Peter Beinart is een van de meest interessante schrijvers over Amerikaanse buitenlandse politiek, vooral gerelateerd aan wat er binnenlands gebeurt. Gisteren schreef hij een column getiteld Why do americas liberal hawks attack russia while giving israel a free pass?

Liever dan zijn column in de Guardian samen te vatten, deel ik hem graag met u.

Vorige week probeerde de staat Alabama een ter dood veroordeelde te executeren met een nieuw middel, verstikking met nitogeen gas. Voor zover we er verslag van kregen, was het een weinig humane manier om iemand dood te maken. Deze specifieke veroordeelde was al eerder geïnjecteerd met dodelijke middelen, maar dat bleek niet te werken. Nu hield hij zijn adem in (wat verwacht je?) en trok aan zijn boeien. Het duurde nogal wat minuten voordat de man dood was.

Het leidde, zoals viel te verwachten, tot nieuwe verklaringen dat de doodstraf inhumaan is, dat hij verboden zou moeten worden waar hij dat nog niet is. En niet toegepast. Goedbedoeld, ongetwijfeld.

Ik denk er anders over en herhaal daarom graag nog eens het essay dat ik inmiddels al enige tijd geleden schreef over de vraag die mij bezighoudt: is levenslang niet inhumaner dan de doodstraf? En moet je tot levenslang veroordeelden niet een optie geven om dat leven te kunnen bekorten?

For what it’s worth: hieronder nog een keer.

Waarom ik niet tegen de doodstraf ben.

De actuele aanleiding voor dit essay was het afschaffen van de doodstraf in Virginia, in februari 2021. Het blijft actueel, kijk naar de poging van de regering Biden om de doodstraf op federaal niveau af te schaffen, nadat de psycho staatsgreep president in januari, op de valreep, nog 17 federale executies liet voltrekken.

Het is bij diverse redacties blijven liggen, vandaar dat ik het nu toch maar hier plaats. Wie meer wil weten over levenslang in de hele wereld, kan terecht in de Economist. Mijn verhaal is meer persoonlijk, waarom ik het lastig vind om de doodstraf te verbieden en dan tevreden achterover te leunen.

Nog barbaarser dan de doodstraf is levenslang.

In februari 2021 schafte Virginia de doodstraf af, als eerste staat in het Amerikaanse zuiden. Het besluit werd breed toegejuicht, onder meer in een hoofdartikel van The New York Times. Ook u ziet dit waarschijnlijk als een goede ontwikkeling. Natuurlijk, u bent een beschaafd mens, dus u bent tegen de doodstraf. Hoera, de wereld is weer wat beter. 

Bij mij leidt het tot gemengde gevoelens. Niet omdat ik zo graag de doodstraf omarm, maar omdat ik niet een principieel tegenstander ben. Een dergelijke stellingname roept de verdenking op dat je contrair wilt zijn, wilt uitdagen of shockeren. In beschaafd gezelschap is het immers vanzelfsprekend de doodstraf te verwerpen. Beschikken over het leven van een ander, dat past niet.

Los van het feit dat we dagelijks beschikken over vele levens op vele manieren, een vaststelling die in de coronacrisis maar al te onontkoombaar is, vraag ik me af waarom iemand levenslang opsluiten minder kwalificeert als ‘beschikken over een leven’ dan een executie. Scherper gesteld: is levenslang niet minstens even problematisch? En is het in die context niet juist barbaarser om de optie doodstraf helemaal uit te sluiten? De vraag wordt niet vaak gesteld. Als je eenmaal hebt besloten dat de doodstraf echt niet kan, hoef je er niet meer over na te denken. Dat is me te gemakkelijk.

Vier redenen om tegen de doodstraf te zijn

De tegenstanders van de doodstraf die in Virginia succes hadden voerden vier redenen aan voor hun standpunt. Moreel/filosofisch noemen ze het principe dat je niet over levens mag beschikken. Doe je het wel dan kom je in een groepje landen terecht waar je niet wilt thuishoren: China, Iran, Irak, Saoedi Arabië en Noord Korea. Dat zijn eigenlijk twee redenen, de morele waar ik het hierboven over had en die de morele problemen van levenslang ongemoeid laat, en de ik-wil-er-niet-bij-horen reden. Laat ik zeggen dat het niet kennen van de doodstraf geen garantie is voor beschaving.

Een tweede reden is het relatief grote aantal Amerikaanse veroordeelden dat onterecht tot de doodstraf is veroordeeld, hetzij door fouten, al of niet opzettelijk, bij de vervolging, of door magere rechtsbijstand. Het rechtssysteem is niet honderd procent waterdicht, betoogt Virginians for Alternatives to the Death Penalty. Daardoor loop je het risico onschuldigen te executeren. Ook hier een dubbele reden, eigenlijk. Mogelijk onterecht veroordeelden en een belabberd rechtssysteem. Ik kan het het alleen maar eens zijn met beide zorgen, maar dit gaat verder dan enkel de doodstraf. Die afschaffen lost niets op.

De derde reden is de ogenschijnlijk arbitraire aard van veroordelingen tot de doodstraf: meer zwarte Amerikanen dan gemiddeld, meer zuiderlingen. Ze hebben het niet eens over de weigering van sommige gouverneurs om de doodstraf te laten voltrekken, en het enthousiasme daartoe bij anderen. Gouverneurs van dezelfde staat, wel te verstaan, maar van een andere partij. Ridicuul natuurlijk, maar uiteindelijk gaat het hier om een variant van de tweede reden: een belabberd en racistisch getint rechtssysteem.

De vierde reden zijn de kosten, de doodstraf in harde dollars. De doodstraf eisen en na oplegging handhaven tot alle beroepen zijn uitgewerkt is dure business. Duurder dan levenslang, want op death row is het ‘beter’ toeven dan in de overvolle, levensgevaarlijke gevangenissen. Meestal zit je alleen, in een aparte vleugel. Het is zeker waar dat Amerikaanse gevangenissen op zijn zachtst gezegd een probleem zijn, maar dit financiële argument lijkt me niet erg moreel.

