Een rechtbank in Florida heeft de massamoordenaar die vier jaar geleden 17 scholieren van de school in Parkland doodschoot en 17 ernstig verwondde, veroordeeld tot 34 levenslange gevangenisstraffen. De moordenaar, Nikolas Cruz, is nu 24 jaar oud. De openbare aanklagers hadden oorspronkelijk de doodstraf geeist maar de jury had vorige maand besloten levenslang aan te bevelen, zonder de mogelijkheid voor vervroegde vrijlating. De verdediging had betoogd dat Cruz’s hersenen waren beschadigd sinds zijn geboorte, omdat zijn biologische moeder tijdens de zwangerschap had gedronken.

In elk geval een deel van de nabestaanden had liever de doodstraf voor Cruz gezien. De familie van de slachtoffers wensten Cruz een ‘painful existence in prison and a painful death’. ‘Ik hoop dat iedere ademtocht hier op aarde miserabel zal zijn’, zei de grootmoeder van een van de slachtoffers. Ik vermoed dat ze gegeven het Amerikaanse gevangenissysteem hun zin zullen krijgen.

Maar hier gebeurde van alles dat de moeite waard is om onder de loep te nemen. Dat Cruz niet goed bij zijn hoofd is, of was, staat buiten kijf. Evenmin dat hij al te gemakkelijk aan wapens kon komen. Noch dat Republikeinse ‘thoughts and prayers’ hypocrieten, president Trump voorop, niets waarmaakten van hun belofte na Parkland om iets aan de wetgeving te doen. Ik zie Trump nog deemoedig gebogen in het Oval Office zitten. Zijn daadkracht was voorspelbaar: nul.

Allemaal gebruikelijke kost. Het wachten is op de volgende massamoord, proces en mensen die moeten leven met herinneringen of levenslange fysieke pijn. So far, so normal.

Eerst die jury uitspraak. Voor 2016 had Florida de regel dat juries een doodstraf konden aanbevelen met een gewone 7 tegen 5 meerderheid. Het was een van de drie staten met die regel. Een reeks rechtszaken, inclusief uitspraken van het federale en het staats Supreme Court maakte daar een einde aan. In 2017 werd een wet van kracht die uninamiteit van de jury eiste bij de aanbeveling voor een doodstraf. In 2020 veranderde het Supreme Court van Florida, inmiddels rechtser, van mening en vond die unanimiteit niet nodig. Maar er is nog geen wetswijziging doorgevoerd. Gouverneur De Santis wil daar snel werk van maken.

Ook hier bekend materiaal, namelijk de tamelijk willekeurige want politieke aard van de manier waarop met de doodstraf wordt omgegaan. In het geval van Cruz was een jurylid ervan overtuigd dat Cruz geestelijk gestoord was en dat ze daarom geen doodstraf op kon leggen. Twee andere juryleden stemden zonder motivatie voor levenslang, zodat de aanbeveling van de doodstraf met een meerderheid van 9 tegen 3 kwam en dus niet werd opgevolgd door de rechter (die kon niet anders).

Maar er waren meer interessante aspecten aan dit verhaal. Wat ik las over de nabestaanden maakte duidelijk dat zij graag de doodstraf hadden gewild, deels uit een gevoel van gerechtigheid, deels omdat het voor hen dan een finale betekenis had. Ze konden het hoofdstuk afsluiten. De doodstraf was passend voor het leed dat hen was overkomen.

Een andere nabestaande merkte echter op dat levenslang het voordeel had dat het nooit meer aangevochten kon worden. Hoger beroep is er niet en omdat de schuld van Cruz onomstotelijk vaststaat en hij zelf ook heeft bekend, betekent het dat die man van 24 tot zijn dood (ongetwijfeld een wrede dood, moord door een andere gevangene) gevangen zal blijven. De nabestaande zei in de rechtszaal tegen Cruz dat ze van plan was nooit meer aan Cruz te denken. ‘Na vandaag, maakt het mijn niet uit wat er met je gebeurt, je zult een nummer zijn en voor mij heb je opgehouden te bestaan. Je hebt genoeg gestolen van mij en mijn familie.’

Deze nabestaande had een punt. Wie op death row terechtkomt heeft eindeloos veel mogelijkheden om in beroep te gaan. Het duurt vaak lang voordat de doodstraf wordt voltrokken – als het al gebeurt in een staat die de doodstraf kent en als de zittende gouverneur ook bereid is een executiebevel te tekenen (laten we zeggen, Texas versus New York). Of puur in dollars uitgedrukt een doodstraf meer kost dan levenslang is misschien niet relevant, maar het zal elkaar niet veel maken. Wel is het voor een gevangene plezieriger om op death row te zetten, vaak alleen in een cel, dan levenslang omringd door supercriminelen. Levenslang is levenslang geen kans op herziening, noch vervroegde vrijlating.

Persoonlijk denk ik dat de doodstraf voor Cruz gepast was, dat hij er zelf beter mee af was geweest, de nabestaanden recht was gedaan en, breder, de samenleving juist had gehandeld. Jazeker, ik denk dat de doodstraf in dit soort gevallen, waar de dader duidelijk is en de straf onontkoombaar levenslang, minder wreed is (‘cruel and unusual’ in Amerikaanse terminologie) dan iemand de rest van zijn leven wegsluiten.

