisatie. Iemand die werkte met Fox en met de ultieme schandalige leugenaar (over de moord op de scholieren in Connecticut) Alex Jones. 

Niemand hoeft verbaasd te zijn. Bongino past in een patroon van benoemingen van loyalisten zonder deskundigheid maar hondetrouw aan de grote leider. 

Michelle Goldberg van de New York Times schreef er een mooie opinie over. Voor mensen die er niet in kunnen hier twee quotes waarin ze Hannah Ahrendt aanhaalt. 

In writing about our country’s rapid self-immolation, I try to ration Hannah Arendt references, lest every column be about the ways “The Origins of Totalitarianism,” published in 1951, foreshadows the waking nightmare that is this government. But contemplating Bongino’s ascension, it’s hard to avoid the famous Arendt quote, “Totalitarianism in power invariably replaces all first-rate talents, regardless of their sympathies, with those crackpots and fools whose lack of intelligence and creativity is still the best guarantee of their loyalty.”

En: 

Writing of the conditions in which both Hitler and Stalin arose, Arendt described a spirit of deep, corrosive cynicism and nihilistic glee at the inversion of old standards. “It seemed revolutionary to admit cruelty, disregard of human values, and general amorality, because this at least destroyed the duplicity upon which the existing society seemed to rest,” she wrote. Sound familiar?

Een paar observaties rond de machtsgreep van Donald Trump en zijn bende.

Om te beginnen over de machteloosheid van de oppositie, de Democraten in het algemeen. Dat gevoel is overdreven. Even stilhouden is verstandig beleid. Waar moet je tegen te hoop lopen als de hele overheid, de samenleving, wordt afgebroken? Wacht maar even af. En ja, soms kun je iets omarmen. Het opbreken van de begroting van het Pentagon door er de corrumperende elementen uit te verwijderen zou meer dan welkom zijn.

In de begroting van 800 miljard plus staan talloze wapensystemen of andere speelgoed dat door de militaire leiding niet wordt gewenst. Het staat er omdat iets wordt geproduceerd in een bepaald kiesdistrict, in een bepaalde staat die gepaaid moet worden. Overbodige legerkampen worden in stand gehouden omdat senator zus of afgevaardigde zo dat wil. Het is geen groot raadsel waarom de uitgaven van de begroting van Defensie over 48 staten verspreid zijn (weinig te doen in Rhode Island en Delaware, vermoed ik).

Minister Pete Hegseth is een racistische, kortzichtige idioot (meer daarover verderop) maar zijn gedwongen overname van de Musk-kettingzaag op zijn departement is welkom. Laat hem maar eens zien wat er uit die begroting geschrapt kan worden. En dan maar eens kijken of de Republikeinen in het Congres daarmee akkoord durven te gaan. Mijn verwachtingen zijn laag gespannen: een paar dagen na deze ferme woorden van de Fox-nieuws commentator in een rol die hem zit als een veel te groot uitgevallen pak bleek dat het bespaarde geld moet naar een ruimteschild over Amerika. Alsof de onzinnige plannen van Ronald Reagan, terecht Star Wars gedoopt, niet een gigantische verspilling waren geweest.

De DEI-woede van Trump is een uit de hand gelopen plan uit de verkiezingsstrijd (toen Kamala Harris gemakkelijk kon worden vastgepind op als woke te kwalificeren onzin), zoals het bouwen van muren dat ook was. Om nu alle Diversity, Equality en Inclusion rigoureus en zonder nuance te schrappen is ridicuul en obsessief. Het is, we zullen het vaker zien, rechtse politieke correctheid, antiwokese wokeness. In de hele overheid worden serieuze en onserieuze programma’s met iets van DEI in hun naam of taakomschrijving geschrapt, zonder naar inhoud te kijken. Je mag er niet meer over praten – waar hebben we dat meer gehoord?

Bedrijven die zaken doen met overheid, zoals de clubs van techjongens die allemaal een mid life crisis lijken te ondergaan met nieuwe kleding, bizarre versierselen of een rondborstige jonge deerne, zullen hun programma’s voor meer gelijkheid in hun personeel niet wegdoen. Ze zullen er een andere naam aan geven en gewoon doorgaan, simpelweg omdat het goed zakelijk beleid is. Investeerders die DEI vereisen of vereisten zullen naar die zakelijke kant kijken, niet naar wat de rechtste correctheid vereist.