Een onschuldige is beter af met een veroordeling tot de doodstraf

Ook de ACLU, de American Civil Liberties Union, een organisatie voor de handhaving van basisrechten waaraan ik jaarlijks doneer, is tegen de doodstraf. Net als Amnesty, ook op mijn jaarlijkse lijst. De ACLU voert bovenstaande argumenten op, met als extra de vaststelling dat de doodstraf gewelddadige misdaad niet vermindert. Dat lijk me niet erg relevant, andere straffen doen dat ook niet. Meer hout snijdt de overweging dat politici voor de doodstraf pleiten om te verhullen dat ze niet in staat zijn de ‘ware redenen’ voor gewelddadige misdaad te onderkennen. Dit lijkt me een moeizame formulering om te zeggen dat politici de handen in de lucht gooien, niet weten hoe ze criminaliteit moeten verminderen en dan de doodstraf roepen om kordaat te klinken. Of de doodstraf laten uitvoeren, zoals Bill Clinton deed, toen hij zich in 1992 als gouverneur van Arkansas en presidentskandidaat niet durfde uit te spreken als tegenstander en er een punt van maakte een zwak begaafde man te laten executeren.

Ook de ACLU voert een financieel argument aan. De doodstraf als veroordeling en straf kost veel tijd, geld en juridische aandacht die beter besteed kunnen worden. Het is moeilijk om het daar niet mee eens te zijn, maar het is, opnieuw, geen principieel argument. Sterker, het roept enkel de vraag op hoeveel mensen die levenslang hebben gekregen zouden kunnen profiteren van vragen over hun juridische bijstand, nieuw DNA, valse getuigenverklaringen en andere dure procedures die nu enkel toekomen aan ter dood veroordeelden. Het is immers onwaarschijnlijk dat er onder hen niet net zo’n groot percentage onterecht veroordeelden zou zitten.

Zo gezien ben je zelfs als onschuldige beter af met een veroordeling tot de doodstaf. Dan heb je tenminste de kans dat je onterechte veroordeling wordt heroverwogen in eindeloze beroepszaken. Die kans is bij levenslang een stuk kleiner. Dat lijkt me pervers.

Rechtvaardiging van straf in het algemeen

In mijn eerste colleges strafrecht praatten we over de rechtvaardiging van straf in het algemeen, gevangenisstraf in het bijzonder. Boetedoening is de belangrijkste. Je hebt wat gedaan, daar zitten consequenties aan. Ons rechtvaardigheidsgevoel wordt bevredigd. Genoegdoening voor slachtoffers is een andere grond. Het woord wraak gebruiken juristen liever niet.

Rehabilitatie en klaarmaken voor terugkeer in de samenleving is een ander doel van strafoplegging, of in elk geval de uitvoer daarvan. Verder werkt de mogelijkheid om gestraft te worden in brede zin ook preventief, daar kunnen we het over eens zijn. Tenslotte in dit niet uitputtende lijstje staat bescherming van de samenleving. Dit laatste is voor mijn betoog van belang, want de doodstraf of levenslang moeten ervoor zorgen dat iemand niet terugkeert in de samenleving.Ze zijn bedoeld om op te ruimen.

Zonder moeite accepteren we dit voor plegers van massamoorden, zoals Andres Breivik die in Noorwegen 77 tieners doodschoot, de moordenaar van vijftig moslims in Christchurch, Nieuw Zeeland, of gestoorde lui zoals Jeffrey Dahmer, die 35 mannen en jongens vermoordde, in stukken sneed en onder zijn huis in tonnen stopte. Zij moeten nooit meer vrij komen. Er zijn veel voorbeelden van vreselijke misdragingen – veel te veel – en voor de meeste veroordeelden geldt dat hun daden onomstreden zijn. In die gevallen, de overgrote meerderheid, hoeven we ons geen zorgen te maken over een onterechte veroordeling. 

Neem Timothy McVeigh, de man die in 1995 in Oklahoma City een gebouw opblies en 165 doden veroorzaakte. Niemand bestreed dat McVeigh de dader was, ook hijzelf niet. Hij werd ter dood veroordeeld en weigerde in beroep te gaan. Als 29-jarige vond hij zijn executie aantrekkelijker dan levenslang. McVeigh kon uitzien naar een belabberd en saai bestaan, met een goede kans om overhoop gestoken te worden, zoals de tot levenslang veroordeelde Dahmer overkwam. 

Het was mogelijk geweest dat McVeigh zich in de gevangenis had ontwikkeld tot eminent jurist, of dichter, wellicht zou hij ongewoon talentvol blijken met het penseel. Wellicht vond hij de Heer of Allah. Misschien kon hij zin geven aan zijn bestaan. Maar eruit komen was uitgesloten en moest dat ook blijven. McVeigh koos voor de dood, waarmee hij zichzelf maar ook een groot deel van de familie van de honderden slachtoffers een plezier deed. Een flink aantal van hen vond dat ze het hoofdstuk Oklahoma pas konden afsluiten met de dood van McVeigh. Heel begrijpelijk voor iedereen die zich een ongeluk schrok toen meervoudig meisjesmoordenaar Marc Dutroux ontsnapte.

Helaas behoren wrede, onbegrijpelijke meervoudige moorden tot de geregeld voorkomende problemen van de Verenigde Staten en zoals bovenstaande voorbeelden aangeven, het is geen uniek Amerikaans fenomeen. Veel moordenaars doden zichzelf of nodigen uit tot ‘zelfmoord via een politieman’ door zich te laten doodschieten. Dat lost veel op. Maar even zo vaak gaat het om ‘gewone’ moorden, uitzonderlijk wreed of op politiemensen, die levenslang opleveren. Donald Trump versnelde in januari nog even de executie van een vrouw die een ongeboren kind uit de buik van een moeder had weggesneden. Er zijn ongeveer 2500 ter dood veroordeelden in de VS terwijl liefst 200.000 Amerikanen levenslang hebben, van hen 50.000 zonder recht op parole.

