Beyond the Wall. East Germany, 1949-1990 door Katja Hoyer. 475 pag’s. ISBN 9780241633502

Red Memory. Living, Remembering and Forgetting China’s Cultural Revolution door Tania Branigan. 284 pag’s. ISAN 9781783352654

Deze twee boeken lijken weinig gemeen te hebben. Beyond the Wall is een serieuze geschiedenis van de DDR, van Oost-Duitsland, geschreven door Katja Hoyer. Red Memory een journalistiek onderzoek naar de Culturele Revolutie in China door Tania Branigan, voormalig correspondente van The Guardian. Maar behalve dat beide boeken superb geschreven zijn en een genot om te lezen, behandelen ze hetzelfde onderwerp: hoe herinneren mensen zich redelijk recente geschiedenis.

Beyond the Wall begint met een pijnlijk verhaal: hoe de communisten die Hitlers Duitsland in de jaren dertig ontvluchtten, in de Sovjet Unie het slachtoffer werden van Duitsland paranoia van Stalin en in het gevang geraakten of simpelweg werden afgemaakt in Stalins ‘zuiveringen’. De Duitsers die resteerden hadden de modus operandi van Stalins Sovjet-Unie volledig geïncorporeerd. Ze hadden collega’s en vrienden verraden om te overleven. Een groep van tien, onder leiding van Ulbricht, werd meteen na de Russische overwinning in het oosten van Duitsland, erheen gestuurd om een soort van bestuursstructuur op te zetten. De burgers, murw gebeukt door eerste Hitlers oorlog en daarna de Russische moorden en verkrachtingen, verwelkomden stabiliteit. Intellectuelen en academici werden afgevoerd naar Moskou om daar de Sovjets te helpen. Hoyer schrijft over de jongeren die in de Hitler Jugend hadden gezeten en dezelfde verkennersgeest vonden in de jeugdorganisatie die Ulbricht opzette.

De herinnering aan die terreur maakte veel verdraagbaar. Tot in 1953 de arbeiders van dit alternatieve Duitsland in opstand kwamen. De door Honecker doorgevoerde hervormingen, meer gericht op consumentisme, maakten van de DDR in de jaren zestig een soort stilstaand water waarin tevredenheid met wat bestond het motto was. De muur stabiliseerde iets dat op de lange termijn niet stabiliseerbaar was, de stalinisten die de DDR runden bleken te fantasieloos om hun arbeidersparadijs overeind te houden. Oorspronkelijk wilde Stalin de optie om een neutraal ongedeeld Duitsland te krijgen openhouden, vandaar dat de eerste grondwet van Oost-Duitsland het daarover had. Maar niet in het minst door de manier waarop West-Duitsland zich liet opslokken (niet zonder meegaandheid) door het Koude Oorlogs westen moesten zelfs Stalin en zeker zonder opvolgers onderkennen dat dit geen optie meer was. Daardoor werd het land steeds meer in een isolement gedrukt – ook binnen het Soviet-imperium.

Het valt te begrijpen dat mensen die in 1989 vanuit de DDR zo in het verenigd Duitsland werden gegooid (dat zijn eigen problemen had en heeft met het verwerken van oorlogsschuld en de onvolledige denazificering) enigszins nostalgisch waren naar een samenleving waarin hun huis, baan en primaire leefomstandigheden gegarandeerd waren. Ik las er eerder een geweldig boek over: The House by the Lake van Thomas Harding.

Een paar maanden geleden bezocht ik het DDR museum in Berlijn. Dat geeft in beeld en geluid het verhaal van de DDR, maar naar mijn gevoel op een wat afstandelijke manier, dat wil zeggen als een raar fenomeen dat je kunt bekijken zonder je erin te verdiepen. Beyond the Wall laat je meeleven en daardoor beter begrijpen wat er gebeurde, waarom de integratie van beide Duitslanden onvolkomen was en zal blijven, en waarom Oost-Duitsland nu een hotbed is van radicaal rechts. Ik moest vaak denken aan de manier waarop die DDR ook door het westen werd weggezet, om de een of andere reden drong mij steeds ‘Ien van de muur’ op, de kreet die aan PvdA voorzitster Ien van den Heuvel werd toegeschreven. Het was Jan Nagel, intrigent extraordinair die na een bezoek aan de DDR in 1974 de muur ‘historisch juist’ noemde. Dit boek lezend kan ik begrijpen waarom hij het zei.

Ook Red Memory is het verhaal van herinneringen, en ook een verhaal van een totalitair systeem dat zijn eigen bevolking terroriseert. De aanloop naar de Culturele Revolutie was Mao’s Grote Hongersnood, goed voor 45 miljoen doden. Om zijn eigen verantwoordelijkheid te ontlopen en mogelijke troonpretendenten te blokkeren, begon Mao de volgende oorlog tegen zijn eigen volk. De Chinese geschiedenis heeft geen gebrek aan donkere periodes en chaos, maar de Culturele Revolutie, durend van 1966 tot 1976, waarin een deel van het land tegen de rest werd opgezet, kinderen tegen ouders, studenten tegen docenten, vrienden tegen elkaar, was uniek in zijn afzichtelijkheid. Ouders, vrienden, dorpsgenoten die met een bord om werden beschuldigd van verraad, met verf werden besmeurd of simpelweg doodgeknuppeld.

De voormalig correspondente van de Guardian, Tania Branigan, vertelt het verhaal van de vreemde nostalgie naar de Culturele Revolutie die in de jaren negentig ontstond. Ze legt de nog steeds bestaande kloof bloot tussen mensen die het een nachtmerrie vonden en mensen die een socialistisch utopia dachten te leven. Branigan laat zien hoe belangrijk het is dat je de taal spreekt en het land en cultuur goed genoeg kent om contacten te kunnen leggen en de juiste vragen aan de juiste personen te kunnen stellen. Het is hogeschool journalistiek.

Branigan praat met slachtoffers, de mensen die in elkaar werden geslagen voor ‘misdaden’ of hun ‘bourgeois kleding’ of misschien het spreken van een andere taal. Ze praat ook met de revolutionairen, in het begin vaak tieners en studenten, die herinneringen hebben aan een soort bevrijding in die jaren (een gevoel dat iets doet denken aan nostalgie van mijn generatie naar de hippiejaren, al waren die van een andere orde). Honderdduizenden jongeren reisden gratis het hele land door (de ‘Great Linkup’) en zagen China veranderen onder hun handen. Ze dachten inderdaad de heilstaat te brengen. En zoals dat gaat, na een jaar twee hadden ze er wel genoeg van en vond de samenleving dat het ook wel wat minder kon, al duurde het nog jaren voordat Mao uitgeraasd was.

Sommige van de geweldplegers nemen nog steeds niet de verantwoordelijkheid. Pijnlijk zijn de gesprekken met een man die Zhang Honging heet, die zijn moeder heeft verraden, wetend dat hij daarmee een doodvonnis tekende. Hij voelt spijt maar geeft nog steeds zijn moeder de schuld van haar eigen lot. Branigan geeft een mooi (nou ja) beeld hoe mensen met herinnering omgaan. Ik zag het tot nu enkel zo intens in fictie, bijvoorbeeld in Do Not Say We Have Nothing van Madeleine Thien.