Zoals Trump heeft verboden om het woord klimaat nog te gebruiken, zo mag je ook niet meer accepteren dat man en vrouw zijn varianten heeft die niet in die twee woorden te pakken zijn. Trump heeft het verboten. Omdat Trump zegt dat het niet bestaat, bestaat het niet.

Het resultaat van dit omgekeerd wokisme is gewoon, ordinair, racisme. De zwarte generaal die de Joint Chiefs leidde, wordt weggestuurd omdat hij zwart is. Zo simpel is het. Alleen blanke mannen kunnen optreden als militaire leiders. Trump vindt het, Hegseth, his master’s voice, voert het uit.

Volgens de radicaal rechtse cultuurstrijders kun je niet zwart zijn en carrière maken. Dus is de man geholpen en niet op basis van zijn merites gekomen waar hij is. De vrouw die de kustwacht leidt moet vertrekken omdat ze vrouw is. Het is gewoon omgekeerd wokisme.

Het is dezelfde mindset die ervoor zorgde dat Trump Obama haatte. Een zwarte man met diploma’s van Columbia en Harvard kon alleen maar geholpen zijn. Trump haatte Obama omdat hij zwart was. Trump is simpelweg een racist en een vrouwenhater die nu zijn gang kan gaan. Het probleem is dat hij een flink deel van de Amerikanen die racistisch zijn en op hun mannelijke pikjes getrapt zijn legitimeert tot verbaal en, het als niet lang duren, ander geweld. De met Trumps gratie getooide white supremacy activist Enrique Tarrio, die van de Proud Boys (‘stand back and stand by’), loopt nu al weer onrust te stoken. Andere gewelddadige types die nu vrij mogen rondlopen zijn gearresteerd voor nieuwe feiten (een is al bij een politieconfrontatie doodgeschoten).

Ik moet bekennen dat ik geen sluitende verklaring heb voor Trumps liefde voor Poetin. Met de samenzweringsoptie, dat Trump gechanteerd zou worden door Poetin, heb ik weinig geduld. Zelfs als dat zo zou zijn, heeft het geen zin voor beide antidemocraten om op deze manier elkaars liefde te belijden. Trump is de machtigste man ter wereld, kan, leve het Supreme Court, letterlijk doen wat hij wil. Wat maakt het uit als zou blijken dat hij ergens bij zijn bezoeken aan Moskou om een torentje te bouwen gecompromitteerd is geraakt?

Onderhandelingstechnisch is het volstrekt zinloos om Poetin te omarmen. Waarom meteen alles weggeven? Wat trekt Trump in Poetin? Ik vermoed dat het de herkenning is van een autoritair type dat hem aanspreekt. Trump staat bij Poetin te kijken zoals de techbro’s bij zijn inauguratie: vol bewondering, kritiekloos, visieloos, of, zoals Zuckerberg, afgeleid door het decolleté van een van trofee dames. Hoe het ook zij, Trumps omarming en goedpraten van Poetins agressie, schept duidelijkheid. Laten we hier maar eens zero-base denken op loslaten: Europa moet van de basisopstelling uitgaan dat Amerika geen bondgenoot meer is en op de rand staat van het tegenstander worden.

Om terug te komen op die Democraten, laten we niet te gemakkelijk meegaan in de depressieve stemming en het zogenaamd out-of-touch verwijt dat ons door vriend en vijand (Ross Douthat, Bret Stephens) wordt aangepraat. Met een nieuwe president aan de macht staat de oppositie altijd even machteloos te kijken, simpelweg om te zien hoe het beleid zich ontwikkelt. Harris haalde 49 procent van de stemmen in Amerika, die zijn er nog steeds, of in elk geval ligt niet iedereen in katzwijm voor de Führer.

Het Amerikaanse tweepartijensysteem leidt bijna automatisch tot depressie voor de oppositie en die duurt nooit vreselijk lang (hoewel de Republikeinen tot 1952 moesten wachten voor ze 1932 konden verwerken). Laat ik in herinnering roepen dat de Democraten down and out waren in 1984 en dat de Republikeinen ach en wee riepen na de nederlaag van Romney in 2012. Overigens was het recept waarmee de Republikeinen in 2012 dachten weer terug te kunnen komen nutteloos toen Trump de zielloze uitvoerders ervan opveegde en de onderbuik aansprak.