Vergeet die afschrikkende werking

Ik geloof niet in de afschrikwekkende werking van de doodstraf op bepaalde misdaden, met een uitzondering, waarover zo meer. De meeste gevallen van moord en doodslag die met de doodstraf bestraft worden hebben te maken met opwellingen, pathologie of ongelukkige uitkomsten van onverantwoordelijk gedrag. In geen van die gevallen schrikt de doodstraf af. De ene uitzondering zou politieke moord moeten zijn. Toegegeven, dat is een categorie die op zich al verwarring kan veroorzaken, maar simpelweg moord op iemand die een vertegenwoordigende functie bekleedt of daarvoor kandidaat is, lijkt me duidelijk genoeg.

Dat verlegt onze focus van de Verenigde Staten naar Nederland. De moord op Pim Fortuyn was een politieke moord, dat lijdt geen twijfel. De moordenaar wist wat hij deed. Dat hij twaalf jaar later weer vrij man was, onderstreept dat hij de juiste calculatie maakte, voor hemzelf dan. Grof gezegd, hij kwam ermee weg. Twaalf jaar is niet niks, maar wat mij betreft was het veel te weinig. Mijn rechtvaardigheidsgevoel was niet bevredigd: ik had hem graag permanent buiten de samenleving gehouden. De doodstraf zou goed gepast hebben. Zou de zekerheid van de doodstraf van der Graaf hebben weerhouden? Zou het preventief gewerkt hebben? Ik weet het niet. 

Met alle voorspelbare kritiek op Amerika, zie je hoe onrechtvaardig ons eigen rechtssysteem kan uitpakken bij de moord op Theo van Gogh. Het was geen politieke moord, althans niet in de vorm waarin dat hierboven heb gedefinieerd. Het werd terrorisme genoemd. De moordenaar kreeg levenslang. Mohammed Bouyeri was liever doodgeschoten bij zijn arrestatie. Hij had de ambitie martelaar te worden. Helaas voor hem schoten ze in zijn been en nu zit hij levenslang vast.

In veel Amerikaanse staten is de doodstraf weliswaar niet afgeschaft, maar zijn executies gestopt of zelfs verboden. De redenen voor de verandering zijn gevarieerd. De misdaadcijfers zijn teruggelopen en minder moorden betekent minder zaken voor de rechter waarvoor de doodstraf geëist kan worden. Het grote aantal zaken waarin na jaren gevangenisstraf DNA bewijs liet zien dat de veroordeelde onschuldig was, leiden tot grotere voorzichtigheid en aarzeling. 

Het Innocence Project, een landelijk organisatie, heeft al minstens zeventien mensen gered van death row. In Texas zijn openbare aanklagers die glorieerden in doodstrafzaken die naderhand gecorrumpeerd bleken, vertrokken of ontslagen. Nieuwe aanklagers én juries zijn voorzichtiger nu ze weten hoe vaak er fouten gemaakt zijn. Veel juries lijken nu levenslang zonder de optie tot herziening, in lingo Life Without the Possibility of Parole (LWOP), voldoende te vinden.

Te gemakkelijk om simpelweg de doodstraf te verbieden

Het spectrum overziend is het probleem duidelijk. Ja, het is een stuk gemakkelijker, om niet te zeggen goedkoper, om de doodstraf te verbieden. Gegeven de hoeveelheid beroepsprocedures lijken ook de meeste veroordeelden hun dood liefst zo lang mogelijk uit te willen stellen. Maar daarmee kan de kous niet af zijn. Je blijft immers zitten met de mijns inziens morele onaanvaardbaarheid van een levenslange gevangenisstraf als de gestrafte geen manier heeft om daaraan te ontkomen. Het is een straf die ongemakkelijk veel lijkt op levend begraven. Zelfmoord voor de veroordeling, à la Jeffrey Epstein, of het opzoeken van een gevangenismoord (Dahmer werd overhoop gestoken), zijn wel erg wrede alternatieven.

Ik ben geen pleitbezorger voor Breivik en andere supercriminelen, maar hun levenslange gevangenisstraf is voor mij moreel problematischer dan hun executie geweest zou zijn. Ik heb geen gemakkelijke oplossing. Mag je mensen die levenslang hebben gekregen de optie geven die dodelijke straf om te zetten in een doodstraf? Menselijke waardigheid moet toestaan dat een veroordeelde zelf kan bepalen of hij een leven in het gevang prefereert boven de dood. Ik geef toe dat dit een weinig realistisch voorstel is, dat wil zeggen, in de praktijk niet zal worden overgenomen. Maar waar het me om gaat is de ogenschijnlijk moreel hoog te paard zittende tegenstanders van de doodstraf aan het denken te zetten over levenslang, een straf die veel barbaarser is. Misschien eindigen sommigen van hen dan ook, net als ik, als niet-tegenstander van de doodstraf.

“We had a tough day last night in the Middle East.” President Biden formuleerde het op zijn Bidens maar hij had niet ongelijk. Hoe moet hij reageren op drie dode soldaten? Liever geen reactie zou ik zeggen, maar dat lijkt geen optie.

Gelukkig hoeft hij zich niets aan te trekken van de Trumpies, want bij hen kan je het nooit goed doen. Als Biden Iran zou aanpakken, zou de psycho hem beschuldigen van het beginnen van een nieuwe oorlog (geen nieuwe oorlogen onder Trump I is een standaard verhaal), als Biden te weinig doet (het laat bij een bombardement in de Beka vallei) dan krijgt hij om zijn oren als een lafaard die niets doet en over zich heen laat lopen. Ik reken erop dat Biden de tweede optie neemt en het er verder bij laat.

Achter Bidens dilemma ligt een enorm probleem. Terwijl Amerika zich onder Obama probeerde los te maken van het Midden Oosten en dat onder Trump voortzette, al encanailleerde hij zich met moorddadige Arabische dictators, dreigt het land nu weer diep in het moeras van het Midden Oosten getrokken te worden. En dat terwijl het strategisch belang dat in de Koude Oorlog een rol speelde (houd de Sovjets buiten de deur) nu nauwelijks meer een rol speelt. Laat Poetin maar modderen, laat Xi maar een teen in het water steken. Het zal hen niet goed bekomen.