Al doende en meer geconcentreerd tegen het einde van dit geweldige boek geeft Branigan een analyse van de manier waarop het huidige regime van Xi die als een fake-Mao in veel opzichten de Culturele Revolutie imiteert. De trend van terugkeer naar een gedreven Maoistisch activisme was ingezet door de inmiddels vergeten Bo Xilai, die tot 2012 de stad Chongqing runde en gold als concurrent van Xi. Bo probeerde een ideologie van ‘singing Red’ aan de man te brengen en ‘smashing back’ (georganiseerde criminaliteit). Het regime maakte korte metten met hem, maar Xi heeft een persoonlijkheidscultus geschapen die doet denken aan die rondom Mao.

Branigan beëindigde haar correspondentschap in 2015, toen nog niet helemaal duidelijk was hoe ver Xi daarin zou gaan. Inmiddels weten we wat Xi ambieert en het lijkt ongemakkelijk op wat Mao wilde en deed. Een ander boek, dat ik echter nog niet heb gelezen, Sparks van Ian Johnson, gaat over een ondergrondcultuur van geschiedschrijving die wil voorkomen dat Xi en zijn bende bepaalt wat mensen nog weten. Deze groep probeert Xi’s ban op ‘historisch nihilisme’ te breken. Goed dat Branigan deze verhalen vastlegde.

Terugkomend op wat beide boeken verbindt: geheugen, collectief geheugen, is een manipuleerbaar monster, zeker maar niet alleen in een autoritaire samenleving waar de vrijheid om zelf informatie tot je te nemen is beperkt. China vergeet liefst de misdaden en de tientallen miljoenen doden die Mao meebracht, heeft inmiddels Tiananmen square al gewist uit het geheugen. Interessant is dat de Duitse pers Hoyers boek massaal afkraakte, haar verwijtend dat ze naïeve, oppervlakkige herinneringen optekent als een geschiedenis. Laat u daardoor niet afschrikken, dat afkraken is ook een vorm van herinneringen wegdrukken en die zijn voor Duitsland niet altijd even plezierig.

De verkiezingsanalyses beginnen nu vorm te krijgen. Ik lees in de Volkskrant dat het ging over immigratie, niet over bestaanszekerheid of klimaat. Eigenlijk nergens anders over. Dat is geen verrassing, uiteindelijk leverde Rutte zijn laatste streek aan Nederland door op immigratie volstrekt onnodig het kabinet te laten vallen. Dat zijn VVD de kans schoon zag om op dat thema campagne te voeren om haar zogenaamd liberale agenda te kunnen verwezenlijken (kleine overheid, hard rijden, lage belastingen, hulp voor MKB) was te verwachten. Dat Yesilgöz erin slaagde om zich de kaas van het brood te laten eten door de echte-anti-immigratiepartij was minder verwacht maar niet vreemd. Als je echt haar agenda wilde, waarom dan op haar stemmen en niet op de echte haatzaaier?

Ik lees dat de PVV vooral won van de BBB, ook dit geheel voorspelbaar, en van Omtzigt, die in de loop van de campagne steeds minder duidelijk werd over waar hij nu precies stond. Immigratie dus. Het thema dat behalve door Rutte door de Telegraaf en de Telegraaf omroep stevig was aangezet. Een thema waarover je moeilijk een genuanceerd verhaal kunt houden als de extremisten nul immigratie zeggen. Dat schuift altijd gemakkelijker. Trump verwoordt het veel directer dan Wilders, maar ze denken hetzelfde. Ze hoeven er Mein Kampf niet voor te lezen.

Ik lees dat veel mensen tegen Timmermans stemden. Dat verbaast me niet. Ik ben altijd een tegenstander geweest van het halen van zo’n mastodont om een nog wankele eenheidspartij te leiden. Timmermans was het ideale doelwit voor, opnieuw, de Telegraaf en WNL. Niemand haalde de voorpagina van de Telegraaf vaker dan Timmermans en wat er aan nonsens werd gedebiteerd beklijfde. Door Rutte’s streek kon de sterkste sociaal democraat, Marjolein Moorman, wethouder in Amsterdam, nog niet in stelling gebracht worden. GL/PvdA had zich moeten profileren op ideologie, op sociaal democratie met een groen gezicht en niet op een persoon. Ik roep dit niet achteraf. Ik heb het in S& D opgeschreven, langer geleden dan me lief is. Water under the bridge.

De vraag hoe je de ‘werkende klasse’ terugkrijgt is de verkeerde, wat mij betreft. De vraag moet zijn hoe je sociaal democratie zo definieert dat je je op de individuele thema’s duidelijkheid hebt en tegelijk minder aangevallen kunt worden. Dat je een perspectief biedt in plaats van ergens tegen zijn.

Immigratie vanuit sociaal democratisch perspectief? Doe er wat mee. Vraag Leo Lucassen en de auteur van Hoe migratie echt werkt, Hein de Haas, om advies. Het is inderdaad een kraker voor sociaal democraten: hebben mensen het recht alles te doen om zichzelf een beter leven te verschaffen als ze verkeren in miserabele omstandigheden? Ik kan er als sociaal democraat moeilijk tegen zijn. Leg een veerboot in tussen Tunesië en Europa en kijk hoe je de stromen reguleert zonder op asiel te hangen. Ik weet het, het is een positie die ietwat luchtfietst maar ik kan niets met een getal hangen aan de grens en dat heilig verklaren.

Een brede conclusie van deze verkiezingen moet zijn dat mensen geen donder geven om programma’s. De gemiddelde PVV kiezer geeft niets om moskeeën, wil geen nexit of andere Wilders-nonsens. Hij heeft geen idee wat notoir slecht types als Baudet en Bosma bedoeling met omvolking. Hij of zij wil een anti immigratie verhaal, ook als het praktisch niet is ingevuld. De gemiddelde Omtzigt kiezer keek naar Omtzigt niet naar zijn programma. De rest, idem dito. Loont het nog om progamma’s te maken? Ja, maar vanuit een duidelijke ideologie. Dan wordt ook duidelijk welke partijen maar wat fröbelen, of het zogenaamde liberalisme van de VVD wat betekent, of het conservatisme van het CDA en Omtzigt body heeft.

Enfin, het is nu te laat, met dank aan Rutte die deze verkiezingen op een verkeerd tijdstip met de verkeerde onderwerpen veroorzaakte. Het is moeilijk om een slechter premier voor te stellen dan deze man die dertien jaar lang hutselde en frutselde en uiteindelijk weinig tot niets tot stand bracht (nou ja, regeren met de haatzaaier, de vernietiging van het CDA en de ontmanteling van de PvdA – het is niet niets). Dat rechtse kabinet gaat er gewoon komen, ze doen net of programma’s en eerdere uitspraken er niet toe doen. Nederland is een armzalig landje, nog eens onderstreept door onze ‘neutraliteit’ bij de stemmingen over Gaza in de VN. Een geen van de problemen die de kiezers naar de PVV dreven gaat door dit kabinet opgelost worden. Wel zullen we niet alleen armzalig blijven maar ook naar worden.