De zwakte van de Democraten is dat ze winbare verkiezingen verliezen (een deprimerende reeks: 1968, 1988, 2000, 2016, 2024). De belangrijkste reden daarvoor is dat Republikeinen veel machtsbewuster zijn dan Democraten en gewoon, rücksichtloos voor de macht gaan, zonder moraal en zonder voorbehoud. Ik zeg niet dat dit het recept moet zijn voor Democraten – het is fijn om een visie op de samenleving te hebben die moreel onderbouwd is – maar wat minder fijnzinnigheid is misschien gevraagd. Dus: wacht maar even tot Trump gaat schuiven en geef er dan een zwaai aan.

Binnen niet al te lange tijd gaan Republikeinse senatoren ontdekken dat ze wat kritischer kunnen klinken, dat ze een overheid krijgen die is uitgekleed en uitgebuit door een data stelende miljardair. Vooralsnog willen ze niet de eersten zijn die voor de Trump-trein gaan liggen, maar er komt een tijd dat ze daar baat in zien.

Ten slotte: let op Chris Murphy, Democratisch senator van Connecticut. Ik beschreef hem al eerder als presidentieel materiaal. Hij is zich aan het profileren. De NYT heeft er vandaag een aardig artikel over. De bottomline van dit alles: geduld. Niet omdat we niet kritisch en opstandig zouden moeten zijn, maar omdat we dat moeten doen op een moment dat het effect kan hebben.

We kennen vicepresident JD Vance natuurlijk als expert op het gebied van democratie, vrijheid en populistische oprispingen. Per slot van rekening was hij degene die in Donald J. Trump het begin van een nieuwe Hitler herkende – anno 2016. Het was de laatste keer dat hij blijk gaf van vooruitziende blik voordat zijn ambitie de overhand kreeg en hij knielde op de altaren van überlibertariër Peter Thiel en psychopresident Donald Trump. Als bekeerde katholiek ging het knielen hem steeds gemakkelijker af. Nu, in München of all places, vertelde hij ons dat we moeten luisteren naar de populistische haatzaaiers. Volgen we hun racistische roerselen niet dan schenden we de democratische normen. Dus betuigen zowel copresident Musk als vicepresident Vance hun steun aan AfD, de Duitse blanke suprematiebeweging. Nota bene met een verkiezing op komst.

Het zou niemand moeten verbazen, maar de pure roekeloosheid van Vances oprispingen schokt. Techbedrijven dwingen tot civiel gedrag is nu een bedreiging voor de vrijheid van meningsuiting – dit van een overheid die druk bezig is boeken uit bibliotheken te halen en het gebruik van bepaalde woorden te verbieden. Inmiddels is anti-woke zelf zo woke is geworden dat dingen niet meer genoemd mogen worden. Als Trump het zo wil, zijn er niet meer dan twee geslachten. Durf niet te erkennen dat individuen er anders over denken. Dit is een wrede regering.

Nu is het ontegenzeggelijk zo dat het beïnvloeden van verkiezingen een aloude Amerikaanse praktijk is en dat wij, in het vrije westen, dat prima vonden. Zo’n tachtig jaar geleden deden de Verenigde Staten er alles aan, legaal en illegaal, om ervoor te zorgen dat Italië niet op de communistische partij zou stemmen. We konden rekenen op Amerikaanse politici die ons waarschuwden voor het socialisme, dat tenslotte slechts een drempel was naar het communisme. Nu dwingen ze ons om rechts-radicale haatpolitiek te omarmen, naar het voorbeeld van de Amerikaanse Republikeinen.

Praat met een gemiddelde Trump-aanhanger, gekweld door ontoereikende zorgverzekeringen, en hij zal verklaren dat niets erger kan zijn dan gesocialiseerde gezondheidszorg. Hij heeft geen idee. Hij denkt dat Obamacare een vorm van socialisme is, onderwijl de zorgverzekeraars hatend die hem oplichten en de moordenaar van een verzekeringsbaas toejuichend. Namecaling doet in rechtse kringen nog steeds wonderen. Kamala Harris was natuurlijk een communist. Luister hoe techbekeerlingen hun radicaal rechtse ommekeer verklaren. Zoals de fantasieloze Marc Andreessen die de wandaden van de Biden-regering benoemt, en je krijgt een mengelmoes van idioterie en ideologische onzin.