Waarom zit de VS eigenlijk nog steeds in het Midden Oosten? Olie? Veel minder belangrijk dan in de jaren zeventig en, eerlijk gezegd, relevanter voor de Chinezen die van de oliestroom afhankelijk zijn.

Het korte antwoord is Israël. Biden heeft onomwonden laten zien, de afgelopen maanden, dat Amerika zij aan zij staat met Israël, wat dat land ook doet. Ik stel het vast. Ik stel ook vast dat het geen houdbare positie is. Veel Amerikanen hebben er wel genoeg van, die ongeclausuleerde steun, en politiek gezien is Biden positie weinig aantrekkelijk. De intense slechtheid van Benjamin Nethanyahu werkt ook tegen diepere steun van de Verenigde Staten zolang die zelfzuchtige opportunist er de leiding heeft.

Niets is gevaarlijker dan zich met kleine stootjes en duwtjes opnieuw in dit moeras te laten lokken. Er is geen optie om Amerikaanse troepen aan de grond te zetten (eerder zal er een neiging zijn die kwetsbare, zoals in Jordanië weg te halen – wie wist dat daar troepen zaten?). Wat dan wel? Ooit leverde Amerika bombardementen vanaf zee – ik meen me te herinneren tijdens de Libanese oorlog. Dat is nu ook mogelijk maar gevaarlijker dan toen. 

Biden wordt uitgelokt tot een red line, a la Obama indertijd in Syrië. Als het Syrische regime chemische wapens gebruikte, zou Obama zijn positie heroverwegen. Prompt deed Assad dat en Obama moest reageren. Hij deed dat verstandig, door het Congres erbij te betrekken (dat wel oppaste zich te commiteren) en door een deal te maken die chemische wapens vernietigde, maar het leverde hem enkel kritiek op. Ook nu heeft Biden geen goede opties, al was het maar omdat hij niet de actor is maar voortdurend moet reageren op wat anderen doen. Dat is een zwakke positie, het gaat hem politieke schade opleveren.

Ik wil niet steeds mijn gelijk halen, maar wijs er toch op dat de afgelopen de reacties op Trumps overwinning in New Hampshire duidelijk maakten dat het niet allemaal goed gaat voor de psycho. Zoals ik woensdag schreef was de 54 procent in New Hampshire mager en inderdaad heeft het ook veel andere publicaties, eigenlijk alle serieuze media in de VS, geïnspireerd tot verhalen over Trumps zwakke plek: het binnenhalen van de kiezers in het midden. 

Dat heeft te maken met zijn voorgeschiedenis. De Republikeinse politici die in ganzenpas achter de proto-dicatator aan marcheren krijgen straks de rekening gepresenteerd, dat wil zeggen, ze beginnen zich langzaam maar zeker te realiseren dat Trump opnieuw tot een verkiezingsramp zal leiden. Het heeft te maken met Trumps karakter. De ‘overwinningstoespraak’ was een staaltje van ressentiment en het ordinaire gescheld tegen Nikki Haley was niet alleen dom en onnodig maar ook beschamend. De oerdomme senator van South Carolina, Tim Scott, die zich na een mislukte campagne achter de psycho schaarde in de hoop een vice-presidentskandidaat te kunnen zijn, zette zichzelf voor schut door achter Trump mee te lachen en diens foute grappen over te nemen. Exit Scott – hij is geen kandidaat meer, ook niet voor vicepresident.

Nikki Haley doet nu eindelijk wat ze eigenlijk al maanden had moeten doen: de nadruk leggen op de totale ongeschiktheid van de psycho. Zijn presidentschap was chaos, zijn afscheid schandelijk en een misdaad tegen de grondwet, maar hij raakt ook steeds vaker de weg kwijt. Het blijft jammer (voor Haley) dat ze niet eerder de aanval opende en ik begrijp nog steeds niet waarom ze de debatten waar Trump niet aanwezig was en zich dus niet kon verdedigen of met birdbrain-achtig gezeur kon redden, niet beter gebruikte om hem aan te vallen.

Het kan zijn dat het te laat is, maar alle schade die ze de komende weken nog toebrengt – dwz. de mate waarin ze Republikeinen ervan kan overtuigen dat ze hun partij voor gek zetten door met Trump in zee te gaan – alle schade helpt in november. Als Trump dan de kandidaat is. Ik schreef eerder in de Standaard over de mogelijkheid van een brokered convention. Het is nog lang niet zeker dat Trump de kandidaat zal worden. 

De veroordeling van Trump tot betaling van pak weg 83 miljoen dollar omdat hij zijn grote bek niet kan houden, is een eerste stap op weg naar een reeks van juridische veroordelingen. Dit was geen wraakactie van de Democraten, zoals Trump graag volhoudt, maar een uitspraak van zijn ‘peers’ van een jury, van zijn landgenoten, zijn collega burgers. En, zoals de peilingen in New Hampshire ook lieten zien, die rechtszaken gaan toch een rol spelen.

Ik ben er nog steeds zeker van dat Trump in november niet kan winnen, en tamelijk zeker van de kans dat Trump helemaal niet de kandidaat zal worden. Evenmin ben ik overtuigd van Bidens kandidatuur, want daar zitten ook nog wel wat hobbels in de weg. 

Kortom, alle verhalen dat het voorspel voor de grote verkiezingen al voorbij is, lijken me prematuur.

Ja, hij was krap. 54 procent voor een zittend president (want daar komt het op neer) is niet overweldigend. Het betekent dat in een behoorlijk conservatieve staat de helft van de Republikeinen Trump niet ziet zitten. En dat is niet zomaar een voorkeur voor een andere kandidaat, het gaat hier om mensen die een afkeer hebben van Trump. Zo gezien ben ik niet onder de indruk van de uitslag in New Hampshire. Natuurlijk het zou leuk geweest zijn als Haley hem had verslagen of onder vijftig procent had kunnen houden, maar anders dan de media nu verkondigen: het is nog niet voorbij.