Ik weet niet waarom Cruz zichzelf niet doodschoot, zoals veel massamoordenaars doen. De Charleston moordenaar, Dylan Roof, die negen zwarte burgers doodschoot in een kerk die hem liefdevol omarmd had, liet dat ook na en heeft ook levenslang gekregen. Over waanzin gesproken. Roof was zo beïnvloed door white supremacy modder dat hij hoopte met zijn daad een rassenoorlog te ontketenen. Hij werd aangehouden in een auto vol Confederate Flag stickers. Ook hij was geschift (al zit hij in zijn denken niet ver van de rechtse vleugel van de Republikeinen).

De moordenaar bij de Boston Marathon: zelfde verhaal. Ik kan er nog wel enige tientallen opzoeken. Duidelijke daders, duidelijke daad, levenslang.

Ik zie geen enkel denkbaar nut in dit soort levenslange gevangenisstraffen en ben, onder die omstandigheden, voor de doodstraf. Mijn uitgebreide argumentatie kunt u hier lezen, een eerder artikel naar aanleiding van eerdere voorvallen.

In het kader van de midterms heeft mijn uitgeverij de prijs van een aantal boeken verlaagd. Doe er uw voordeel mee – als u ze nog niet hebt.

Deze maand vinden de midterm-verkiezingen plaats in de Verenigde Staten. Op 8 november 2022 stemmen de inwoners voor verschillende overheden, waaronder het Huis van Afgevaardigden en de Senaat. In verband met deze verkiezingen geven wij in november 2022 tijdelijk korting op onderstaande boeken van Frans Verhagen over de geschiedenis van de Verenigde Staten. Wees er snel bij, want op is op.

Het Amerikaanse presidentschap – Van € 20,99 naar € 15,00

Frans en Paul Verhagen vertellen in Het Amerikaanse presidentschap alles over het machtigste ambt ter wereld. Amerikaanse presidenten lijken machtig als geen ander en toch kunnen ze maar zelden hun wensen verwerkelijken. Hoe kan dat? Hoe zit dat presidentschap in elkaar? Hoe verhoudt de president zich tot het Congres, de kiezer en de media? Hoe hebben presidenten in het verleden invulling gegeven aan het ambt? En hoe werkt dat Amerikaanse verkiezingssysteem precies?

Frans en Paul Verhagen belichten lichtvoetig en helder de vele facetten van het Amerikaanse presidentschap. Hun uitgebreide kennis van de geschiedenis en het politieke systeem van de Verenigde Staten maakt dit boek tot een onmisbare handleiding voor iedereen die meer wil weten over het machtigste ambt ter wereld. Vol fun facts over verkiezingen, campagnes, presidenten en vicepresidenten.

Of bestel het e-book!

De Founding Fathers – Van € 25,00 naar € 17,50

De Founding Fathers waren de grondleggers van de Verenigde Staten van Amerika. Na het ondertekenen van de Declaration of Independence, de Onafhankelijkheidsverklaring, stelden ze, geïnspireerd door het Europese verlichtingsdenken, de Amerikaanse grondwet op. Daarmee legden ze de stevig gebleken basis voor het land dat anno 2016 nog altijd de belangrijkste westerse democratie is. Maar wie waren deze mannen als George Washington, James Madison, Thomas Jefferson en Benjamin Franklin, en wat is hun betekenis voor de moderne geschiedenis? Dit laat Frans Verhagen zien in deze prachtige uitgave over de Founding Fathers in aanloop naar de Amerikaanse presidentsverkiezingen.

Of bestel het e-book!

De man die geen president mocht worden – Van € 25,00 naar € 17,50

Henry A. Wallace heette hij, en van 1941 tot 1945 was hij vicepresident van de Verenigde Staten van Amerika onder Franklin Delano Roosevelt. Hij was de man die geen president mocht worden en zijn verhaal is een van de verhalen in het nieuwe boek van Frans Verhagen. Samen vertellen die een veel groter verhaal over de fascinerende geschiedenis van de Verenigde Staten. Aan bod komen onder meer de expeditie van Lewis enClark, hoe de Democraten Republikeinen werden en omgekeerd, de intrigerende Know Nothings en het Apenproces. Een belangwekkend kijkje in minder bekende maar bepalende ontwikkelingen in de Amerikaanse geschiedenis.

Of bestel het e-book!

Pilgrim Fathers – Van € 20,99 naar € 15,00

Pilgrim Fathers van Frans Verhagen vertelt het historische verhaal van de reis met de Mayflower. Leiden, 1620. Een groep elf jaar eerder uit Engeland gevluchte puriteinen maakt zich zorgen: hoe kunnen zij hun geloof zuiver houden in het libertijnse Nederland? Ze besluiten de oceaan over te steken, om in de Nieuwe Wereld een nieuw bestaan op te bouwen. Voor de oostkust van de huidige Verenigde Staten ondertekenen 41 van de kolonisten het Mayflower Compact, waarin ze bepalen een gemeenschap met zelfbestuur op te richten. Frans Verhagen vertelt in Pilgrim Fathers op toegankelijke wijze het intrigerende verhaal van de vlucht, de oversteek, het leven in de VS en de mythische rol van deze ‘eerste kolonisten’ in New England

Of bestel het e-book!