Dus waarom zou je je druk maken over een Amerikaanse vicepresident, in alles de stem van zijn meester, die ons de les leest over onze politieke cultuur? Ik ben niet zo verbaasd, zelfs niet erg beledigd. Tenslotte vertegenwoordigt Vance een land dat wordt geleid door een man zonder waarden, gekozen door een volk dat wil vergeten dat Trump heeft geprobeerd verkiezingen te stelen. Een man die nu probeert de geschiedenis te herschrijven. Er was geen burgeroorlog over slavernij, het was niet meer dan een ruzie over de rechten van de staten. Er was geen inval in het Capitool om vicepresident Mike Pence op te hangen en Nancy Pelosi aan te randen. Het was gewoon een vriendelijke bijeenkomst van mensen die boos waren over de slinkse trucs van democraten en Democraten. Dit is een land waar de keurig volgens de regels veroordeelde geweldplegers gratie hebben gekregen. Sterker, ze zijn gepromoveerd tot patriotten, Founding Father apres la lettre.

We hebben het over een land dat in veel opzichten een derderangs kwaliteit van leven kent, tenminste voor gewone mensen. Een land waar een plutocraat die gaat voor rauwe macht nadat alle andere wensen in zijn leven zijn vervuld, de samenleving probeert te ontmantelen. Een land waar de leider, gefixeerd op wraak en dwaze obsessies, zijn tijd en energie besteedt aan het micromanagen van een wereld die hem niet bevalt. Geen plastic rietjes meer! Praat niet over gelijkheid, niet over armoede, niet over klimaat. Een land waar gekozen politici zich laten verleiden tot het steunen van ongekwalificeerde, duistere ministers wie enige kwaliteit is dat ze buigen voor de baas. Een land waar je de leugens van de president moet steunen om een baan in de regering te krijgen. De meritocratie waar de enige waardevolle kwaliteit een knieval is.

Wat te denken van Vances praatje, ogenschijnlijk gescript door Tucker Carlson, met leugens op het niveau van Vances mythische opgegeten katten en honden? De dwaasheid van het vergelijken van Greta Thunberg met Elon Musk – olijk keek Vance op om te zien hoe deze kwinkslag viel. Slechte speech, slechte beeldspraak, domme uitvoering.

Toch ben ik geneigd te denken dat hij ons Europeanen een dienst heeft bewezen. Hij maakte in niet mis te verstane bewoordingen duidelijk dat wat nu doorgaat voor Amerikaanse waarden een wereld vertegenwoordigt die fundamenteel verschilt van Europa en de waarden die wij omarmen. Hij probeerde niet om onze hoop op Amerikaanse steun te bagatelliseren. Vance had een toespraak kunnen houden waarin hij duidelijk maakte wat hiervoor nodig zou zijn. Meer geld, meer wapens, meer dreigementen in de stijl van de koude oorlog. Meer Rutte kortom.

Hij had een donderspeech kunnen houden en de Europeanen hun naïviteit kunnen verwijten. Hij had regeringen die bij Poetin slijmen, zoals zijn goede vrienden in Hongarije en Slowakije, en rechtse politici van Nederland tot Frankrijk, kunnen waarschuwen dat ze een gevaarlijk spelletje spelen. Hij had kunnen oproepen tot 3, 4 of 5 procent uitgaven, zelfs voor de dienstplicht. Hij had Europese steun kunnen vragen voor wat er in de Stille Oceaan staat te gebeuren, Amerika’s terrein van aandacht.

In plaats daarvan vertelde Vance Europa dat de Verenigde Staten als baken van de vrije wereld verdwenen zijn. Dat Amerikaanse waarden lijnrecht tegenover Europese waarden staan. Dat we moeten doen wat de psychopresident en zijn volgelingen doen of anders. Zeg wat je wilt, het was een duidelijke boodschap. De Atlantische gemeenschap is niet meer.

Als er één man verantwoordelijk is voor Trumps tweede presidentschap, dan is het senator Mitch McConnell van Kentucky. Als leider van de Republikeinen in de Senaat had hij hen in januari 2021 kunnen aanvoeren om Trump te impeachen, waardoor die voorgoed onverkiesbaar zou zijn geworden. McConnell had de couppoging van 6 januari al helemaal aan Trump geweten en verkondigde luidkeels die onverdedigbaar te vinden.

Toch kon deze lafaard zich er niet toe zetten om voor impeachment te stemmen en zo de strak door hem geleide Senaat mee te nemen. Uiteindelijk waren er maar zeven Republikeinen die vonden dat Trump geïmpeached moest worden voor 6 januari.

En de rest is geschiedenis.