Terrorisme werkt. Zoals Osama Bin Laden in 2001 de wereld veranderde met een gedurfde aanval op Amerika, zo heeft Hamas dat in 2023 gedaan met zijn aanval op Israël. In beide gevallen ging het om meer dan enkel concrete gebeurtenissen, het ging om gebaren. In beide gevallen was er sprake van langlopende conflicten die werden ontkend of in gezapige zelfrechtvaardiging genegeerd. In beide gevallen waren er waarschuwingssignalen die genegeerd werden door incompetente machtsbeluste lieden met foute impulsen.

De schok van 9/11 verleidde Amerika tot twee langdurige oorlogen die niet alleen de twee landen waar het om ging, Irak en Afghanistan, enkel ellende brachten, maar die ook Amerika zelf ontwrichtten. Of Bin Laden het precies zo bedoeld had, is niet erg relevant. Hij wilde een overreactie en kon er redelijk vast op vertrouwen dat die zou komen. Afgezien van de oorlogen heeft 9/11 Amerika en de wereld verandert. Lange rijen voor security, dreigingsniveaus, in Amerika een nieuw opgetuigd departement voor Homeland Security met nu meer dan 200.000 werknemers (opgezet door anti-overheids Republikeinen), het was de aanleiding voor het afluisteren dat door Edward Snow werd onthuld, het heeft een militarisering van de samenleving (ook elders) meegebracht. De herverkiezing van George W. Bush. In mijn boek is Bin LAden tot nu toe de meest invloedrijke persoon van de 21e eeuw. 

Hamas gebruikt hetzelfde handboek. Een terreurdaad die zodanig wreed en moreel onthecht is dat de woede erover leidt tot ondoordacht handelen, puur uit wraakzucht of uit de onrealistische wens om de terroristen en hun organisatie te straffen en voorgoed te doen verdwijnen. De Hamas leiders moeten versteld staan van hun succes. Israël reageerde zoals gehoopt: met extreem geweld waarbij vooral de burgers in de gebieden die Israël controleert (of bezet houdt, zoals de westbank) het slachtoffer worden. In een competitie welk geweld meer misselijkmakend is, is geen winnaar. Israëls lijden is niet dieper dan dat van de Palestijnen. Maar de reacties moeten de terroristen bemoedigen.

Israël staat ineens naakt in de wereld. De bijna vanzelfsprekende steun voor alles wat het land doet of niet doet – toch al glijdend sinds de eerste Intifada – blijkt alles behalve vanzelfsprekend. Nethanyahu, het slechtste dat Israël ooit is overkomen (fout woord, want hij werd toch mooi iedere keer gekozen, zoals ook kleine Bush werd herkozen), wordt breed herkend als een zelfzuchtige, kortzichtige en machtsbeluste politicus zonder moreel kompas. En helaas voor Israël: dit is Nethanyahu’s Israël. Nog los van Gaza gaat de illegale opslokking van de Westbank Israël nu werkelijk hoge kosten opleveren. Zelfs de Economist is nu bereid om het geneuzel over Judea en Samaria, gebieden waarop Israël recht zou hebben, een omgekeerde leus te noemen: van de zee tot de rivier. 

Hamas had niet voorzien, denk ik, dat de Palestijnse zaak, decennia ondergeschoven en genegeerd, nu ineens sympathie ontmoet. Soms naïeve sympathie, maar wel degelijk sympahtie. De Arabische moordenaarsstaten die bijna een deal hadden met Nethanyahu om de Palestijnen uit te verkopen, proberen de schade te beperken. Iran wrijft zich in de handen. Het land hoeft niets te doen om het Midden Oosten weer een kruitvat te maken. Poetin geniet.

Een evenmin voorzien bijeffect is dat de Amerikaanse onvoorwaardelijke steun aan Israël, stug volgehouden door een Joe Biden die eerder in zijn carriere nog werd geschoffeerd door Nethanyahu, niet alleen wankelt, maar dat Bidens positie hem stemmen gaat kosten. Onvoorzien was ook dat de anti-anti-semitisme golf leidt tot binnenlandse verdeeldheid en de anti-woke crowd ineens Israël woke maakt, met niet te voorzien gevolgen. Dat zielloze politici als Elise Stepanek politieke spelletjes spelen met de presidenten van grote universiteiten, zo de anti-intellectualistische campagne van de Republikeinen verder opstuwend. 

Het succes van Hamas is dat deze tegenstellingen, in Amerika en in de wereld, nu open en bloot worden uitgevochten en gevolgen hebben. 

Ik had ondertussen al weer weken geleden een discussie waarin ik me afvroeg wat de ontwikkeling zou zijn geweest als Israël na de moordpartij een manier had gevonden om te rouwen, om na te denken, zonder in wraak te vervallen. Houd me ten goede, ik weet niet hoe, maar alles wat minder destructief was geweest dan wat we nu zien had misschien kunnen werken. Nu moet het drama zich volledig ontrollen.

En het is een waar Grieks drama: wat de goden gaven aan Israël, een land om zich veilig te voelen, is door eigen falen verkeert in het omgekeerde, in permanente onveiligheid. Het land is er niet in geslaagd om een modus te vinden, ook niet toen het oppermachtig was. Nethanyahu riep steeds dat hij niemand had om mee te praten, nadat hij alle praatkanalen had geblokkeerd. Het is geen geval van de schuld bij het slachtoffer leggen als je vaststelt dat er andere opties waren sinds 1967.

Nu zijn de opties beperkt en de vooruitzichten slecht, zowel voor Israëli’s als voor Palestijnen. 

Maar de wereld heeft er nota van genomen. Zo werkt terrorisme.

De uitspraak van het Supreme Court van Colorado valt toe te juichen vanuit het perspectief van recht en rechtvaardigheid. Hij kon ook niet anders uitvallen. In het Veertiende Amendement staat in artikel 3 dat wie een eed gezworen heeft om de grondwet te handhaven zijn recht op een hoog ambt kwijt is als hij of zij in opstand is gekomen tegen de Verenigde Staten en daarmee zijn of haar grondwettelijke eed heeft geschonden. Trump mag niet op het stembiljet (van de voorverkiezingen, overigens, laten we niet te hard lopen).

Het lijdt geen twijfel dat Donald Trump met zijn staatsgreep op 6 januari zich hiervoor kwalificeert. 

Maar er is heel wat te vertellen rondom deze uitspraak en de gevolgen ervan.

Laat ik beginnen met nog maar eens vast te stellen dat de Republikeinse senatoren die Trump op 23 februari 2021 vrijspraken waardoor hij aan impeachment ontkwam voor zijn staatsgreep de belangrijkste schuldigen zijn van de Trump-soap die we nu al weer een dik jaar meemaken (sinds hij zich in november 2022 kandidaat stelde om vervolging te voorkomen). De lafaards in de senaat hadden het in hun macht om deze man buitenspel te zetten, en nog wel voor de best mogelijke redenen. Ze durfden het niet. Daarmee maakten ze het middel van impeachment ongevaarlijk en kan een volgende president, Trump of niet, doen wat hij wil.