De Kennedy’s – Van € 25,00 naar € 17,50

Amerikakenner Frans Verhagen geeft in De Kennedy’s een indringend beeld van Amerika’s ‘first family’. In 2018 is het vijftig jaar geleden dat Robert F. Kennedy werd vermoord. Hij was de derde achtereenvolgende zoon van patriarch Joseph Kennedy die, na zonen Joe en John F. Kennedy, door geweld om het leven kwam. Verhagen beschrijft de gecompliceerde en tragische geschiedenis van de familie die ooit beschouwd werd als een dynastie die het Witte Huis decennialang zou bevolken. In De Kennedy’s komen de bekende namen en natuurlijk Jackie Kennedy aan bod, maar ook de minder bekende zussen Rosemary, Kathleen, Eunice, Patricia en Jean worden besproken door Verhagen. Dit is het derde deel in de serie American Giants. Eerder verschenen van zijn hand Lincoln en De Founding Fathers.

Of bestel het e-book!

Nee, Donald Trump hoeft helemaal niet terug op het open riool van Twitter. De nieuwe eigenaar, Elon Musk, kan het helemaal zelf aan om onzin verhalen door te sturen, samenzweringen op te sporen en haat te zaaien.

Musk stuurde een tweet naar zijn eigen club (binnenkort met een kwart minder werknemers – het fact checking department wordt opgeheven) waarin hij een onzin bericht doorstuurde uit een rechts roddelblad in Santa Monica.

Paul Pelosi zou zijn aangevallen door een manlijke prostituee, niet door een indringer die ‘Where is Nancy’ riep. 

Ook Musks goede vriend Trump Jr. vond het nodig om het verhaal rond te tweeten.

Musk haalde zijn tweet na twee minuten weer weg. Zo werkt zijn geweten, of waarschijnlijker, zijn zakengevoel: ooops, stommiteit, snel weer wegpoetsen. De intense slechtheid van mensen als Musk en Trump Jr valt niet weg te poetsen, helaas.

Ik weet het, het is lastig om al die social media de maat te nemen. Mijn eigen boycot van Facebook (nu Meta) vanwege de politieke strapatsen van het bedrijf door over te stappen van WhatsApp naar Signal heeft, vrees ik, niet voldoende schade voor Facebook opgeleverd.

Veel vrienden en bekenden haalden hun schouders op. Wat gaat mij dat aan? En, het ernstigste wat je kan overkomen dezer dagen: dan ben ik niet meer bereikbaar. En voort wandelden ze, de blik ferm gericht op de telefoon.

Maar you have to put your money where your mouth is. 

Als u ooit een aanleiding had om Twitter te verbannen, dan is dit de gelegenheid. Ik stuurde mijn blogaankondigingen per tweet, dit was de laatste.

Het is met de aanval op de echtgenoot van Nancy Pelosi al net als met wapens in de VS. Steeds als er geweld optreedt buitelen de Republikeinen over elkaar heen met ’thoughts and prayers’ en uitbundige betogingen van medeleven. Om vervolgens over te gaan tot de orde van de dag en meer wapens in de samenleving te pompen, en in dit geval, gewoon verder te gaan met het demoniseren van tegenstanders en het bagataliseren of ronduit goedpraten van geweld. Dat de midterms van 8 november voor een groot deel gaan over gestegen criminaliteit is een gotspe, althans de claim van de Republikeinen dat de Democraten daarvoor verantwoordelijk zijn.

Geweld tegen Pelosi was een van de doelstellingen van de Trump extremisten die op 6 januari Capitol Hill bestormden om het ultieme democratische proces, het vastleggen van de uitslag van verkiezingen, te blokkeren. ‘Where is Nancy’, klonk het door de gangen van het Capitool.

Dat hadden die mensen niet zelf bedacht. Het is iets dat de Republikeinen al jaren de samenleving in pompen, niet geleid door de uitbuiter ervan, de psychopaat in Florida, maar getolereerd door zogenaamd keurige mensen als Mitch McConnell. Geen piep tegen het racisme van Trump, tegen het radicale geblaat van extremische afgevaardigden in het Huis. Ik kan het niet genoeg herhalen: het was niet nodig dat dertig procent van de Amerikanen de uitslag van de verkiezingen van 2020 niet accepteert. De Republikeinse leiding, de Republikeinse Partij had op 7 januari een duidelijke boodschap kunnen afgeven.

Ze durfden niet en de samenleving plukt de wrange vruchten van dat gebrek aan lef, dat Republikeinen combineren met een fijne neus voor macht. Principes of normen, of enige vorm van moraliteit, hebben er niets mee te maken.

De aanval op Paul Pelosi zal niet het laatste geweld zijn dat Republikeinen op hun geweten zullen hebben. Hun weigering om de achterliggende retoriek en vuilspuiterij ook te veroordelen gaat tot nog veel grotere ongelukken leiden.

Vandaag in de NRC mijn opinie artikel over de Januskop van Amerika. Ik belicht acht constanten, aspecten van Amerika die steeds weer terugkeren, maar waarbinnen de VS voortdurend van het ene einde naar het andere einde van het spectrum zwaait. Vandaar dat de eerste zwarte president kon worden opgevolgd door een nihilistische narcist die racisme gebruikt om macht te verwerven. Het zijn beide aspecten van Amerika.