McConnell heeft er een prijs voor betaald. Hij werd steeds meer een boksbal voor Trump. Als leider van de Republikeinen in de Senaat had hij geen contact met de oud-president. Die had geen goed woord over voor McConnell, ook al was het de senaatsleider die onder Trump de rechters had benoemd die Trump hielpen processen eindeloos op te rekken.

Trump maakte er een gewoonte van de echtgenote van McConnell, Trumps minister van Arbeid, Elain Chao, in racistische termen te bejegenen en te beledigen. Laten we zeggen dat ook hier Chao de rekening kreeg voor haar tolerante houding. Zij stond immers naast Trump toen die in 2017 zijn beruchte ‘er waren goede mensen aan beide kanten’-verklaring over racisten rally en de moord in Charlottesville aflegde. Ze gaf geen kik (net zomin als de twee joodse ministers die Trump flankeerden – lafheid is besmettelijk).

McConnell werd tot de vernedering gedwongen om in 2024 zich uit te spreken voor Trump als nieuwe president. Je mag je nu afvragen waarom hij toen niet durfde op te staan. Hij had toch geen toekomst meer – zijn leiderschapsrol was uitgespeeld en zijn gezondheid zorgt ervoor dat hij naar het einde sukkelt, in december 2026. Hij was gewend geraakt aan lafheid, lijkt het.

Als Mitch McConnell nu boete doet door consequent tegen de ongeschikte kandidaten voor Trumps kabinet te stemmen, dan is dat niet meer dan dat. Het heeft geen gevolgen. De partij die hij ooit leidde, heeft hem verlaten en is door Trump in de zak gestoken. Niemand geeft meer wat om McConnell.

Zijn omgeving oogt herkenbaar. De Senaat die McConnell heeft achtergelaten en die hem nu achter zich laat, zit vol met lafaards. Senator Joni Ernst van Iowa, volgens eigen verhalen slachtoffer van allerlei varianten van seksueel geweld, stemde voor de benoeming tot minister van Defensie van geweldpleger en dronkenlap Pete Hegseth. De sleutel was dat Ernst in 2026 naar de kiezers moet (senators moeten dat eens in de zes jaar) en dat de Trump-knieënbrekers dreigden haar al in de voorverkiezingen als Republikeinse kandidaat onderuit te halen. Ze knielde voor de psycho.

Senator Bill Cassidy van Louisiana maakte een hele voorstelling van zijn rol als arts en het belang van vaccinaties. Hij liet zich door Robert Kennedy bij de neus nemen en stemde uiteindelijk toch voor hem als minister van Gezondheid, ook al betwijfelde Cassidy of dat verstandig was. De sleutel was opnieuw verkiesbaarheid in 2026 en Cassidy is toch al zwak omdat hij, anders dan McConnell, in 2021 het lef had voor Trumps impeachment te stemmen. Cassidy knielde voor de psycho.

De held Thom Tillis, senator voor North Carolina, hield het spannend tot de avond voor de stemming over Hegseth. Hij had laten weten tegen te zullen stemmen. De knieënbrekers kwamen die avond langs en, presto, Tillis knielde voor de psycho.

Senator Todd Young van Indiana is niet eens verkiesbaar tot 2028 maar nam bij voorbaat al een knielende houding aan bij de stemmingen over vaccinatie ontkenner Robert Kennedy en Assad-vriendin Tulsi Gabbard en stemde voor na enig monkelend geluid, genegeerd door mensen die wisten dat hij zou buigen.

Ach ja, en dan zijn er helden als Lisa Murkowski en Susan Collins. Ze stemden tegen Hegseth maar niet tegen Kennedy en Gabbard. Waarom zouden ze hun nek uitsteken? Zij stemden beiden voor Trumps impeachment in 2021 – maar bij Collins moet opgemerkt dat ze nogal goedgelovig is. Ze stelde na een tegenstem bij Trumps eerste impeachment dat ‘hij zijn lesje wel geleerd heeft’.

Ik vermoed dat we later dit jaar wel beweging zullen gaan zien in dit pantheon van moedige politici. Als ze erachter komen dat Trump zijn hand heeft overspeeld, als de inflatie verder oploopt, als duidelijk wordt dat Poetin van Trump de vrije hand krijgt. Dan zullen er wel helden opduiken die iets tegen de proto-dictator durven te ondernemen. Te laat.

Dit is de ironie van McConnells positie. In een Senaat die door hem laf gemaakt is, is hij anno 2025 de enige die tegen de benoemingen van Trump durft te stemmen.

