Ik vind het jammer dat een historische dag ongemerkt voorbij dreigt te gaan: de eerste keer dat een katholieke premier aantrad, daarmee de toon zettend voor de rest van de eeuw. Dat is op 9 september honderd jaar geleden. Ik had gehoopt een artikel in de NRC te kunnen plaatsen, kreeg dat ook toegezegd, maar de krant haakte op het laatste moment af omdat het ‘niet opiniërend genoeg’ was.
Het is altijd een probleem om dit soort historisch getinte verhalen te publiceren – ik had gehoopt dat de emancipatie van de katholieken, de laatste stap op weg naar volledige integratie, in het tijdperk van lieden als minister Blok zou kunnen werken als opinie opstapje. Nou ja, jammer dan. Hieronder het begin van het verhaal en een link naar de rest.
Toen de katholieken de macht verwierven
Op 9 september is het honderd jaar geleden dat Nederland voor het eerst een katholieke minister-president kreeg, Charles Ruijs de Beerenbrouck. In ontzuild Nederland zal er weinig aandacht aan besteed worden. Onterecht. Om minstens twee redenen gaat het om een historische gebeurtenis. De eerste is dat valt te betogen dat op deze dag Nederland pas goed met haar geschiedenis in het reine kwam. De tweede is dat Ruijs de Beerenbrouck, vaak onderschat en genegeerd, met exquise politieke vaardigheid een periode in gang zette van katholieke politieke dominantie die de rest van de eeuw zou duren. Nederland zou er de sporen van dragen.
Terwijl sommige historici manhaftig proberen het Plakkaat van Verlatinghe uit 1581 tot Nederland verenigend historisch feit te promoveren zou je kunnen zeggen dat de voltooiing van de politieke emancipatie van de Nederlandse katholieken daarvoor een betere kandidaat is. Minder sexy, minder hoogdravend, maar praktischer en met echte gevolgen want meer eenheid scheppend dan dat Plakkaat. Na eeuwen van discriminatie en achterstelling hadden katholieken door zich als katholieken te organiseren – naar het voorbeeld van antirevolutionairen en socialisten – de politieke positie verworven die hen nu de macht van het ministerpresidentschap gaf.