Lezers van mijn blog of mensen die mijn lezingen hebben bijgewoond zullen niet opkijken van dit thema, noch van mijn conclusie dat Amerika steeds meer uit elkaar valt. Dat het ‘samen’ in de samenleving onbreekt, zowel wat overtuigingen betreft als wat gedeelde lasten en lusten betreft. Ook mijn pessimisme over de uitkomst hiervan en de dreiging voor de democratie als vorm van verlicht politiek bestuur zal u niet vreemd overkomen.

Klik hier voor het artikel in de NRC, voor zover toegankelijk als u geen abonnement hebt.

Ik las onlangs Then everything changed van Jeff Greenfield, een gerenommeerde Amerikaanse journalist. In het boek neemt hij drie gebeurtenissen onder de loep om een alternatieve geschiedenis van Amerika te schrijven. Dat die gebeurtenissen direct met presidenten hebben te maken is verklaarbaar gezien hun grote invloed op wat er in Amerika en de wereld gebeurt – en Greenfields diepe ervaring met campagnes.

Ik houd wel van het denken over wat als… Het probleem is dat je meteen na het invoeren van een alternatief feit belandt in een wijd uitlopende omgekeerde trechter van mogelijke gebeurtenissen.

Eerst Greenfield. Hij laat JFK vermoorden, maar dan voor diens inauguratie. Het is bekend dat er een aanslag werd gepland op Kennedy en dat de mogelijke pleger ervan afzag omdat hij op het moment supreme niet alleen Kennedy maar ook Jackie en de kinderen moest opblazen. In Greenfields versie blijven die binnenshuis en wordt JFK in december 1960 aan stukjes geblazen.

Zo wordt Lyndon Johnson president en verdwijnt JFK uit de Amerikaanse geschiedenis. Tja, en dan wordt het natuurlijk plotten waarbij de lijnen die Greenfield uitzet niet altijd geloofwaardig zijn. Zouden de bay of pigs en de Cuba crisis zich net zo hebben afgespeeld als onder Kennedy? Ik betwijfel het. Chroesjtsjov besloot na zijn ontmoeting met Kennedy in Wenen dat hij met een broekje had te maken en mogelijk maakte hem dat overmoedig. Ook Vietnam speelt zich min of meer gewoon af, zij het zonder de Best and the Brightest, de adviseurs van Kennedy en dat zou alles ook weer anders gemaakt hebben.

De volgende gebeurtenis die Greenfield verandert, is dat hij Robert Kennedy in juni 1968 juist niet wordt vermoord. We weten dat in de chaos van de verkiezingsoverwinning in Californië Kennedy door de keuken werd geleid in plaats van door een veiliger gang richting grote hal zoals de bedoeling was. Daar stond de moordenaar, we weten niet hoe hij kon vermoeden dat die keuken gebruikt zou worden. RFK wordt niet vermoord en wint de presidentsverkiezingen van 1968. En dan wordt het weer moeilijk om verder te voorspellen wat er zou gebeuren. De late jaren zestig groeiden iedereen boven het hoofd.

Greenfield staat erop citaten en activiteiten te gebruiken die door de hoofdpersonen zijn geuit of gedaan. Dat is niet erg bevredigend omdat het natuurlijk dingen zijn die gezegd werden in totaal andere omstandigheden. Zeker, ze geven een idee van het karakter van iemand maar is dat voldoende?

De derde veranderde uitkomst van Greenfield is dat Gerald Ford in 1976 de presidentsverkiezingen wint van Jimmy Carter. Het is gemakkelijk te voorzien dat Camp David niet zou hebben plaatsgevonden en dat het Pananama Kanaal Amerikaans zou zijn gebleven. Zou de Iran crisis zich net zo ontwikkeld hebben? Ik vermoed het wel.

Greenfield vliegt volgens mij uit de bocht door na Ford in 1980 Gary Hart tot president te laten kiezen. En die loopt binnen de kortste keren vast in een seksschandaal in het Witte Huis.

Enfin, ik doe het zelf ook graag: doordenken over wat er gebeurd zou zijn als. Soms kun je dat beter niet doen omdat het afgrijselijk is. Stel dat FDR in februari 1933 in Miami wel zou zijn vermoord. De moordenaar miste de president elect en doodde de burgemeester van Chicago, Anton Cermak, die in Miami was om beleid door te praten met FDR. Probeer u voor te stellen wat er gebeurd zou zijn met de New Deal als de ouderwetse zuiderling, de Texaan John Nance Garner, FDR’s vicepresident elect, in maart 1933 geïnaugureerd zou zijn. En zou een ander, waarschijnlijk een Republikein, Amerika en de wereld door de Tweede Wereldoorlog hebben kunnen loodsen?

En wat als Richard Nixon en niet John F Kennedy in 1960 was gekozen? Toen was Nixon nog geen basket case van opgekropt ressentiment en hij was ervaren, vooral op buitenlands gebied. Daar had Chroetsjov wel respect voor gehad. Henry Kissinger zou lekker op Harvard zijn gebleven en wellicht was Nixon verstandig genoeg geweest om Vietnam anders aan te pakken. Aan de andere kant, de jaren zestig waren onmogelijk en Nixon zou er moeite mee gehad hebben.