Laten we vooral niet denken dat McConnell bewondering verdient voor zijn huidige oppositie. Zijn historische record is dat hij op het cruciale moment het lef miste om door te tasten. Het enige dat hij nog kan hopen is dat alle rechters die hij er de afgelopen tien jaar heeft doorgejast wel het lef hebben om het grondwettelijke systeem te handhaven.

De staatsgreep van Trump/Musk die nu gaande is, was te voorzien. Hij past in een langere trend van radicale ideologen (je kunt ze niet meer conservatief noemen) om de macht van de president absoluut te maken en die macht vervolgens te gebruiken om de samenleving vorm te geven op een manier die hun belangen dient.

Ik schreef daarover na Trumps eerste termijn in mijn boek De Amerikaanse president. Geschiedenis van het machtigste ambt ter wereld. 

Hieronder een deel van de tekst over dit onderwerp.

De unitary presidency

In de loop van de twintigste eeuw zijn presidenten een steeds grotere rol gaan spelen, in Amerika en in de wereld. Of de macht van de president daarmee in de pas loopt, is een kwestie van interpretatie. Want nog steeds is de grondwet hetzelfde, en er moet heel wat tussen de regels door worden gelezen om wat daar staat toepasbaar te maken op de moderne tijd.

Hoeveel macht heeft een president eigenlijk? Richard Nixon had er wel een gedachte over. ‘When the President does it, that means it’s not illegal’, zei hij in een interview met de Engelse journalist David Frost, drie jaar na zijn aftreden. Er zijn weinig juristen of politici die daarin meegaan, dit is de taal van autoritaire leiders. In een aantal opzichten was Donald Trump een reïncarnatie van Nixon. Volgens president Trump had hij onbeperkte macht: ‘Artikel II staat me toe te doen wat ik wil’. Het is enkel aan zijn terughoudendheid te danken, suggereerde Trump, dat hij die macht niet onbeperkt gebruikte. Feit is dat hij dankzij de coulance van zijn eigen partij in het Congres macht heeft kunnen pakken waarvan andere presidenten enkel konden dromen, met enkel de rechtelijke macht als rem op zijn gedragingen.

Macht en opportunisme gaan hand in hand, het was nooit anders. Republikeinen roepen ach en wee als een Democraat in het Witte Huis zit, als hun eigen man er zit, zoals Bush-43 en Trump, hebben ze geen scrupules over het gebruik van macht. En omgekeerd, al is het niet partijdig te zeggen dat de Democraten dit spel minder hard spelen.

Donald Trumps minister van Justitie William Barr geloofde in de theorie van een krachtige uitvoerende macht, onder juristen bekend als de theorie van unitary executive. Aanhangers ervan betogen dat de grondwet aan presidenten breed gezag geeft over de uitvoerende macht, inclusief het ontslaan van hoofden van bureaus of van ministers om welke reden dan ook. Barr gebruikte deze theorie om Trumps ontslag van FBI-directeur James Comey te verdedigen, for cause, zei Barr. Trump zelf had laten doorschemeren dat hij Comey enkel ontsloeg omdat de FBI-directeur weigerde een onderzoek naar mogelijk onwettige activiteiten stopzetten. Volgens Barr was dat niet ‘obstruction of justice’. Als Barrs redenering was gevolgd dan had Trump ook speciale aanklager Robert Mueller kunnen ontslaan, het was echter Trumps geluk dat zijn assistenten, die meer gevoel hadden voor normen en wat wel en niet kon, hem weerhielden.

Het interessante is dat juist conservatieven, toch geen voorstanders van een sterke overheid, een krachtige uitvoerende macht verdedigen met de theorie van unitary executive. Ze citeren twee clausules in artikel II van de grondwet als bewijs dat de Founding Fathers dit voor ogen hadden: de vesting clause en de take care clause. De vesting clause, de eerste regel van het artikel over de president, stelt dat ‘the executive power shall be vested in a President of the United States of America’. Vested kan breed vertaald worden als ‘ondergebracht’ zonder veel mitsen en maren. Rechter Scalia van het Supreme Court stelde in een van zijn opinies ‘dit betekent niet een deel van de uitvoerende macht, maar de gehele uitvoerende macht’. De take care clause zegt dat de president de taak heeft te zorgen dat de wetten getrouw worden uitgevoerd. Volgens de unitary executive-theorie zou het betekenen dat de president en de president alleen de verantwoordelijkheid heeft voor het uitvoeren van wetten.

