Niet populisten, niet Donald Trump, maar cynische, machtsbeluste establishment politici bedreigen de Amerikaanse democratie. Zo’n zeventig procent van de Republikeinse kiezers gelooft de Big Lie, de door Trump gepushte leugen dat hij zou zijn beroofd van een verkiezingsoverwinning. Je kunt het deze kiezers nauwelijks kwalijk nemen. Hun partijbonzen, van hoog tot laag, steunen deze leugen, of weigeren hem als leugen te bestempelen. Wie daarin niet meegaat, zoals afgevaardigde Liz Cheney, wordt overboord gezet.

Evenmin is het vreemd dat Trump zelf, een loser die niet van verliezen houdt, dit verhaal blijft verkondigen. Nog afgezien van de narcistische aspecten, is het de enige manier waarop hij macht kan blijven uitoefenen. Noch is het vreemd dat de Republikeinse Partij op staatsniveau blijft volhouden dat in hun staten, Arizona, Georgia, Pennsylvania en vele andere, bij de telling is gefraudeerd. Ze zijn ware gelovigen, overtuigd van hun verhaal.

De vraag echter waar het om draait, is waarom min of meer verstandige lieden, honderden Republikeinse politici op landelijk niveau, de leugen en de leugenaar blijven steunen. Want zij weten wel beter. Kevin McCarthy, de leider van de Republikeinen in het Huis van Afgevaardigden, en Mitch McConnell, de leider in de Senaat, weten beiden dat er geen sprake is van verkiezingsfraude. Ze weten beiden dat Donald Trump op zijn minst medeverantwoordelijk is voor de aanval op het Capitool van 6 januari door zijn aanhangers.

Beide heren, door hun voorbeeld en door hun interne macht, voeren contingenten Republikeinse politici aan die hun verstand op nul hebben gezet, of erger, de leugens versterken. Met enkele prominente uitzonderingen kun je vaststellen dat Republikeinse politici niet dom zijn. Een aantal van de Trump-aanbidders, zoals senatoren Ted Cruz, Josh Hawley en Tom Cotton, en Mitch McConnell zelf, behoren tot de slimste lieden in het Congres. Ze hebben simpelweg geen principes.

Het is ongekend dat een partij een verliezer blijft steunen. Niet zomaar een verliezer in de presidentsverkiezingen, maar iemand die ook de Senaat en het Huis verloor. Waarom is het deze keer anders? Waarom hebben de Republikeinen ervoor gekozen om Trump en zijn verdeeldheid zaaiende stijl te omarmen? 

Het argument dat Trump zelf enorme macht heeft, lijkt me niet steekhoudend, of beter gezegd, een cirkelredenering. Wie hem kritiseert wordt door Trump direct aangevallen, politiek bedreigd en moet vrezen voor een Trumpistaanse tegenstander in de Republikeinse voorverkiezingen. Dat is zo, maar het verklaart niets. Want na de aanval op 6 januari, of tijdens het daarop volgende impeachmentproces, hadden de partijleiders een buitengewone kans om Trump te laten vallen. Dat deden ze niet. Ze wilden niet. Ze hadden geen behoefte aan een schone lei. Ze hadden de kans om Trumps persoonlijke macht te breken maar deden dat niet. Het is daarom niet zijn macht die hen weerhield, het is hun onwil die hem macht heeft gegeven.

Het argument dat Trump toch bijna won in november snijdt ook weinig hout. Van de 74 miljoen kiezers die toen op Trump stemden, zal een niet gering deel dat nooit weer doen. Voor hen was 6 januari het breekpunt. Trump zal nooit meer een presidentsverkiezing kunnen winnen – iets wat de Republikeinse leiders ook best weten. Ze verborgen de impopulariteit van Trump in Republikeinse kiesdistricten voor hun partijgenoten. Het zou ook verrassen als een Trump-paladijn als Cruz of Hawley onder Trumps mantel zou kunnen winnen. Het Witte Huis is voorlopig buiten bereik voor de Trump-partij.