Hun gespeelde verontwaardigdheid over deze uitspraak is opnieuw tenenkrommend.

Persoonlijk vind ik het Veertiende Amendement niet de goede manier om van Trump af te komen. Nu we met de man zitten, met dank aan zie hierboven, moet de kiezer maar beslissen of hij een einde wil maken aan de democratische rechtsstaat in Amerika. Ik denk dat Trump die strijd zou verliezen, hetzij in de voorverkiezingen, hetzij in de landelijke verkiezing van november. En als de kiezer het anders wil: kruis erover. Dat is het dan voor Amerika. Dan kan Trump zijn tegenstanders vervolgen, illegalen opsluiten in concentratiekampen, de begroting opblazen en alle ambtenaren ontslaan en vervangen door loopjongens.

Geheel voorspelbaar wentelen de Trump-acolieten zich weer in slachtofferschap. Er is weinig tegen te doen. De rechtsstaat doet zijn werk en dat moeten we appreciëren, ook als de Trumpies net doen alsof het allemaal onterecht is en een heksenjacht. Alles wat Trump niet aanstaat is een heksenjacht.

Deze uitspraak komt nu ongetwijfeld bij het Supreme Court in DC terecht, waar drie van de rechters door Trump benoemd zijn (twee daarvan gestolen), rechters die Trump beschouwt als ‘mijn rechters’. Hoe dat Hof zal oordelen is ongewis, maar zeker is dat welke uitspraak dan ook zal bijdragen aan verdere ondermijning van het aanzien van het Supreme Court. Dat heeft door absurde wapen- en abortusuitspraken al veel gezag verloren in de Amerikaanse samenleving. Als het nu voor Trump oordeelt, is het laatste beetje weg. Als het tegen Trump oordeelt, zal de hel losbarsten.

De rechters zullen terugdenken aan 2000 toen ze de meest politieke uitspraak ooit deden door de verkiezingen van dat jaar aan kleine Bush te geven. Dat was niet nodig geweest, maar Al Gore, keurige Democraat en trouwe democraat, legde zich erbij neer. Dat gaat nu niet gebeuren. Trump heeft geen moreel kompas, zijn acolieten zien een autoritair bewind lonken waarin ze hun gang kunnen gaan. Dat laten ze niet zomaar lopen.

Wat er ook gebeurt, de hel gaat sowieso losbarsten. Mocht Trump niet op stembiljetten verschijnen (of mocht hij verliezen – want daar gaat hij zich natuurlijk niet bij neerleggen) dan voorzie ik intens geweld in Amerika. Misschien is dat al onvermijdelijk voor de man die zegt dat hij Mein Kampf niet heeft gelezen (ik geloof hem onmiddellijk, dik boek, veel pagina’s, niet aan Trump besteedt) maar die geheel op eigen kracht dezelfde haatspraak uit als zijn voorganger dictator. 

De conclusie is en blijft dezelfde: we hadden van de man af moeten zijn, maar nu we ermee zitten moeten we hopen dat Nikki Haley hem onderuit haalt.

Volgens de laatste peilingen zou Trump gemakkelijk winnen in Iowa, met DeSantis en Haley op afstand. Dat is misschien niet zo verrassend. Veel evangelische zeloten in die staat, hoewel het witte kiezersvolk daar niet direct de vergeten mensen zijn uit de oude industriestaten. Ze hebben blijkbaar andere redenen om Trump te omarmen, al kan ik niet bedenken wat die kunnen zijn. Hij zal niets voor Iowa doen. Maar goed, misschien zijn we na 15 januari die afschuwelijke gouverneur van Florida, Ron DeSantis, eindelijk kwijt (mag ik dan meteen even claimen dat ik op 10 november 2022 al riep dat de heiligverklaring van de man na zijn overwinning prematuur en onverstandig was – deze frontrunner kon niet anders dan een deadrunner worden).

In New Hampshire, op 23 januari, wordt het interessanter. Daar loopt Haley in op Trump en uit op DeSantis, die zich met zijn sukkelende campagne helemaal op Iowa heeft geconcentreerd. Haley heeft haar campagne beter opgebouwd, moet het niet hebben van Trumpies zoals DeSantis. Ik verwacht eerder een verrassing in New Hampshire, waar gouverneur Sununu, een Trump-criticus, zich achter Haley heeft geschaard, dan in Iowa. Chris Christie heeft al zijn kaarten op New Hampshire gezet, maar het lijkt niet waarschijnlijk dat hij daar echt kan doorbreken en het zou me niet verbazen als hij op een opportuun moment zich achter Haley schaart.

New Hampshire houdt van verrassingen. Dat komt deels omdat de kiezers mogen kiezen in welke voorverkiezing ze willen stemmen. Dat wil zeggen, als ze zich bij hun registratie als kiezer hebben ingeschreven als onafhankelijk. New Hampshire heeft nog een extra twist: je kunt op de dag van de verkiezingen nog van partijvoorkeur veranderen. Het geeft de kiezers de vrijheid super strategisch te stemmen.

Wil je bijvoorbeeld als onafhankelijke kiezer die liefst Democratisch stemt het Trump moeilijk maken (of gewoon als betrokken burger) dan stem je bij de Republikeinen op Haley. Wil je Biden een blauw oog bezorgen dan stem je op afgevaardigde Dean Phillips. Dat is allemaal slecht nieuws voor Biden. Hij heeft zich niet geregistreerd als kandidaat in New Hampshire omdat hij al zijn kaarten heeft gezet op South Carolina, waar op 3 februari wordt gestemd. Of laat ik het anders formuleren, hij heeft de Democratische Partij gedwongen om ‘officieel’ New Hampshire te negeren.  Dat is opportunistisch, hij won er in 2020 nadat hij in Iowa en New Hampshire onderuit was gegaan. Helaas voor hem, trekt New Hampshire zich daar niets van aan. Ze organiseren gewoon die primaries, ook met een democratisch stembiljet als daar mensen voor te vinden waren en die waren er (21 zelfs).

Maar nu Biden er niet op het stembiljet staat, opent het de mogelijkheid voor onafhankelijken en Democraten om op andere kandidaten te stemmen, misschien zelfs geconcentreerd op Dean Phillips, een afgevaardigde die niet erg bekend is, maar zo hoog kan scoren dat het beschamend zou zijn voor Biden. Naast Philllips staan er 20 anderen op het stembiljet. Biden moet maar hopen dat de kiezers niet massaal voor Phillips gaan, dat zou er toch wat lullig uitzien. 

Ik mag eraan herinneren dat Harry Truman in 1952 zich terugtrok nadat hij beschamend laag scoorde in New Hampshire en voor eeuwig beroemd is de schamele 48 procent die president Johnson haalde in 1968 tegen vredeskandidaat Eugene McCarthy’s  43 procent. Het was de inleiding op het zich terugtrekken van Johnson. Verder won in 1984 Gary Hart van frontrunner Walter Mondale. In 2000 kwam senator Bill Bradley in de buurt van Al Gore, die net wist te winnen, op weg naar de nominatie.