De processen komen eraan. Het Supreme Court moet nog wat zeggen over de vermeende vrijwaring van Trump voor welk proces dan ook en zelfs of hij wel op het stembiljet mag (een test voor hun original interpretation routine). Hij moet nog een paar keer getuigen en het meest recente optreden in een rechtszaal was schadelijk. Ik wijs ook nog maar eens op zijn in toenemende mate onthechte en idiote retoriek. U hoeft het niet van mij aan te nemen, Dana Milbank van de Washington Post ging naar zijn bijeenkomsten. ‘Confused’ is het woord. Je krijgt het beeld van een oude man die loopt op adrenaline. Dat gaat een keer sputteren. In zijn ‘overwinningstoespraak’ ging Trump al wild tekeer tegen Haley en, en passant, zette hij de nieuwste acoliet, de zwarte senator van South Carolina, Tim Scott, voor joker. De man is een wandelende tijdbom. 

Het is ook duidelijk dat een veroordeling in een van de processen zelfs veel Republikeinen zal afstoten. Kortom, sluit niet de mogelijkheid uit dat de conventie anders uitpakt (geldt trouwens ook voor de Democraten, waar Biden een magere 50 procent write ins bij elkaar schraapte).

Als inderdaad de landelijke campagne is begonnen, zoals de media graag willen, dan is het nuttig te overwegen dat Trump enkel met zijn basis van trouwe, hondstrouwe aanhang niet kan winnen. Hij moet op zijn minst het enigszins denkend deel van de Republikeinen overhalen, en dan nog wat. Nu is het inderdaad zo dat de Republikeinen door het kiessysteem met de kiesmannen en de dunbevolkte staten waar het Trump volk zich schuil houdt, een ingebouwd voordeel heeft van pak weg vier procent. Trump kan winnen met 47 procent van de stemmen, zeker als er nog wat derde kandidaten aan Bidens marge rommelen.

Niet te vroeg juichen dus, maar er zijn twee redenen (nou ja, drie) waarom Trump zou verliezen. De eerste is dat zijn basis te smal is om te kunnen uitbouwen tot het niveau waarop valt te winnen. De tweede is dat het economisch klimaat zich nu richting Biden ontwikkelt, waardoor een deel van diens zwakte wegvalt. De derde reden is dat Trump een idioot is met een gevaarlijk programma dat de rechtsstaat en de democratie ondermijnt en dat de kiezer, althans de meeste kiezers, niet gek zijn. Wel een flink aantal van hen, en dat zagen we in New Hampshire.

Ron DeSantis, de autoritair aangelegde cultuur oorlog voerende gouverneur van Florida, heeft zijn campagne voor het presidentschap beëindigd. Nou ja, de kiezers hebben hem vertelt dat hij maar beter terug kan gaan naar Florida, waar volgens hem ‘woke goes to die’. Soms is het nieuws niet echt nieuws maar gewoon iets dat er aan zat te komen.

Ik heb nooit geloofd in de kansen van DeSantis en ik heb het opinieartikel in de NRC en de blogs om het te bewijzen. Zijn falen heeft meerdere lagen. Primair was het een cruciale fout om zichzelf als mini-Trump te presenteren. Daarmee maakte DeSantis niet alleen zichzelf ondergeschikt aan het baasje, want hij wilde en kon de psycho niet kritiseren, maar vertelde hij al meteen aan de kiezer dat als ze het echte product wilden, ze gewoon op Trump zelf moesten stemmen.

Daarnaast bleek DeSantis een vervelende man, saai, eigengereid en arrogant. Iemand die geen behoorlijke toespraak kon houden, het lastig vond om met gewone mensen te praten en zelfs moeite had om een glimlach op zijn gezicht te toveren zonder dat die leek op een gemene trek van iemand die je zak wilde rollen.

Enigszins geruststellend is dat DeSantis ook vooral last bleek te houden van zijn intolerantie, haatzaaiende en verdeeldheid veroorzakende culturele oorlogsagenda in Florida. Hij verbood boeken, nam een universiteit over, liet geschiedenislessen herschijven om de zieltjes van blanke kindertjes niet te laten kwetsen door kennis van een racistisch verleden. Hij verbood drag queens en zette homofobie om in fobie over trans. Verbood seksuele voorlichting en maakte het strafbaar voor docenten om te praten over homohuwelijken. Hij voerde, zei hij, oorlog tegen woke. En vervolgens begin hij een kortzichtige ruziet met Disney dat bezwaar aantekende tegen zijn ‘don’t say gay’ wet. Hij zou Amerika meer maken zoals hij Florida had gemaakt – genoeg om iedereen angst aan te jagen.

Nu is dat gedoe over woke vooral een gemakkelijke manier voor rechtse columnisten en opjuiners om met een enkel woord mensen bang te maken. Anti-woke heeft zichzelf in de staart gebeten door zo woke te worden dat het door mensen verworpen wordt. DeSantis kwam er niet ver mee.

Als de gouverneur zich had gepresenteerd als een capabele bestuurder die dingen gedaan krijgt en excessen voorkomt, dan had DeSantis zeker een kans gemaakt. Amerika schreeuwt om competente gouverneurs die president willen worden, lui als Chris Sununu en Brian Kemp. Mensen die Trump neerzetten voor wat hij is, een ordinaire volksmenner wie niets te dol is om zijn cultverering op peil te houden. DeSantis miste een kans voor open doel om in dat gat te springen. Het had lef vereist, het lef om de confrontatie aan te gaan. Maar hij was zo laf als de rest van zijn partij en kan nu terug naar Florida waar hij het afgelopen half jaar heeft uitgeblonken door juist afwezig te zijn als gouverneur.