Een van de argumenten die afgevaardigde Liz Cheney gebruikte in haar kritiek op de persoonscult van haar Republikeinen, was dat het met conservatisme niets te maken heeft. Ze heeft absoluut gelijk maar het punt van een persoonscultuur is dat programma en idealen er niet meer toe doen. De Republikeinen besloten op hun conventie in 2020 om geen programma te bediscussiëren. Trump was de inzet. Vandaar ook dat de vervanging van Cheney in de Republikeinse leiderstructuur in het Huis door de aanzienlijk minder conservatieve maar Trump volgende Stefanik geen probleem opleverde. Lastig is ook dat de Biden-agenda behoorlijk populair is.

Wat voor baat hebben die Republikeinse politici dan bij het bestendigen van de Big Lie en van Trumps greep op henzelf? Macht is het antwoord. De permanente agitatie van de Trump-fanatici zorgt ervoor dat op staatsniveau, waar Republikeinen machtiger zijn dan Democraten, de kieswetten kunnen worden aangepast zodat het moeilijker wordt te stemmen. Het is niet altijd zo, maar over het geheel genomen profiteren Republikeinen van het bemoeilijken van stemmen, zeker in congresverkiezingen. Dat geldt ook voor het eindeloos herindelen van kiesdistricten, gerrymandering, zodat Republikeinse kandidaten met een minimaal aantal stemmen een maximaal aantal zetels kunnen binnenhalen. Republikeinen weten dat ze een minderheidspartij zijn, waar ze erg goed in zijn is die minderheid te laten winnen. 

Vooral in tussentijdse verkiezingen voor het Congres zoals die in 2022 op het programma staan. Want daar ligt de sleutel voor het optreden van Republikeinse politici. Ze denken dat opwinding onder de Trump aanhangers, gecombineerd met de ervaring dat zittende regeringen bijna altijd kiezers verliezen, hen de macht in het Congres zal geven. Vergeet 2024. Focus op de korte termijn.

Het helpt niet vast te stellen dat Kevin McCarthy een zielloze, principeloze, zwakke politicus is, die na aanvankelijke kritiek op Trump na 6 januari, naar Florida toog om diens voeten te kussen. Dat is hij. Je kunt geen woord van wat hij zegt serieus nemen, morgen kan het wat anders zijn. McCarthy wil Speaker worden van het Huis van Afgevaardigden. Daarvoor heeft hij een meerderheid nodig. Trump kan die verschaffen. Door Trump macht te geven moeten zijn mede-afgevaardigen bang zijn voor uiterst rechtse uitdagers in de voorverkiezingen. Dus lopen ook zij keurig in de pas, ook al weten ze wel beter.

Het helpt niet vast te stellen dat Mitch McConnell geen principes heeft, een expert is in obstructie, en zijn kritiek op Trump in januari en februari fluks heeft ingeslikt. Hij gaat niet naar Florida, hij kan Trump niet uitstaan en denkt dat de man een gevaar voor Amerika is. Sterker, hij zit op een lijn met Liz Cheney op alles behalve principes uitspreken. Maar McConnel had geen moeite een onderzoek naar 6 januari te dwarsbomen toen Trump daarover een tirade begon, en hij dwingt de Republikeinse senatoren alles te blokkeren wat wordt voorgesteld. Zijn enige doel is opnieuw meerderheidsleider in de Senaat te worden. Daarvoor heeft hij in 2022 Trump nodig. Dat denkt hij althans.

Dat beide heren en de politici die hun lijn volgen het vertrouwen in verkiezingen en de Amerikaanse democratie ondermijnen, is voor hen bijzaak. Ze zijn enkel uit op macht. Het is een diep verontrustende vaststelling dat een van de twee partijen in Amerika meewerkt aan de ondermijning van het democratische systeem van het land. En dat die partij geen leiders kent met principes. Dat ze enkel uit is op korte termijn eigenbelang.

Ach, laat ik meteen de zaak wat breder trekken. Laten we er geen doekjes om winden. De grote politieke schandalen in de recente Amerikaanse geschiedenis, schandalen die de democratie of het democratisch proces bedreigden, kwamen allemaal uit de Republikeinse hoek. De korte versie: Watergate, Iran-Contra, de oorlog tegen Irak en het presidentschap en post-presidentschap van Donald Trump. De destructie van het Congres begon met het gooien van Molotov-cocktails door de jonge Newt Gingrich en werd vervolmaakt door Mitch McConnell. Vergeet wat een journalist het both sidesm noemde. Zeker, de Democraten zijn niet zonder zonde, maar de Republikeinen maken Amerika kapot. Ze werken er al jaren aan, succes lonkt.