Ik wil maar zeggen, Biden kan wel een hekel hebben aan New Hampshire maar dat sluit niet uit dat hij er een flinke duw krijgt. Een ander probleem is dat als Haley zou doorbreken en Trump gaat schuiven (ik sluit dat nog steeds niet uit, zie mijn artikel in de NRC), dan is Bidens enige reden om kandidaat te zijn in plaats van met pensioen te gaan, namelijk Trump stoppen, ineens zonder waarde geworden. Ik lees in de Washington Post dat Biden steeds gefrustreerder raakt van de lage poll cijfers. Maar daar kan hij zijn staf wel over aanspreken, het verandert niets aan de werkelijkheid dat hij gewoon te oud is (Haley voert sinds vandaag ook campagne tegen bejaarden als Biden en de top van de senaat, zonder, typerend, Trump te noemen, die 77 is).

Het gaat er om spannen. We kunnen misschien toejuichten dat Haley Trump schade toebrengt, maar ik vermoed dat Haley als ze de nominatie zou winnen wel degelijk in staat is om Biden te verslaan (al weet je niet of de Trumpies wel komen opdagen voor een vrouw met een Indiase achtergrond). Maar de hele ratio van Bidens rollatorcampagne staat op losse wielen. En dat is maar goed ook.

Het is moeilijk om sympathie op te brengen voor zijn positie. Er staat te veel op het spel. Hij moet zo snel mogelijk wegwezen. Heeft de man geen adviseurs die hem de waarheid voorhouden? Dan is er nog een extra reden voor hem om te vertrekken.

Zoals voorzien, gaat het uiterst rechtse kabinet er snel komen. We hebben inmiddels een kamervoorzitter met verwerpelijke maatschappelijke stellingnames. Zijn verhaal dat hij die stellingen innam in een andere rol heeft geen betekenis. Hij heeft ze niet teruggenomen. Een voorzitter is niet enkel een leider van vergaderingen (dat schijnt hij goed te kunnen en inderdaad, er is behoefte aan) maar ook een symbool van een land. We moeten ons schamen.

Hetzelfde geldt voor de haatzaaier. Die vier partijen kunnen om de tafel zitten tot ze een ons wegen, het heeft geen betekenis tenzij Wilders zwart op wit verklaart dat hij afstand neemt van zijn eigen ‘partij’ programma en van eerdere stellingnames. Dat gaat hij niet doen en het is niet moeilijk te voorzien dat Yesulgoz het allemaal wel prima vindt omdat haar partij gewoon over rechts wil regeren, en dat de man die zich als ‘geweten’ heeft geprofileerd, Pieter Omtzigt, uiteindelijk akkoord zal gaan met een gezellige samenzijn van deze vier in wat voor vorm dan ook. De boerin wil zo graag meerregeren dat ze niet eens iets hoeft te zeggen of een stelling hoeft in te nemen: ze tekent bij het lijntje. Klaar. 

Het is portsierlijke nonsens dat de partijen eerst moeten overleggen wat de grenzen van de rechtsstaat zijn. Die zijn volstrekt duidelijk. En het is ook volstrekt duidelijk dat wat Wilders wil  met ‘dit prachtige land’, dice de aanstaande premier, daar niet mee samengaat. Waarom je daarover moet overleggen is een raadsel tenzij je per se over rechts wil. De vraag is veel eenvoudiger: geloof je Wilders als hij zegt dat wat hij twintig jaar als programma verkondigde voor hem nu niet meer van belang is. Dan heb ik nog een heel goede tweede hands dafje aan u te verkopen.

Even tussendoor: de framing dat links verantwoordelijk is voor de ruk naar rechts begint behoorlijk irritant te worden. EW redacteur Waling zeurt over de havermelk drinkende elite, Jort Kelder geeft Timmermans de schuld van minstens de helft van de PVV stemmers die er de laatste week bijkwamen en Arjan van Veelen zet het allemaal nog eens lekker aan in een column die vier keer door de bocht gaat om ons, de NRC lezers, de schuld te geven van radicaal rechts. Het is onzin. Er is veel om over na te denken voor links, al jaren, maar voor mij zijn Rutte en zijn zelfzucht het grootste probleem. Het nodeloos blijven regeren en vervolgens nodeloos laten vallen van een kabinet, migratie tot onderwerp maken, de deur open zetten voor de PVV en in het geval van Yesulgoz, een zielloze domme campagne te voeren: het waren grotere problemen dan de elite die zich druk maakt om bestaanszekerheid en er wat aan wil doen, maar door de burgers die dat zou moeten helpen niet wordt gewaardeerd. 

Terzake. Victor Orban heeft de EU in een houdgreep en brengt grote schade toe, niet alleen aan Oekraïne maar ook aan de pretentie van de EU dat ze een serieuze rol in de wereld kan spelen. Niet vergeten: Orban en Wilders zijn twee gelijkgestemde zielen. Beide houden van Poetin, in Orbans geval kun je daar nog strategische redenen voor bedenken (hoewel de Hongaarse geschiedenis met de Russen hem wat voorzichtiger zou moeten maken) maar in Wilders geval is het of puur opportunisme of fout denken van het ergste soort. Vriendschapspeltjes na de Krim en na de vliegramp zijn smakeloos, al moet ik toegeven dat het wereldkampioenschap voetbal in 2018 in Moskou iedereen te kakken zette die denkt dat voetbal nog een leuk spelletje is en dat je vriendelijk kunt zijn tegen een dictator. Dat is ook precies het probleem: zoals Wilders, zo zijn er velen.

In Amerika heeft Trump aangekondigd dat hij 1 dag dictator zal zijn. Ik geloof er niets van – dat wil zeggen, het zal niet tot dag 1 beperkt blijven. Het plan dat hij met de Heritage Foundation (vroeger een Reagan outfit, maar nu geradicaliseerd) heeft opgesteld, Prject 2025, voorziet in een volledige overname van de Amerikaanse overheid door de Trump-gelederen. Er zullen geen ‘volwassenen’ zijn die het zaakje in toom houden, de acolieten van de psycho staan klaar om Amerika over te nemen. En laat er geen misverstand over bestaan: dat betekent ook het einde van de democratie daar. Trump zal het leger binnenlands gaan gebruiken, noodtoestanden en andere flauwekul aanvoeren om verkiezingen uit of af te stellen en het Congres vol met Republikeinse lafaards zal er niets tegen doen.

In de Wall Street Journal, waar ze overigens niets moeten hebben van Trump, schreef Liz Cheney een vlammende waarschuwing. Ze spelde nog maar eens uit waarom deze man nooit en te nimmer in de buurt van het Witte Huis mag komen. Als ze niet zelf een derde partij kandidatuur stelt, zoals ze steeds gedreigd heeft, is dat loze praat. Ik blijf niet uitsluiten dat Trump na Iowa en New Hampshire aan statuur verliest, maar de aard van de huidige Republikeinse Partij, met nu een Speaker die werkelijk meent dat de Bijbel letterlijk moet worden geïnterpreteerd (Noah en de zondvloed en zo, 6000 jaar geleden geschapen), doet het ergste vermoeden. Niet alleen ontbreekt daar intellectuele oprechtheid, zelfs de meest basale intelligentie is er ingeruild voor geloofsidioterie – evangelisch of Trumpiaans.