De verkiezingen van 1976 zijn ook voor mij een favoriet wat als… Ik ben ervan overtuigd dat Gerald Ford in een volle termijn ten onder gegaan zou zijn aan olieprijzen, inflatie en wereldpolitiek, zoals Jimmy Carter dat ervoer (Greenfield laat Khomeini omkomen in een auto-ongeluk in Parijs, dat is me wat al te gemakkelijk). Ook als Ronald Reagan, die in 1976 Ford bijna versloeg in de voorverkiezingen, dat jaar was gekozen, was hij ten onder gegaan en zouden ons de jaren tachtig bespaard gebleven zijn, althans de neoliberale, neoconservatieve versie ervan.

In beide gevallen, had dan de weg opengelegen voor een Democratische overwinning in 1980 en hadden we nooit een president Reagan gehad. Ik betwijfel of Gary Hart dat jaar zou zijn doorgebroken maar er waren andere Democraten. De hele Reagan-revolutie zou zijn afgelast en dat had nogal wat betekend. Wat dan wel? Ik weet het natuurlijk niet. En wat als Reagan de moordaanslag voorjaar 1981 niet had overleefd? George W. Bush zou een keurige, succesvolle traditioneel conservatieve president zijn geweest. Voodoo economics zou beperkt zijn gebleven tot de Wall Street Journal opinie pagina’s.

Ook een favoriete wat-als-verkiezing is die van 2000. Had president Al Gore de aanslag van 9/11 kunnen voorkomen? Hij had zeker beter geluisterd naar Richard Clarke, Clintons terrorisme adviseur, en wie weet de signalen beter opgepikt. Bekend is dat Bush op zijn ranch in Texas in augustus een memo kreeg over Bin Laden en voorbereidingen voor een aanslag, en er niets mee deed. We weten hoe het afliep. Ook mét 9/11 was Gore natuurlijk nooit tegen Irak ten strijde getrokken, de meest desastreuze oorlog die Amerika ooit vocht.

Over 2004 ben ik minder zeker. Ik vermoed dat als Ohio de andere kant op was gevallen en John Kerry president was geworden, de Democraat ook vast zou komen te zitten in Irak. En de crisis van 2008, hoewel verergerd door Bush en de Republikeinse hands off houding, zou even hard zijn binnengekomen. Het zou John McCain in 2008 president gemaakt hebben en toen al een confrontatie met Rusland hebben opgeleverd (McCain wilde Oekraïne en Georgia in de NAVO). Het zou president Obama waarschijnlijk uitgesteld hebben tot op zijn best 2012, misschien 2016. Misschien was hij als senator dan al lang onderuit gegaan.

Vergeet even president Gore en president Kerry. Ik denk dat onder gelijke omstandigheden Hillary Clinton als ze in 2008 de voorverkiezingen had gewonnen, president was geworden. En hoewel ik kritisch over haar was, denk ik dat ze mogelijk een betere president was geworden dan Obama nu werd. Maar ja, ze won niet en had er goed aan gedaan vanuit de senaat de Democratische agenda te versterken. In plaats daarvan ging ze aan haar campagne beginnen voor 2016.

Wat een jaar. In 2016 was Hillary Clinton de slechtste kandidaat ooit. Ze had alle veelbelovende Democraten al weggejaagd en kreeg daardoor tegenstand van een onverkiesbare linksaard, Bernie Sanders. Ze was te oud, te hardleers om zelfs van Donald Trump te kunnen winnen. Amerika zou er een stuk beter bijliggen als ze wel gewonnen had of een andere Democraat de psycho had verslagen. Die zou dan in 2020 verloren hebben van Ted Cruz of een andere senator die dat jaar had kunnen bogen op scherpe woorden over die vreselijke Trump die een geheid Republikeinse overwinning had gefrustreerd.

Inmiddels zit Cruz met zijn neus diep in Trumps achterwerk (het is druk daar, vol met andere senatoren en ruggegraatloze mogelijke speakers) en de democratie in Amerika is kwetsbaarder dan ooit.

En wat als Trump in 2020 had gewonnen? Het zou het einde zijn geweest van het Amerika zoals we dat kennen, ook zonder 6 januari.

Terug naar Greenfields boek, ten slotte. De man kent zijn pappenheimers en kan geloofwaardig over deze politici schrijven en je zo een inzicht geven in hun karakters.

Ik verschil van mening met Maarten van Rossem die ooit schreef dat presidenten er niet toe doen. De geschiedenis doet gewoon wat hij doet en wie er in het Witte Huis zit, is nauwelijks relevant. Ik kan dat niet geloven en in elk geval doet het er dan niet meer toe wat er als alternatief was gebeurd. Laten we zeggen dat Maarten op typische manier overdrijft.

Greenfield, Jeff (2011). Then Everything Changed: Stunning Alternate Histories of American Politics: JFK, RFK, Carter, Ford, Reagan

Misschien hebben liefhebbers van strijkkwartetten het gemist, maar op 22 oktober overleed Geoff Nuffall, de eerste violist van het St Lawrence String Quartet, een van mijn favoriete en een van de beste strijkkwartetten ter wereld.

Wie een concert van het kwartet heeft gezien zal het nooit vergeten. Ik herinner me speciaal een concert in de serie die de KAM indertijd organiseerde. Het kwartet speelde een van Nuffall favoriete componisten en van zijn favoriete stukken: Haydns Op. 76 nr. 2. Het blies ook mij van mijn stoel, om maar een Americanisme te gebruiken.

