Op het Geschiedenisfestival had ik gisteren een dialoog met Maarten van Rossem over de huidige politieke toestand in de VS. Over de analyse hoe dat zo gekomen is (ik ga terug naar de jaren zestig, Nixon als bron van alle kwaad, Maarten ziet Clinton-haat als belangrijker) verschilden we, ook al was dat niet fundamenteel. Over de toekomst van de VS zijn we beide pessimistisch, ik meer dan Maarten.

We waren het ook oneens over Ronald Reagan. Maarten ziet hem nog steeds als een simpele ziel, die maar wat aanmodderde, en als enige succes heeft dat hij inzag dat er met Gorbatsjov viel te praten. Mijn stelling is daarentegen dat het juist Reagan is geweest die het anti-overheidsdenken in de VS heeft geïnstalleerd en door belastingverlagingen de Republikeinse strategie invoerde om niet programma’s af te schaffen maar de overheid van geld te onthouden. Ik denk dat de onderschatte en te veel gewaardeerde Reagan een grote rol speelde in de huidige problemen. Als volleerd racist hield Reagan zijn eerste verkiezingsbijeenkomst in Mississippi, in de plaats waar de drie burgerrechtenactivisten in 1963 waren vermoord. Hij verdedigde states rights, ook een terugkerend item op de huidige Republikeinse agenda.

Terug naar de zaak. Ik denk dat we te vaak en te veel kijken naar verkiezingen, nu 2022 en de obsessie met Trump wel of niet in 2024. Mijn zorg is vooral de manier waarop de Amerikanen Russische roulette spelen met hun democratische structuur. Trump doet wat hij doet, ik vind het niet speciaal verrassend wat hij oplepelt.

Maar waar ik niets van begrijp is hoe deze loser in staat is om een hele partij naar zijn hand te zetten. Het argument dat zoveel mensen hem steunen zegt me niet zoveel want als de Republikeinen op 7 januari hadden gezegd: nu is het afgelopen, deze man is gevaarlijk – in essentie het Liz Cheney argument – dan was Trump nu niet meer populair. Juist omdat hij door mocht gaan van zijn ruggegraatloze partij, kan hij die steun behouden. Trump kan niet worden gekozen in 2024, dat weten zij ook.

Toen het er op aankwam en nu nog steeds is de Republikeinse gekozen elite niet in staat om afstand te nemen van iemand die de essentie van de Amerikaanse democratie overboord kiepert. Democratie is een houding, een mentaliteit, meer dan een systeem, en als je weigert nederlagen te accepteren, leg je de bijl aan de wortel van die democratie. Nogmaals, dat Trump dat doet is begrijpelijk, dat er in de senaat niemand bereid is om te verwoorden waarom deze man gevaarlijk is (zelfs niet de zeven die in februari voor impeachment stemden) kan ik niet bevatten.

McConnell doet net of er niets aan de hand is. De fluim van een minderheidsleider in het Huis, Kevin McCarthy (verwerpelijker nog dan McConnell: Trump verantwoordelijk stellen op 7 januari en een week later zijn voeten kussen in Florida), helpt Trump, helpt de Republikeinse anti-democratische staatscongressen, democratie om zeep te helpen. De tweede man van de Republikeinen in het Huis, Steve Scalise, oreerde gisteren nog eens, drie maal vragen ontwijkend van Chris Wallace, dat Trump de verkiezingen heeft gewonnen. Hebben deze mensen geen enkel moreel besef, geen verantwoordelijkheidsgevoel over de Amerikaanse democratie? De vraag stellen, vrees ik, is hem beantwoorden.

Het geflirt van Tucker Carlson en andere Republikeinse paladijnen met Victor Orban en andere autoritaire leiders die Trump ook aantrekkelijk vond, is een veeg teken. Dat niemand in de Republikeinse Partij een ander geluid laat horen, is onbegrijpelijk. Mitt Romney, op leeftijd en met een reputatie: wat heeft hij te verliezen als hij vertelt dat de keizer geen kleren heeft?

Zelfs van de Trump lites, de treurig stemmende opportunisten als Ted Cruz, Josh Hawley, Tom Cotton en kleine, zwijgende meeloper, Marco Rubio, begrijp ik niet helemaal waar ze op uit zijn. Zolang Trump boven de markt blijft zweven, kunnen zij zich niet profileren, moeten ze hem steunen. Want Trump zal in 2024 geen kandidaat zijn, maar zo lang blijven hangen dat een ander zich moeilijk zal kunnen profileren. Het loont zich om je nek uit te steken.

Waar ik bang voor ben is dit. Biden slaagt maar half, McConnell kan verdere voortgang blokkeren, het Supreme Court toont zich de gevangene van evangelisch rechts. Ondanks Trumps manoeuvres komt iemand als Cruz, Hawley of De Santis van Florida bovendrijven als Republikeinse kandidaat in 2024. Dankzij de wetswijzigingen op staatsniveau die Republikeinse staatscongressen toestaan verkiezingsuitslagen om hen moverende redenen te negeren en kiesmannen te sturen die hen beter bevallen, kan deze Republikein winnen met een minderheid aan stemmen en, formeel, een minderheid aan kiesmannen. Je roept gewoon de overwinning uit.

Als dat gebeurt, zullen ook Democratische kiezers afscheid nemen van democratie. Dat is het einde van het Amerika zoals we het kennen. Dat Amerika zal ook geen dominerende rol op het wereldtoneel kunnen spelen. Chinezen zijn immers veel beter in het runnen van een half autoritair ondemocratisch maar kapitalistisch systeem dan Amerikanen.

Alle kiezers hebben ondertussen reden om ontevreden te zijn met hun derde wereldland. Niet alleen infrastructuur deugt niet, onderwijs, sociale voorzieningen, gezondheidszorg, veiligheid in een land waar Republikeinen staten dwingen om overal en altijd wapens toe te laten: alle kiezers zouden gillend kwaad moeten zijn. De greep van Trump, gesteund door alles blokkerende Republikeinen, maakt wat er nog over is van Amerika verder kapot. Ik heb het al eerder gezegd, een dergelijk Amerika is niet in staat de wereld te leiden.

Er is reden om diep pessimistisch te zijn over Amerika, en, bij extensie, over de toekomst van het westen. Als mensen bewust liegen, bewust de dreigingen negeren, dan is er niemand die een land van zijn slechtste kanten kan redden. Dat geldt overigens niet alleen voor Amerika, maar dat terzijde.