Terwijl de steun voor Israël razendsnel verdwijnt (ik constateer het, vergeet de stellingnames) en de kans op een grote kladderatsj (daardoor) groter wordt, speelt het Amerikaanse Congres in Nero-stijl de viool. De wereld brand en de Republikeinen komen niet verder dan de brandblussers verstoppen omdat ze niet krijgen wat ze willen op het Rutte onderwerp: migratie. Overigens een interessant, niet revolutionair maar degelijk, artikel in The Economist over de krappe arbeidsmarkt in de westerse wereld, waardoor de macht van de arbeiders groeit (let op GL/PvdA). De behoefte aan arbeidsmigranten zal sterk stijgen.

Het wordt een pessimistische jaarwisseling. Verrechtsing alom, tolerantie voor radicaal rechts gegroeid, oorlog in Oekraïne in een patstelling, oorlog in Gaza eindeloos, Nethanyahu nog steeds poltieke spelletjes spelend, het Congres oliedom, de EU gevoelig voor chantage, Trump op het vinkentouw …. 

Hunter Biden is nu in Californië aangeklaagd voor federale belastingfraude. Hij verdient het, lijkt me. Maar het was onnodig om uitgebreid te vertellen waaraan de man zijn geld heeft besteed, zoals het onnodig was om eerder dit jaar in het Congres zijn pornofilmpjes af te spelen, verkregen van de laptop die achterbleef bij een reparateur. De porno dankten we aan Marjory Taylor Greene, een typerende Trumpie zonder pricnipes en inhibitie. De lijst van bestedingen danken we aan de speciale aanklager David Weiss, indertijd door Trump benoemd en door de regering Biden ongemoeid gelaten in zijn onderzoek.

Republikeinen krijgen zo het schandaaltje waar ze op uit waren, maar ze moeten onderkennen (of zouden dat moeten doen) dat deze regering zijn werk doet of in elk geval aanklagers hun werk laat doen. 

Wat mij betreft is het prima dat Biden wordt onderzocht en zo nodig vervolgd. Anders dan de Trumpies vind ik dat de rechtsstaat zijn werk moet doen. Als dat vervolging oplevert en als een normaal proces veroordeling oplevert, so be it. Een tamelijk zielig typ zijn is geen excuus.

Natuurlijk straalt het af op de oude man, of in elk geval zal het in de loop van de landelijke campagne straks een rol gaan spelen. Maar dat deed het toch al, of Hunter nu vervolgd zou worden of niet. Dat was inmiddels al onvermijdelijk. Niet vervolgd: politieke spelletjes. Wel vervolgd: criminele familie. De viervoudige aangeklaagde dictator in de wachtkamer zal er ongetwijfeld baat bij hebben Hunter eindeloos op te spelen en eindeloos te babbelen over de Biden crime family. Bewijs is onnodig, vraag maar aan de afgevaardigden die nu blijkbaar serieus overwegen een echte impeachment procedure tegen de president in te zetten, al is onduidelijk waarvoor.

Het leuke is dat door het vertrek van Kevin McCarthy (over zielepoten gesproken: de man zonder ruggengraat kreeg wat hij verdiende) en het afzetten van George Santos, de Trumpistische oplichter, hebben de Republikeinen, in elk geval tot half februari maar 216 afgevaardigden, een meerderheid van twee. Ik moet nog zien dat alle Republikeinen meegaan in een officiële start van een impeachment procedure. Dit Republikeinse Congres heeft letterlijk niets tot stand gebracht behalve open deuren opentrappen.

Ik vond de verhalen over de hoorzitting waarin Elise Stepanek, de overambitieuze, voormalig gematigde Trump aanbidster die nu de vierde machtigste Republikeinse afgevaardigde is, drie vertegenwoordigers van universiteiten in een valstrik liet lopen, onthullend en schokkend. Niet omdat zogenaamd deze mensen oproepen tot genocide van Israël (niet door Israël) zouden tolereren, maar omdat er geen conversatie meer mogelijk is over een wrede oorlog die een lange voorgeschiedenis heeft. Kun je niet Israëls optreden verwerpen zonder als pro-Palestijns of anti-semitisch te worden betiteld?

Ernstiger en nog onontkoombaarder is hoe dit op de lange termijn zich gaat ontrollen. Er is iets fundamenteels veranderd in de positie van Israël in de wereld en dat gaat niet meer goed komen (met dank aan Nethanyahu – het slechtste dat Israël ooit is overkomen). Ik weet niet in hoeverre het land zich dat al realiseert, maar het zal straks bijzonder onaangenaam blijken. Met positie in de wereld bedoel ik hoe mensen naar Israël kijken en in hoeverre dat al of niet respect en/of ondersteuning oplevert. Ik zal niet de enige zijn die met afschuw toekijkt en tegelijk denkt: dit heeft zo’n eigendynamiek gekregen dat je er niets zinvols meer over kunt zeggen. Sommige drama’s moeten zich in alle volledigheid ontrollen. 

Terug naar de bejaardenveldslag. Biden zegt nu dat hij alleen maar kandidaat is (zou zijn) omdat Trump tegenover hem staat. Volgens mij is dat onzin en gevaarlijke onzin zelfs. Biden kan gewoon niet afscheid nemen en gaat een prijs betalen, net als wij allemaal. Over drama’s die zich volledig moeten ontrollen gesproken…

Robert Kagan schreef in de Washington Post een mooi stuk over hoe Amerika onontkoombaar rollatert naar een dictatuur. Hij verwoordde wat veel mensen zien gebeuren en het is goed dat iemand als Kagan het doet, een betrouwbare conservatief, geen roeptoeter. Ruth Marcus haalt in dezelfde krant uit naar Trump acoliet J.D. Vance, de Trumpistische senator van Ohio die Kagan probeert te besmeuren. Ik moet zeggen dat Vance bij elk optreden verder door de man valt. Ik had gehoopt, misschien zelfs verwacht, dat hij zijn intellect zou gebruiken om een serieuze rol in de senaat te gaan spelen. Het lijkt er niet op.

Trump zelf droeg de afgelopen week zijn steentje bij door op een softball vraag van hielenlikker Sean Hannity of hij een dictator zou zijn (voorgestelde antwoord: nee natuurlijk niet, is allemaal bangmakerij van links) antwoordde dat dit heel goed mogelijk was. In elk geval de eerste dag zijn Trump die immigratie en olieboringen nu heeft gedefinieerd als belangrijkste onderwerpen. 

Hoe zo eerste dag? Trump heeft een programma klaarliggen om Amerikaanse democratie te ontmantelen, zoals Victor Orban, vriend van de haatzaaier in Nederland, het gebruikte in Hongarije. Hij heeft acolieten klaarstaan die de belangrijke departementen gaan overnemen, zoals de onfrisse Kash Pattel die hij in de laatste maand van zijn presidentschap al dicht bij de militaire macht plaatste en die nu CIA directeur zou worden. Ik kan iedereen het artikel aanbevelen over generaal Mark Milley die in december en januari 2020/2021 lettelijk wakker lag van de mogelijkheid dat Trump een staatsgreep zou plegen. Als het zo doorgaat krijgt Trump de kans om dat te doen.