Nuffall was de drijvende kracht achter het kwartet en de energie in de uitvoeringen. Hij ging er zo gedreven in dat hij vaak zichzelf van zijn stoel verhief bij het spelen. Als ze in Nederland waren ging ik er altijd naar toe. Helaas kwamen ze niet vaak genoeg in Amsterdam maar ik ben er een keer voor naar Eindhoven geweest. 

Er zijn veel goede strijkkwartetten en een paar buitengewone. De dood van Nuffall betekent het einde van het meest exceptionele kwartet.

Klik hier voor de link naar de NYT pagina, met twee mooie youtube delen van optredens.

Hier de URL van de video van Haydn Op. 20 Nr 3, met Nuffall in karakteristieke vorm.

Soms is het moeilijk te geloven hoe hardleers en ronduit dom ook Democraten kunnen zijn. Progressieve Democraten met name. Bij herhaling.

Vorige week stelde de aanstaande Speaker van het Huis, Kevin McCarthy, de hulp die de VS geeft aan de Oekraïne ter discussie. Die was niet onbeperkt, luidde het niet vreselijk schokkende verhaal. America First, na de oorlog in Oekraïne. Maga babbels voor de achterban.

Het leek spectaculair in zijn gezicht te ontploffen. Met name in staten in het Midden Westen, zoals in Ohio, wonen nogal wat Oekraïnse Amerikanen. Die zijn over het geheel genomen behoorlijk conservatief – ze kwamen tijdens of na de Tweede Wereldoorlog, soms als colloborateurs met de Duitsers, altijd als fel anti communistisch. Vaste Republikeinse kiezers.

Niet slim dus van die niet zo slimme McCarthy om nu, twee weken voor de verkiezingen waarin onder andere de senaatszetel voor Ohio op het spel staat, die hulp aan de Oekraïne in twijfel te trekken. Democraten in het Congres begonnen te praten over het vastleggen van lange termijn uitgaven zolang ze dat nog konden, dwz. voordat de Republikeinen de tent overnemen.

Een soort eigen doelpunt dus.

Maar nee, te vroeg gejuicht. Daar komen dertig progressieve Democraten onder leiding van afgevaardigde Pramila Jayapal, de baas van de progessive caucus, met een open brief aan de Democratische leiding met de oproep aan de regering Biden om met de Russen te gaan onderhandelen over Oekraïne. De brief maakte duidelijk dat Bidens stellingname dat vooralsnog met dit Rusland niet viel te praten, ter discussie stond.

Medeondertekenaars wisten niet hoe snel ze moesten wegrennen toen the shit hit the fan. Het was een brief die al in juni was opgesteld en nu ineens zonder hun medeweten was rondgestuurd. Over fakenieuws gesproken. In de brief wordt verwezen naar de annexatie en die vond pas vorige maand plaats. En de vraag of je in juni wel zo dom had mogen zijn bleef onbeantwoord. Het resultaat was dat de brief werd teruggetrokken, dat de Democraten in hun hemd stonden en dat de schade die McCarthy aanrichtte door zijn tegenstanders werd gerepareerd.

Wat er ook mag zijn van de intenties van de progressieven, het was ongelooflijk stupide om nu, twee weken voor verkiezingen staand beleid van een regering die het moeilijk heeft te bevragen.

Toen ik de naam Jayapal zag, ging een belletje af. Dit was dezelfde dame, de leider van de progressieve caucus in het Huis, die in 2021 de Build Back Better miljarden en structurele veranderingen van Joe Biden in gijzeling nam. Er moest meer groen in en ze had een aantal andere progressieve stokpaardjes te berijden. En ze wist zeker dat het blokkeren van Bidens plannen uiteindelijk zou leiden tot een beter BBB plan.

We weten nu dat het geklungel op links, het traineren van het plan, het moeilijker maakte om het aangenomen te krijgen. Uiteindelijk verdween het en werd vervangen door een anti inflatie plan (ja, serieus) dat deze zomer werd aangenomen, 1500 miljard minder. In de tussentijd was de staat Virginia verloren gegaan omdat er helemaal geen plan was (het infrastructuurplan was door die andere lastige Democraat, de conservatieve olieboer Joe Manchin, vastgepind en BBB lag ergens achteraf op apegapen dankzij die progressieve nonsens.

Soms, vaak zelfs, zijn Democraten hun ergste eigen vijanden. 

Het is een interessant terugkerend fenomeen: autoritair leider slaagt erin na jaren lang te hebben gewerkt aan het verwijderen van alles en iedereen die hem of haar in de weg stond de toppen van zijn macht te bereiken. Het blijkt vaak ook meteen het omslagpunt te zijn. De totale macht maskeert alle zwaktes van het systeem dat de leider zodanig heeft gemasseerd dat het hem ten dienste staat. En vroeg of laat keert zijn totale macht, zijn totale isolement, zich tegen hem. Het is meer dan hubris, meer dan overmoed. Het is een aspect van het autoritaire systeem dat het geen vangrails heeft en alleen crashend zichzelf kan vernieuwen. 

Zien we dat in China ook gebeuren?

In een week waarin de totale machtsovername van Xi Jinping werd beschreven en geïllustreerd met portretten van de jaknikkers om hem heen, zie je artikelen verschijnen die vertellen hoe zijn macht beperkter is dan het lijkt. Artikelen die waarschuwen voor het gebrek aan tegenmacht, het gebrek aan discussie en alternatieven.