Persoonlijke verantwoordelijkheid

Het politieke argument voor de unitary executive stelt simpelweg dat de kiezers de president de uitvoerende macht hebben gegeven en dat hij die kan gebruiken tot de volgende verkiezingen. Als de kiezers het niet bevalt, kunnen ze hem wegsturen. Deze redenering maximaliseert de persoonlijke verantwoordelijkheid van presidenten voor het functioneren van uitvoerende macht. Maar dan wordt het wel bijzonder lastig de grenzen ervan vast te stellen, laat staan te behouden. Je kunt zonder theorie en met evenveel recht zeggen dat andere delen van de grondwet, zoals die over advice and consent een gedeelde macht suggereren. Dat je checks and balances ondermijnt door het openbaar bestuur het exclusieve terrein van de president te maken.

Het laat zich raden dat presidenten deze theorie aantrekkelijk vinden. Ze houden van korte en duidelijke lijnen van gezag, voor zichzelf. Unitarians betogen niet dat de staat te sterk is of dat government te groot of te machtig is, maar enkel dat te weinig ervan onder directe controle van de president valt. Iedere president sinds Washington heeft een vorm van dit soort denken omarmd. Ieder Congres vroeg zich af waar de grens te trekken.

Dat het debat over presidentiële macht in de loop van de twintigste eeuw scherper werd, had alles te maken met de uitgedijde overheid en met Amerika’s rol op het wereldtoneel. Een goed voorbeeld is de macht van de president om oorlogen te voeren. De macht om oorlog te verklaren ligt bij het Congres, maar de oorlog in Vietnam was al jaren gaande, zonder oorlogsverklaring, toen Richard Nixon van maart 1969 tot mei 1970 geheime bombardementen uitvoerde op Cambodja, het buurland van Vietnam.

Het Congres reageerde verontwaardigd en duwde terug door in 1973 de War Powers Act aan te nemen, die de vrijheid van de president om Amerika te laten deelnemen aan een gewapend conflict beperkte. Hij moest het Congres binnen 48 uur op de hoogte brengen en binnen zestig dagen officiële toestemming krijgen van het Congres. Nixon sprak er zijn veto over uit, maar dat werd weggestemd. De alles ondermijnende Nixon vond het ook normaal om de belastingdienst te gebruiken om zijn vijanden dwars te zitten.

In de jaren na Nixon probeerde het Congres de imperial presidency aan banden te leggen. Geheel voorspelbaar probeerde de volgende president, Gerald Ford, die pogingen weer te dwarsbomen. Dick Cheney en Donald Rumsfeld, later respectievelijk vicepresident en minister van Defensie onder Bush-43, werkten in die tijd als assistenten van Ford. Ze duwden de president toen al in de richting van onbeperkte macht. Later zochten en vonden ze er een theorie bij die van de unitary executive. Deze werd voor het eerst expliciet geformuleerd in de regering van Bush-43. Zijn huisjurist, John Yoo, gebruikte de theorie om martelpraktijken in het kader van de ‘oorlog tegen terreur’ te rechtvaardigen. Het was ook de rechtvaardiging voor het vrijwel onbeperkt afluisteren van burgers, zoals dat door klokkenluider Edward Snowden werd onthuld. Alles mocht, als de president het nodig vond.

De deep state

Onder de regering-Trump werd deze theorie afgestoft en opgetuigd om een ongedurige president te plezieren. Zei Harry Truman nog dat zijn belangrijkste taak was te masseren en te praten en mensen te laten doen wat ze zouden moeten doen, Donald Trump vond gewoon dat zijn wil wet was en verwachtte dat iedereen dan deed wat hij wenste. Zijn omgeving, met name adviseur Steve Bannon, klaagde dat de kaarten geschud waren tegen de president. Controle door het Congres was okay, als procedure achteraf, maar in Bannons visie was een oppermachtige president onmisbaar om het Congres te disciplineren, de uitvoerende macht in zin breedte ondergeschikt te maken, democratie te versterken, en grondwettige regering te herstellen. Ten behoeve van Trump, geen geweldig theoreticus, vatte Bannon het handzaam samen in de perfide macht van de deep state, de permanente bureaucratie die de president de voet dwarszitten. In de woorden van Bannon was de doelstelling de ‘deconstructie van de administratieve staat’.