Het vertrek van DeSantis verandert weinig aan de campagne. Haley moet morgen in New Hampshire buitengewoon scoren, dat wil zeggen dik in de veertig procent, om nog serieus mee te doen. Anders heeft de couppleger de nominatie op zak en kunnen de politici in de rij om zijn ring te kussen. Notoire gewetenloze opportunisten als senatoren Ted Cruz en Marco Rubio hebben dat al gedaan (weet u nog wat ze in 2016 zeiden over Trump?). DeSantis mag nu ook op de knieën. 

De loser mag zich koesteren in de illusie dat hij een van de prominente kandidaten zal zijn in 2028 als Trump er zeker niet meer bij zal zijn. Maar de erfenis van deze onzalige campagne zal niet snel vergeten zijn. Ik heb zo’n vermoeden dat we DeSantis niet meer terugzien.

Geert Wilders was ontzet, of zoiets, dat de spreidingswet, democratisch aangenomen door de volksvertegenwoordiging, niet door de ondemocratische Eerste Kamer werd afgewezen. Hij is van alle politici strategisch en tactisch de slimste, en ik vermoed dat hij heel tevreden was met de gang van zaken. De toch al gehandicapte Yesilgoz werd verder onderuit gehaald, volgende week te bevestigen door een VVD congres dat graag radicaal rechts gaat. Het helpt hem bij de onderhandelingen over het verkwanselen van de rechtsstaat.

Dat hij de spreidingswet moet accepteren en er herrie over maakt helpt ook in brede zin. Probleem voor de onderhandelingen, vond hij. Reken er maar op dat Wilders het gebruikt om van de anderen, dat wil zeggen, Omtzigt, concessies te krijgen. Die moet Wilders’ ‘probleem’ oplossen door niet zo halsstarrig te zijn. Fijn middel om druk te zetten. Voor de boerin is dat niet nodig, die staat te trappelen om mee te regeren.

Gaat de rechtsstaat-politicus in zee met iemand die twintig jaar haat heeft verkondigd? Die twintig jaar, en tot aan deze verkiezingen, onacceptabele standpunten innam? Bij Radio 1 spraken ze vrijdag met een oud medewerker van Wilders, nu Vlaams belang anti-islam activist. Het was, in zekere zin, verfrissend om ronduit te horen waar Wilders en Co voor staan. Je moet wel eerst de Koran gestudeerd hebben, vond hij, een standaard middel om mensen die dat niet gedaan hebben als nitwits weg te zetten. Zij, de haters, hebben gestudeerd en weten dus waar ze het over hebben. De activist bezwoer dat Wilders altijd woord houdt. De journalisten lieten na te vragen waarom hij dat nu niet zou doen. 

IJskast? Wat een onzin. 

Ondertussen is de psychopaat die de Republikeinen aanvoert all out racist gegaan tegen Nikki Haley, zijn enige tegenstander. Zij is van Indiaas Amerikaanse afkomst. Dus begon de man die de racistische onzin verkondigde (onweersproken door de Republikeinen) dat Obama niet in Amerika geboren was te verkondigen dat Haley niet president kon worden omdat haar ouders niet Amerikaans waren. Onzin, maar passend in het racistische verhaal van deze man.

Hij begon ook Haley’s Indiaas getinte officiële voornaam te gebruiken. De man kent werkelijk geen schaamte, maar ik herhaal mezelf.

Ondertussen toont Trump inderdaad zijn leeftijd. Hij blijft maar mekkeren over die psychologische test die hij zo goed afgelegd zou hebben – hij herkende zonder problemen een walvis! Niet veel later verwarde hij Haley met Nancy Pelosi, haar verwijtend dat ze geen veiligheidsmaatregelen had genomen tijdens zijn couppoging. HIj voegde er nog de leugen aan toe dat Pelosi (Haley) Trumps poging om troepen te sturen had geblokkeerd. 

Deze man gaat met een andere rollator klant strijden om de leiding van de westerse wereld. Onze eigen haatzaaier gaat in rap tempo een regering in elkaar zetten waarin hij zijn diep gevoelde opinies in beleid kan omzetten. Macron buigt naar rechts, Sunak probeert immigrnaten naar Rwanda te sturen (wat onze rechts radicalen ook wilden, onder meer de door de boerin omarmde Eppink, nu gelukkig weggestemd). In Duitsland komen de stoottroepen al samen voor plannen om Duitsers met een migratie achtergrond te verwijderen. In Davos likt Orban zich in. In Polen frustreren de antidemocraten de nieuwe regering. 

Democratie is een bedreigd goed, in de VS en in Nederland. Waar niet eigenlijk? Omtzigt zou beter moeten weten.

Gepubliceerd in de meest recente Maarten: een analyse waar de steun van Trump vandaan komt.

Klik hier.

Er is geen ontkomen aan: Trumps overwinning in de voorverkiezingen in Iowa is een comeback. Het lijkt alsof hij nooit is weggeweest, maar na zijn couppoging op 6 januari 2021 en het verlies van door Trump gesteunde kandidaten in november 2022, leek de greep van de oud-president op zijn partij toch te verslappen. Maar zoals zoals zijn partij hem na zijn verkiezingsleugens en na 6 januari niet tot de orde riep, zo zette Trump zijn eigen partij na die tussentijdse verkiezingen buitenspel door onmiddellijk zijn kandidatuur voor 2024 aan te kondigen – ook een effectieve manier om dreigende processen te politiseren.

De conclusie is onontkoombaar dat de aanhang van Trump groot genoeg is, en trouw genoeg, om het denkende deel van de partij, inclusief de leidende politici in te pakken. Het lijdt geen twijfel dat die politici liever van Trump af waren geweest – alle memoires en onthullende boeken wijzen daarop. Hij heeft ze allemaal voor schut gezet. Wat je ook mag vinden van Trump, hij speelt het spel met verve.

Onzeker blijft of deze comeback verder gaat reiken dan Iowa. Deze staat wijkt in vrijwel alle opzichten af van de rest van Amerika. Iowa is blank, plattelands en cultureel conservatief. Vooral de evangelische idoolaanbidding die de afgelopen weken uitgebreid werd belicht roept vraagtekens op. Zelfs voor niet-gelovigen klinkt de verheffing van Trump tot messias, tot lijdende Jezus en tot door God gezonden redder van conservatief Amerika als blasfemie. Maar de kiezers van Iowa vreten het.