Ik moet steeds meer aan 1932 denken. Ja, ik weet het, historie herhaalt zich niet maar parallellen zijn onmiskenbaar. Ook hier een zielloze en normen uithollende elite die de kanker in hun midden tolereert omdat het hen zelf de macht geeft. Hitler kon binnen een jaar na zijn staatsgreep in 1923, nu honderd jaar geleden, weer verder gaan met zijn lange termijn project. De elite strafte hem nauwelijks, tolereerde hem, reed de tijger die ze dachten te kunnen temmen. Trump werd niet gestraft voor zijn leugens en zijn coup, kon meteen verder en nu heeft de elite de controle verloren.

Niet Trump is het probleem, ik blijf erbij. De Republikeinse politieke elite is het probleem. Van het Huis, nu geleid door een evangelische nationalist die in de bijbel het antwoord vindt op welke vraag dan ook, hoeven we weinig meer te verwachten. In de senaat zit die andere bejaarde, Mitch McConnell, nu ook in het kamp van geen steun meer Oekraïne, daarmee Trumps isolationisme verder versterkend. 

Ik ben nog steeds niet overtuigd dat Trump daadwerkelijk de genomineerde wordt – misschien duikt er nog net op tijd gezond verstand op. Chris Christie deed het goed bij de debat afgelopen woensdag, het is te laat, denk ik, om nog in New Hampshire te kunnen doorbreken. Maar hij kan nog wel schade toebrengen aan Trump, zijn belangrijkste taak. Autoritaire bullebak DeSantis maakte geen indruk, Nikki Haley cruist richting Iowa, New Hampshire en dan South Carolina, haar thuisbasis. Een niet geschifte Republikein gaat Biden gewoon verslaan. 

De jaren dertig liggen ook niet zo ver weg in Nederland. Iedereen, inclusief onze eigen rechtsstaat fundamentalist, praat nu met de haatzaaier. Krijgen we een zwart op wit verklaring van Wilders dat hij zijn programma opzij zet? Zelfs als het Omtzigt zou lukken dat los te krijgen, wat zegt het dan? Wat is het woord van deze man waard? Zegt het dat Wilders’ verkiezingswinst niets te maken had met zijn programma? Of dat hij zich gedeisd houdt tot hij de kans krijgt te breken op een van pas komend onderwerp. Nieuwe verkiezingen, nog meer stemmen …. de vergelijking dringt zich op. Omtzigt speelt nog steeds met vuur. Mijn verwachting: een kabinet van deze vier partijen, officieel buitenparlementair, waarbij de fractieleiders allemaal in de kamer blijven zitten. Programma op hoofdlijnen. Kan Wilders voldoende personeel vinden om een kabinet te bemannen? Fleur Agema eerste vrouwelijk premier? De breker betaalt en dat zou de enige reden kunnen zijn waarom een dergelijk kabinet best lang kan blijven zitten.

Ook hier een drama dat zich volledig moet ontrollen. Pas bij de volgende verkiezingen weten we meer.

Voor mij blijft de woensdag overleden Henry Kissinger altijd de moreel onthechte, of misschien moreel gehandicapte, bedrijver van brute belangenpolitiek. Hij zelf verkocht het, niet zonder succes, als realpolitik, maar het was gewoon machtspolitiek, helder en puur, zonder moraal of het moest zijn dat Amerikaanse belangen alle andere te boven gingen. Zijn patroon Richard Nixon kende geen grenzen, Henry Kissinger was wel de laatste om die de president te vertellen dat die er wel degelijk waren.

Vietnam, Cambodja en Chili zijn de grootste maar niet de enige bloedvlekken op de statige mantel die Kissinger de staatsman zichzelf had aangemeten. Iedereen wist dat de oorlog in Vietnam voor Amerika een verloren zaak was toen Nixon in januari 1969 aantrad. Maar in het patroon van Koude Oorlogs nutteloos macho gedrag, beslisten de president en zijn adviseur dat het aanzien van de VS eronder zou leiden als dat te snel werd erkend. Om de smadelijke aftocht cachet te geven werd de oorlog nog vier jaar opgerekt, met tienduizenden Amerikaanse en honderdduizenden Vietnamese doden, tot in 1972 een akkoord werd gesloten dat niet materieel anders was dan wat in 1968 op tafel lag. Wat de heren wilden was ‘a decent interval’ zodat de ineenstorting van Zuid-Vietnam, die in 1975 zou plaatshebben op enige afstand van het Amerikaanse optreden gebeurde. Ze hielden niemand voor de gek en richtten onmeetbare schade aan.

In de tussentijd hadden ze ook de Amerikaanse democratie verder ondermijnd door geheime bombardementen op Cambodja, waar een militair regime aan de macht werd geholpen dat corrupt en incompetent bleek. De Rode Khmer kreeg zo vrij baan en vanaf 1975 werd Cambodja de ‘killing fields’ waar twee miljoen mensen werden vermoord. Kissinger sliep er niet minder om. Dat hij na een ‘vrede’ die vier jaar en honderdduizenden doden later werd gesloten dan nodig, de Nobelprijs voor de Vrede kreeg was een aanfluiting. De Noordvietnamese onderhandelaar Le Du Tho had wel de morele integriteit om de prijs te weigeren.

Dit was ook het tijdperk van Amerikaanse interventies om autoritaire regimes aan de macht te helpen of te houden. In Chili hielp Kissinger een moorddadige dictator aan de macht. Generaal Pinochet kreeg de vrije hand om met zijn militairen de democratische gekozen regering van Salvador Allende omver te werpen. Ook hier prevaleerde Koude Oorlogs denken over welke morele overweging dan ook.

Maar, zeggen de fans van Henry Kissinger, kijk naar China, kijk naar detente. Inderdaad was het een fraai staaltje van het uitspelen van China en de Sovjet Unie tegen elkaar. We mogen echter niet vergeten dat de kilte met het China van Mao jarenlang in stand was gehouden door Nixon, als president in afwachting. Wie een opening suggereerde kreeg met hem te maken, tot hij zelf belang had bij die opening. Nixon was hier de aanjager. In de aanloop naar de opening gebruikte Kissinger Pakistan als tussenstop. Daarbij sloot hij de ogen voor Pakistaans geweld in Bangla Desh, dat zich net afgescheiden had. Zijn Chinese missie moest niet in gevaar komen.

Als Harvard professor had Kissinger zich eind jaren vijftig vooral bezig gehouden met de nucleaire dreiging, de NAVO en Amerikaanse strategie in de breedste zin. Hij werd een protogé van Nelson Rockefeller maar toen die gematigde Republikein politiek uitgerangeerd raakte, bood Kissinger zijn diensten aan aan Richard Nixon. Na Nixons aantreden trad het duo veelal gezamenlijk op, waarbij Kissinger, zoals de bandopnames bewezen, soms Nixons slechtste kwaliteiten versterkte, soms de president weerhield van verdere onzin, en altijd bereid was Nixon naar de mond te praten en diens anti-semitische uitingen te accepteren.