Critici stellen dat unitary executive een imperial presidency is onder een andere naam, een denkwijze die het goed functioneren van de overheid en de samenleving in het algemeen bedreigt. Zij stellen dat het Congres zo wordt ontlopen, wat de te gevaarlijker is nu dat zich in de partijdige sfeer heeft laten terugdringen in een ondergeschikte positie als de eigen partij in het Witte Huis zit. Onmiskenbaar ondermijnt het het checks and balances-systeem. Ze stellen dat het in de praktijk een vrijbrief lijkt voor arbitrair optreden en persoonlijke stellingnames. De theorie leidt tot autoritaire leiders zoals Trump en maakt van verkiezingen een kooi waarin de rest van de samenleving zit opgesloten. Je kunt wel zeggen dat kiezers weten waar ze aan beginnen. In de aanloop naar de presidentsverkiezingen van 2024 liet Trump weten dat er een plan klaar lag, Project 2025, om op de eerste dag van zijn presidentschap 50.000 federale werknemers te ontslaan.

Een redelijker uitleg van de grondwet zou je de republikeinse theorie noemen. Dit alternatief is gebaseerd op samenwerking in de uitvoering van beleid dat de verantwoordelijkheden tempert. Het idee is dat in een republiek het algemeen belang iets is dat vanzelf opduikt, niet iets dat door iemand wordt opgelegd. Is een dergelijke staat zwak? Wel in de zin dat de scheidslijnen tussen macht en verantwoording complex zijn en door elkaar lopen, maar het is ook een systeem dat kan omgaan met aanzienlijk diepte. Er valt veel te zeggen voor een staat met diepe ervaring en deskundigheid.

Natuurlijk is het waar dat er een permanente bureaucratie is. Dat is maar goed ook. De rechtszekerheid en een zekere mate van stabiliteit van bestuur vereisen continuïteit. Zo geformuleerd kun je moeilijk tegen een deep state zijn, in de zin van een sterke permanente bureaucratie, diep in staf, diep in normen, diep in kennis, diep in benoemingen en diep in overzicht, zoals een recent boek het formuleerde. Gezag gebaseerd op kennis, ervaring, neutrale competentie, besluitvorming op basis van informatie, respect voor professionele expertise en beoordeling, regels en een gereguleerd proces: het zijn waarden die de uitoefening van macht depersonaliseert en die sinds eind negentiende eeuw, het begin van de Progressive Era, breed omarmd werden. Functionarissen beloven trouw aan de grondwet, niet aan een president.

Ultieme showdown

Aan Trump waren ze niet besteed. De coterie rondom de president begon deep state te gebruiken als catch all term voor gebrek aan succes. Als de wereld na 20 januari 2017 niet onmiddellijk veranderde dan kwam dat omdat perfide ambtenaren met een langere carrière dan een presidentiële termijn de agenda van de president frustreerden. Voor Trump was het onderzoek van Mueller naar de mogelijke Russische betrokkenheid bij de Trump-campagne de ultieme showdown met zijn vijanden in de deep state. Hij was ervan overtuigd dat geen van de instellingen van de overheid hem had geaccepteerd, laat staan de Democraten en het establishment. ‘Washington’, in één woord. Trump en zijn aanhangers haalden hun neus op voor expertise, geloofden niet in onpartijdigheid en in het algemeen wantrouwden ze alles dat de president niet kon controleren. Tijdens de corona-crisis leidde deze afkeer van deskundigen tot zigzagbeleid en veel meer doden dan nodig. Al snel ging Trump de viroloog Dr. Fauci gebruiken als verpersoonlijking van de wereld van deskundigen die hem dingen wilde laten doen die hij eigenlijk niet wilde.

De president zette de deep state neer als deel van een anti-democratische samenzwering, iets dat ze in zijn ogen bevestigde door informatie te lekken naar de media en het Congres, door anoniem opiniestukken te publiceren en door klokkenluidersklachten in te dienen. Zo kwam Trumps chantage van de Oekraïense president aan het licht. Inderdaad, er was sprake van een oorlog tussen Trump en de deep state, in dat opzicht bewees Trump zijn eigen stelling. Maar die oorlog was een zichzelf vervullende profetie. Je kunt niet van deskundigen en onpartijdige bureaucraten verlangen dat ze zich willoos laten sturen als hun deskundigheid of hun integriteit wordt aangetast. De almacht van de president stuitte hier op de grenzen die een samenleving gedurende de lange termijn heeft aangebracht, als een vorm van zelfbescherming. Zo werd de belangrijkste uitvoerende functionaris, de chief executive, de vijand van de uitvoerende kracht van Amerika.