Waarschijnlijk waren de echte Trump-gelovigen nooit over te halen maar Trump boft ook met zijn tegenstanders, die al net zo geïntimideerd zijn als de rest van de partij. Ze accepteerden dat Trump niet kwam opdagen bij debatten, daagden hem niet uit, laat staan dat ze zijn geschiktheid als president ter discussie stellen. Ze hadden ook verrassend weinig te bieden. Ron DeSantis had er beter aan gedaan zichzelf te verkopen als competente leider die dingen gedaan krijgt dan als Trump-zonder-de-bagage. Nikki Haley, de afgelopen weken bezig aan een opmars, liet na om de gevaren van Trump voor Amerika en de wereld te beschrijven. Op visie viel ze niet te betrappen. Een serieuze kandidaat moet wel iets neerzetten, zeker als ze een cult-leider tegenover zich vindt.

Beide uitdagers verlieten Iowa teleurgesteld. DeSantis werd tweede maar op te grote afstand om zijn campagne veel langer te rekken (een derde plek had direct het einde betekent). Nikki Haley leek op weg om DeSantis voorbij te streven en dan in New Hampshire volgende week Trump echt te kunnen bedreigen. De derde plek viel tegen. Haar momentum richting New Hampshire is beperkt. De gemiste kansen kunnen ze alleen zichzelf verwijten. Trump troefde de lafaards af, zoals hij de hele Republikeinse Partij voor schut heeft gezet.

Kijken we voorbij Iowa dan is het pijnlijk vast te stellen hoe leugens, lang genoeg herhaald, waarheden worden voor hen die ervoor open staan. De percentages Amerikanen die geloven dat Donald Trump de verkiezingen won, dat 6 januari door links of de FBI werd opgezet, of, in een andere versie, enkel een vakantietripje was van opgewonden burgers, zijn ronduit onthutsend. Dat Trump electoraal profiteert van de processen die tegen hem gevoerd worden, onderstreept dat zijn aanhangers de rechtsstaat niet vertrouwen.

In alle eerlijkheid moeten we onderkennen dat Trump-kiezers niet enkel zijn persoon aanbidden. Ze geloven ook dat de economie het onder Trump beter deed en dat de wereld respect had voor Amerika, al was het maar omdat Trump schrik inboezemde. Ze denken dat Poetin Oekraïne niet was binnengevallen als Trump president was gebleven en staan open voor zijn claim dat hij de oorlog in één dag zou beëindigen. Ze zeggen dat Trump geen nieuwe oorlogen begon, maar van Obama kun je hetzelfde zeggen. Geen van beiden kwam van Afghanistan af. Kijk wat er nu gebeurt: oorlog in Europa, oorlog in het Midden-Oosten, China die dreigt. Hadden we maar een sterke man.

Diep in de Amerikaanse psyche zit een gevoel van afkeer van de wereld die Amerika steeds maar weer meezuigt. Trumps America First, Amerika’s isolationisme heeft een lange traditie. Veel meer Amerikanen dan we zouden wensen delen Trumps afkeer van multilaterale arrangementen waarin Amerikaanse belangen gelijk oplopen met die van strategische partners. Vorige week nog hoorden we dat Trump in 2020 tegen Ursula von der Leyen had gezegd dat Europa niet op Amerikaanse hulp moest rekenen als het werd aangevallen. Waarom zou Amerika Oekraïne moeten helpen?

Trump speelt in op deze sentimenten en we moeten de kracht van de Trump-campagne niet onderschatten. Toch is zijn nominatie is nog lang niet zeker. In feite voert Trump campagne voor herverkiezing alsof hij zittend president is, en dan is vijftig procent in Iowa minder indrukwekkend. Trumps grote voordeel is dat het enige alternatief, Nikki Haley, voor de Trump-aanhang niet aantrekkelijk is. Een vrouw, dochter van Indiase immigranten, zal deze kiezers niet bij Trump weghalen. Gegeven de trouw van zijn aanhang, hangt Trumps nominatie hangt helemaal af van de rest van de Republikeinse kiezers. Als zij Trump willen afstoppen zullen ze massaal op moeten komen in de volgende voorverkiezingen tot en met Super Tuesday, 5 maart. Te beginnen met New Hampshire, volgende week. Die staat biedt de beste kans om Trump te laten struikelen, al was het maar omdat de vele onafhankelijken in die staat bij de Republikeinen kunnen stemmen.

Tot nu toe is de impact van mogelijke veroordelingen in de diverse rechtszaken tegen Trump nihil geweest, of eerder in Trumps voordeel. Dat kan veranderen als de processen daadwerkelijk beginnen en mensen zich toch ongemakkelijk gaan voelen bij wat ze horen en zien. De Republikeinse Partij is nu van Trump, lezen we. Dat is niet zo. Zijn trouwe basis is kleiner dan je zou denken en hij heeft zeer beperkt potentieel om daarbuiten kiezers te trekken. Voor de Republikeinen blijft het daarom ironisch: mét Trump wordt het lastig winnen in november 2024, met een andere kandidaat maken de Republikeinen een gerede kans alle onderdelen van het Amerikaanse systeem te veroveren. Als ze voor de macht kiezen is Trumps nominatie nog lang niet zeker.

Iowa zit in de diepvries. Nou ja, dat zit het elke winter, je moet ervan houden, maar nu is het wel extra koud. Dat levert problemen op bij een caucus, een partijbijeenkomst waar je fysiek aanwezig moet zijn om je stem uit te brengen. Trump zou wensen dat ze in Iowa per post konden stemmen, want het laat zich aanzien dat hij wel eens meer last kon hebben van mensen die liever niet de deur uitgaan dan Haley.