Ik ben geen China deskundige, dus van mij hoeft u het niet aan te nemen.

Maar als u één enkel artikel wilt lezen dat uw kijk op Xi Jinping verandert, dan is het de analyse van Xai Cia in het blad Foreign Affairs. Xai Cia was lange tijd docent in het opleidingsinstituut van de Chinese Communistische Partij. Hij weet waar hij het over heeft en legt mooi uit hoe de processen van machtsverwerving werken. En, en passant, waarom Xi, niet de slimste van de leiders in China, toch aan de top terecht kwam. De ondertitel How Hubris and Paranoia Threathen China wordt in het verhaal mooi waargemaakt.

Een fascinerend verhaal, in principe enkel toegankelijk voor abonnees, maar ik zie dat u een gratis artikel kunt lezen als u een email adres invoert. Grijp uw kans.

Kijk ook op Politico voor een kritisch artikel.

Lezing van de nieuwe biografie van Alexis de Tocqueville door Olivier Zunz leidt automatisch tot overpeinzingen over de bedreigde staat van onze democratie (klik hier voor mijn bespreking).

Tocqueville is populair, zowel bij conservatieven als bij progressieven. Toen hij nog intellectuele integriteit had, schreef Thierry Baudet over Tocqueville in zijn bundel over conservatieve denkers en ook het panellid van Ongehoord Nederland, Andreas Kinneging, is een fan van Tocqueville. Zij komen bij Tocqueville vanuit diens scepsis over de overlevingskracht van democratie en bewieroken vooral diens stelling dat religie, georganiseerd geloof, noodzakelijk is om een samenleving op de rails te houden.

Ook Tocquevilles zorg over individualisme (hij was een van de eersten die dat benoemde) met daarmee desinteresse in de brede samenleving waardoor een paternalistische staat ongebreideld kan groeien, valt in die hoek in goede aarde. Dat individualisme is echter ook een zorg van progressieven. Zij waarderen Tocquevilles toewijding aan democratie en gelijkheidsideaal (van voorwaarden, niet van resultaat) en zijn onderkenning van het belang van associaties en gemeenschapsgevoel. En zijn waarschuwing dat democratie kan verkeren in tirannie, hetzij van de meerderheid, hetzij die van een uitgedijde staat die door ongeïnteresseerde burgers getolereerd wordt, hetzij door demagogie.

Tijdens de corona slowdown heb ik Tocqueville nog eens herlezen, voor de zoveelste keer, maar nu in het Frans. Geeft toch een andere kijk. Het Frans is overigens niet veel anders dan het moderne Frans, waardoor Tocqueville en trouwens ook Montesquieu goed leesbaar blijven.

Wat nu het meest treft in deel II van La Démocratie is Tocquevilles nadruk op ‘les moeurs’, mooi vertaald in het Engels als ‘habits of the heart’. Hij bedoelde dat democratie een vorm van civiele consensus nodig heeft, een toewijding die niet in constitutionele vormen is vastgelegd. Tocqueville stelde ook dat het goed is als burgers opgroeien in een samenleving waarin gelijkheid belangrijk is en democratie (hij gebruikt de termen door elkaar) de werkwijze is.

Tocqueville zag ‘associaties’, het zich organiseren van burgers om iets gedaan te krijgen of te agenderen als de kracht van Amerika, en impliciet ook van democratie. Als er veel dwarsverbanden zijn die mensen betrokken houden bij de samenleving dan houden die elkaar ook in evenwicht. Dat was het argument dat Founding Father James Madison aanvoerde toen hij betoogde dat een republiek beter kon overleven als grote eenheid dan als in klein verband. Met zoveel mensen en zoveel groepen kan er nooit een groep bovenuit steken en de zaak naar zijn hand zetten. In de twintigste eeuw noemden onze christen-democraten dat het maatschappelijk middenveld.

In Amerika en bij ons zijn die vrijwillige groepen sterk in kracht verminderd, soms verdwenen. Vakbonden zijn gereduceerd tot onmachtige belangenbehartigers. Kerken zijn leeggelopen. Verenigingen, zoals de befaamde bowling alleys die Robert Putnam in Bowling Alone bekeek, spelen geen grote rol meer. Soms was dat het gevolg van nog grotere gehelen – globalisering liet gemeenschappen achter met werkeloosheid en een ontmantelde sociale infrastructuur (en opioid verslavingen), soms was het bewust beleid. Amerikaanse ondernemingen hebben heel bewust de macht van vakbonden ontmanteld door eerst naar het zuiden en daarna naar het buitenland te trekken. Een van de gevolgen: het federale minimumloon dat nu $ 7,25 bedraagt (echt!) zou bij gelijke koopkracht met de jaren zestig nu $ 24 moeten zijn.

Alarmbellen gaan af bij wat we in Amerika zien gebeuren. Daar heeft dertig procent van de bevolking, opgejuind door de Republikeinen, zichzelf ervan overtuigd dat hun land geen democratie meer is, althans zich niet beweegt wat zij als de consensus over democratie beschouwen – namelijk dat ze altijd winnen. En dat gebeurt in een land waar de ongelijkheid groter is dan ooit sinds de tijd van de roverbaronnen, laat negentiende eeuw. Het is een kwestie van tijd voordat meer Amerikanen hierdoor hun vertrouwen verliezen, ook zij die niet in de Big Lie geloven, ook Democraten. Tocqueville waarschuwde voor demagogie, voor het verlies van kritische faculteiten waardoor alles platgeslagen eenheidsworst wordt – of in een kader gedrongen wordt.