Voor de wereld werd Kissinger het gezicht van de Amerikaanse buitenlandse politiek. Toen Nixon in het Watergate moeras verzeild raakte, rekende menig Amerikaans politicus (en menige Europeaan) erop dat Kissinger het schip recht zou houden. Tijdens de oorlog in het Midden Oosten in 1973 nam Kissinger het initiatief om de nucleaire dreiging naar de Sovjet Unie te verhogen zonder Nixon te raadplegen (de president die niet tegen drank kon, had waarschijnlijk een whiskey op).

Kissinger was een meester in het bureaucratische spel in Washington. Als Nationale Veiligheidsadviseur was het zijn taak om beleid te coördineren, in de praktijk runde hij het buitenlands beleid vanuit het Witte Huis. De minister van Buitenlandse Zaken en die van Defensie hadden vaak het nakijken. Toen Kissinger na Nixons aftreden onder president Ford ook minister van Buitenlandse Zaken werd, keerde het hele bureaucratische apparaat zich tegen hem en bleek hij aanzienlijk minder effectief dan verwacht. In de loop van de jaren zeventig, toen detente door neoconservatieve haviken werd aangevallen, werd Kissinger een probleem voor president Gerald Ford.

Na Ford zou Kissinger nooit meer een officiële positie bekleden. Hij zette een consultancy op voor buitenlands advies en gaf ook zonder betaling of opdracht advies aan opeenvolgende presidenten en ministers. Ondertussen schreef hij in drie kloeke delen de eerste versie van de geschiedenis van zijn optreden in de regering Nixon, boeken waarbij sindsdien behoorlijk wat kanttekeningen zijn gezet.

Eens in de zoveel tijd publiceerde Kissinger een boek met doorwrochte essays. Twee boeken springen eruit. Met On Diplomacy schreef Kissinger een standaardwerk over diplomatie, met On China een van de meest inzichtelijke boeken (toentertijd) over de ontwikkelingen in China en hoe om te gaan met het regime. Bijna altijd had Kissinger iets interessants te vertellen. Zijn prestaties als veiligheidsadviseur zullen altijd donker gekleurd blijven door Vietnam, Cambodja en Chili, meer dan de vluchtige successen van detente en het machtsspel met China en de Sovjet Unie.

Het blijft pijnlijk dat in vrijwel alle koppen in vrijwel alle kranten wordt gerefereerd aan Kissinger, diplomaat en Nobelprijswinnaar. Ik geef toe het klinkt beter dan Kissinger, machtspoliticus zonder morele grenzen.

Voor een uitstekende samenvatting van Kissingers morele vacuüm verwijs ik u naar The Guardian.

Lezers hebben me regelmatig laten weten dat ik door Donald Trump ‘de psycho’ of ‘de psychopaat in Florida’ te noemen mijn argumenten ondermijn. Ik zou vervallen in dezelfde namecalling als de psycho zelve. Ik denk daar anders over. Het is niet een bijnaam die ik Trump gaf, zoals ‘haatzaaier’ dat niet is voor Geert Wilders. Het is een kwalificatie.

Ik schreef eerder al over de toenemende mate van ‘unhinged‘ zijn van Trump, die mooie Amerikaanse uitdrukking voor iemand die op zijn minst licht van het padje is. Trump messias optredens, zijn scheldpartijen en zijn ogenschijnlijk op automaat staande monologen, lijken te wijzen op serieuze problemen. 

Er wordt altijd gewaarschuwd dat ook deskundigen (psycho specialisten) geen diagnoses op afstand mogen geven (zelfanalyse als ‘very stabile genius‘ is niet aan die beperking onderhevig). Maar mijn favoriete diepgravende columnist van de New York Times, Thomas Edsall, besteedde zijn essay ruimte afgelopen weekend aan dit onderwerp. Zie hier en hier. En hier.

Laat ik zeggen dat de mensen die hij raadpleegde het niet met me oneens zijn. Een populist tot president kiezen is een ding, een raving idiot is van een heel andere categorie. Het 25e Amendement dat toestaat om dit soort lui opzij te zetten, zal al snel ter hand genomen worden als Trump nog eens het Witte Huis bereikt. Niet dat ik verwacht dat dit zal gebeuren.

Edward Luce schreef vandaag in de Financial Times over de doorbraak van Nikki Haley en in de Amerikaanse media verschenen deze week verhalen dat het Koch-geld (de financiers van conservatisme en oliebelangen, geen fans van Trump) naar haar toe komt. Mijn analyse van Trumps ondergang plezierde menig lezer, maar ze vergaten vaak mijn laatste alinea waarin ik ook betoogde dat iedere andere Republikein Biden kan verslaan. Daar vallen wel wat kanttekeningen bij te zetten, met name dat Haley er niet zeker van kan zijn dat de Trumpies ook daadwerkelijk zullen gaan stemmen als hun heiland niet op het biljet staat. Maar ze heeft in elk geval een goede kans – veel potentiële Biden stemmers zullen ook niet komen opdagen, vrees ik.

Ik wil niet te veel aandacht besteden aan wat ons in de formatie te wachten staat. De deconfiture van de eerste verkenner spreekt voor zich. De reactie van de factotems van de VVD (for God’s sake, Habe Zijlstra – ik dacht dat we daar vanaf waren) net zo. Natuurlijk willen ze, net als de dame met de parels die ik vorige week beschreef, met de PVV. Hun natte droom.

Ik las dit weekend weinig wat me echt trof – Tom-Jan Meeus was helder en inzichtrijk als altijd. Natuurlijk was er de klassieke rechtprater Piet Hein Donner bij Buitenhof, maar ik was onder de indruk van Lamyae Aharouay, de parlementaire verslaggeefster van de NRC. Niet alleen was haar analyse interessant, ze stelde ook de juiste vraag aan de zielloze lobbyaanvoerder van de werkgevers.

Die was op zich fascinerend in de mate waarin ze zich cliche’s eigen had gemaakt om te vertellen waarom de werkgevers altijd het beste met ons voor hebben en nooit aan eigenbelang en de centen denken. Stabiliteit, dat wilde ze. Ik kan me niet herinneren dat Nederland spectaculair onstabiel was onder Rutte, maar dat was haar hartekreet. En VVD samen met PVV dat was, dacht ze, een mooie stap op weg daarheen.

Maar mevrouw, vroeg Aharouay haar, als Wilders in zijn programma belooft grenzen te sluiten, de Euro af te schaffen, een Nexit referendum op touw te zetten: wat is daar voor u stabiel aan? Het antwoord was even nietszeggend als de vraag to the point was. Het was mooi dat Aharouay even de taak overnam van Tim de Wit, die als Kudzu onkruid over de Nederlandse media woekert en overal lijkt op te duiken. Niets ten nadele van hem, trouwens, hij deed het goed – een fijne vervanger van Twan Huys.

Houd die werkgevers maar in de gaten. Ze zullen de inmiddels zwemmende Yesilgoz de juiste richting in sturen, die van Zijlstra en kornuiten.