Een aantal artikel de afgelopen week was verhelderend over wat gebeurt in Iowa, wat er gebeurt in de campagne. De cult aspecten van de Trump aanhang werden nog eens flink belicht, waarbij valt op te merken dat evangelische christenen wel erg bevattelijk zijn voor dit soort onzin. Misschien zit het al ingebakken in hun geloof dat je ze alles kunt wijsmaken. Mij klonk het nogal afgoderig in de oren om Trump als een soort Messiah te beschouwen en alle Jezus onzin eromheen klonk ronduit idioot. Blasfemie zouden ze dat vroeger op mijn katholieke lagere school genoemd hebben.

Maar feit is dat argumenten geen rol spelen bij mensen die de bijbel letterlijk interpreteren en, zoals Speaker Johnson in Washington (die, als de radicaal rechtse mafketels zichzelf serieus namen, zou moeten worden afgezet, net als zijn voorganger, de ruggegraaltoze Kevin McCarthy – die overigens in een interview in de FT zichzelf een geweldig succes achtte) geloven dat de wereld pakweg 6000 jaar geleden werd geschapen. Fundamentalisten al sinds jaar en dag dat ze niet serieus genomen worden en ze werden in het apen proces ook goed te kijk gezet, maar nu nemen ze wraak door de wraakzuchtige wortelrode pest te steunen. Enfin, water under the bridge, de geloofsgekte van Amerika is een oud verhaal.

Meer to the point, dat wil zeggen, verhelderender waren artikelen over de verschuiving van college educated Amerikanen. Zij schijnen nu meer in de markt om Trump te steunen dan ze vier en acht jaar geleden waren. De redenen ervoor zijn de redenen waarom Trump überhaupt een kans maakt: ze geloven dat de economie het fantastisch deed onder Trump (in werkelijkheid niet beter dan onder Obama, maar inderdaad, Biden had last van corona inflatie), dat de wereld respect had voor Trump en Amerika en dat Obama en Biden doetjes waren (de wereld was bang, inderdaad), dat Trump geen oorlogen was begonnen (Obama ook niet en Biden evenmin). Gevoelsargumenten maar dat maakt ze niet minder sterk. 

Immigratie als onderwerp is een loser voor Democraten. Niet per se vanwege standpunten maar simpelweg omdat Republikeinen er zo hard mogelijk in willen (niet ongelijk aan onze eigen haatzaaier). Een interessant artikel in de Washington Post verhaalt van een onderzoek dat laat zien dat de Democraten meer zijn opgeschoven in immigratiestandpunten dan Republikeinen. Mij waren de implicaties niet helemaal duidelijk, en omdat het artikel er niet over ging, negeerde het dat de Republikeinen onder kleine Bush in 2007 en onder leiding van McCain en Rubio in 2013 wetgeving voorstelden om eindelijk wat te regelen maar door hun eigen partij werden teruggefloten. Ook hier.

Een ander artikel betoogde dat de steun voor Trump na november 2022 aan het verwateren was maar dat de opstapeling van processen hem een levenslijn toewierp. Kan zijn, maar in een rechtsstaat zou dat geen verschil moeten maken. 

The Economist kwam vorige week met een keihard artikel tegen Joe Biden. Niet de president per se, maar de persoon die niet in staat is in te zien dat hij, het land en de wereld, erbij gebaat waren geweest als hij vorig jaar zichzelf een een-termijn president had gemaakt. Het artikel verwijt, terecht naar mijn smaak, de Democraten lafheid en lamlendigheid door dit te laten gebeuren. Ik roep het al twee jaar. De gevolgen zullen desastreus zijn. Als Trump kandidaat is en verliest, valt het land in geweld uiteen. Als Haley kandidaat is, zullen de Democraten verliezen en kunnen de Republikeinen met alle poltieke macht eindigen – ongestraft voor hun onverantwoord beleid de afgelopen acht tot twaalf jaar. By the way, dit is de tweede keer dat een Democraat rampen veroorzaakt door kandidaat te zijn terwijl dat onverstandig was: Hillary Clinton ging Biden voor. Als iemand de Trump ramp mogelijk heeft gemaakt (nb. niet veroorzaakt) dan is het deze serial-loser die na 2008 had moeten weten dat haar tijd geweest was.

In deze context moeten we het over 6 januari hebben en over de verkiezingsleugens van Trump. Wat de staatsgreep op 6 janauri 2021 betreft zijn veel Trump aanhangers en goedpraters (misschien alle) bereid om allerlei verontschuldigingen of alternatieve feiten te accepteren. Het was geprovoceerd door links, het was een kleine beweging van uiterst rechts, Trump had er niets mee te maken, het was een vakantiereisje voor Trump aanhangers etc. Wat de verkiezingen betreft heeft het gebrek aan weerwoord van serieuze Republikeinen (tja, vind die maar eens) ertoe geleid dat veel meer Amerikanen dan nodig is werkelijk massale fraude was, ook al is daarvoor geen enkel bewijs (zoals het goede samenzweringszeloten betaamt, bewijst het gebrek aan bewijs juist hoe intense slecht die fraudeurs waren). Dit is Trumps meest consistente boodschap (afgezien van racisme en haatzaaierij): verkiezingen die ik niet win zijn gestolen door de ander. Vertel het lang genoeg en ze geloven het. En denk niet dat Amerikanen de enige burgers zijn die openstaan voor dit soort manipulatie, onze haatzaaier, nu milders, weet er ook wel weg mee. Zie mijn eerdere blog. 

Beide partijen zijn laf en zonder daadkracht, kortom. Amerika zal nog door een diep dal moeten voordat het beter wordt – als er al beter worden inzit. Voor die tijd zal een groot deel van de westerse democratieën moeten omgaan met radicaal rechts, met meewerkende conservatieven en pruttelende Omtzicht types. 

Terug naar Iowa. Waar u op moet letten is of Trump de vijftig procent aantikt. Het zou wel eens kunnen dat hij daar (relatief ver) onder blijft en dan krijgen we een ander verhaal richting New Hampshire. Haley wordt tweede en DeSantis zijn we na Iowa kwijt. Good riddance. De spanning zit hem eigenlijk alleen in dat percentage van vijftig. Fingers crossed.