Wat geloof betreft, denk ik dat Tocqueville een kind van zijn tijd was. Hij was zelf van zijn geloof gevallen maar nog diep in de katholieke sferen, zozeer dat hij in Amerika misschien wat al te veel naar de priesters luisterde (zijn moeder wilde dat hij ook in Amerika op zondag naar de kerk ging). Hij vond zijn geloof nooit helemaal terug, of eigenlijk helemaal nooit, en zijn kijk op Amerika had nogal wat beperkingen. Hij dacht dat de meeste Amerikanen keurige Unitarians waren, hij miste compleet de Second Great Awakening die er plaats had.

Conservatieven die Tocqueville aanhalen om te benadrukken dat geloof onmisbaar is voor een samenhangende samenleving spannen de Fransman graag voor hun wagentje. Tocqueville kon zich gewoon geen samenleving zonder geloof voorstellen maar zijn conclusie dat het ook onmisbaar was, is kort door de bocht. De gedachte dat democratie niet zou kunnen overleven in een seculiere samenleving lijkt me niet door feiten gestaafd. Eerder zie ik dat geloof wordt gebruikt om democratie te handicappen door wrede mannen in Rome of evangelische zeloten.

De la Démocratie is het bekendste werk van Tocqueville, vooral deel I wordt nog steeds veel gelezen. En terecht. Deel 2 is interessanter vanuit het perspectief van de politieke sociologie omdat Tocqueville feitelijk een theorie van democratie opzet.

Minder gelezen maar minstens zo interessant is L’Ancien Régime et la Révolution, Tocquevilles meesterwerk dat hij schreef nadat hij in de politiek in Frankrijk was vastgelopen (en Frankrijk was vastgelopen in de zoveelste poging een republiek in stand te houden). Zie de biografie voor de invloed die Tocquevilles leven had op zijn werk. Hij schreef Ancien Regime na de coup van Louis Bonaparte. Tijdgenoten lazen zijn verslag van de aanloop naar de Franse revolutie als een kritiek op de politiestaat van Louis Bonaparte, precies wat hij voor ogen had. Hij schreef het in politieke ballingschap en vertelde zijn vader ‘ook dit is politiek’. In L’Ancien Régime begint hij bij de allereerste poging tot republiek, in 1789.

In het boek weerlegt Tocqueville de claim dat de revolutie uitbrak vanwege niet te dragen miserie van de bevolking. Integendeel, het was eerder de blokkering van de ambities van de middenklasse, betoogt Tocqueville. Ook interessant en ook actueel: revoluties ontstaan vaak in een omgeving waarin al verandering is opgetreden maar die onvoldoende snel of volledig gaat.

Ik moest denken aan de studentenopstanden in Zuid-Korea in 1980 en 1988 en het falen van Pinochet en andere autoritaire machthebbers om uit de dictator modus te komen. Autoritaire leiders kunnen geen centimeter toegeven, want als mensen de smaak te pakken krijgen, dan gaat alles schuiven. Ik moest natuurlijk denken aan Xi Jinping.

Samuel Huntington ontwikkelde zo de theorie van de destabiliserende invloed van het gat tussen verwachtingen en de werkelijkheid. Menigeen, ook ik, dacht dat de ontwikkeling van China tot een samenleving met een stevige middenklasse zou leiden tot een losser regime. Naarmate het beter met ze gaat, zouden burgers verlangen naar politiek macht, meer macht om hun eigen leven te beïnvloeden. Xi Jinping heeft die ambitie de afgelopen tien jaar de nek omgedraaid, precies omdat hij zag aankomen dat het tot vermindering van de macht van de partij zou leiden. Nu heeft het geleid tot een autoritaire eenmans staat waarin de burgers worden onderdrukt en dat ook weten. De Chinese leider zou er goed aan doen L’Ancien Régime te lezen.

John Stuart Mill, de grote denker achter liberalisme (het echte liberalisme) was een fan van Tocquevilles werk. Net als Tocqueville dacht hij dat de ontwikkeling van democratie en grote gelijkheid onontkoombaar was. De onderdrukkende klasse zou op een zeker moment het recht om te delen in het bestuur van een samenleving moeten delen om zijn positie te behouden. En zo is het gegaan en democratie heeft er wel bij gevaren. Te vrezen valt dat democratie nu meer en meer een kiesmodel is dat de heersende klasse legitimeert en niet meer de energie voortbrengt dat Tocqueville in Amerika zag.

Ik had een diep doordacht essay over democratie willen schrijven. Dat zit er nu niet in, in elk geval niet on line. Ik blijf er aan doorwerken, nu moet ik het hier laten bij deze observaties. En het advies Tocqueville te (her)lezen en u zorgen te maken.

Democratie is kwetsbaar, we kunnen er niet omheen. Tocqueville zag het al. Democratie is geen statische situatie. Je moet eraan werken. En je bent het sneller kwijt dan je het verwerft. En ja, optimaal wordt het nooit. Maar het kan veel slechter en we zijn daar rap naar onderweg.