Trump kan het Amerikaanse systeem om zeep helpen niet omdat hij massale steun heeft maar omdat niemand hem tegenhoudt.

Ik heb steeds gedacht, gehoopt misschien, dat Donald Trump niet zou passen in een traditie van autoritaire volksmenners die democratie om de zeep helpen. Hij heeft weliswaar een trouwe aanhang en zijn optredens trekken veel publiek maar Trumpisme geen massa-beweging a la Hitler of Mussolini. De schade zou beperkt blijven, ook al omdat het Amerikaanse systeem van gedeelde machten Trumps slechtste aanvechtingen in toom zou houden.

Misschien past hij nog steeds niet in die traditie – je moet oppassen met historische vergelijkingen – maar de schade die Donald Trump aanricht is inmiddels zo groot dat hij ook zonder massabeweging het Amerikaanse politieke systeem tot in de haarvaten aantast. Het systeem van gedeelde machten werkt niet meer omdat de Republikeinse Partij, om redenen die ik nog steeds niet helemaal begrijp, als een trouw schoothondje alles accepteert wat de president doet, inclusief zijn onbeschaafde, grove en polariserende gedrag.

En passant heeft hij het presidentschap veranderd. De idee dat een president de president is van alle Amerikanen ook al hebben ze niet op hem gestemd, heeft Trump overboord gezet. Er zijn alleen Trump-fans en vijanden. En hij krijgt waar hij om vraagt: de helft van de Amerikanen ziet hem als een pest. De lange termijnconsequenties zijn groot. Na drie jaar zijn excessen in woord en daad gewoon geworden. Trump weigert informatie over zijn gezondheid te geven (en zijn belastingen) en, godbetert, Bernie Sanders volgt dat slechte voorbeeld. Het zal niet meevallen om de grove toon die de politieke conservatie heeft aangenomen weer op te schonen.

Het benoemen van ministers die het overheidsbeleid als lobbyist hebben bestreden is een effectieve manier gebleken om zand te strooien in de machinerie van een samenleving. Daar blijft het niet bij. Als Trump het gevoel heeft dat iemand hem niet verheerlijkt, of hem tegenwerkt door algemeen gedeelde normen te hanteren die Trump met voeten treedt, dan is die persoon een vijand, een verrader of erger. We zagen dat de mensen die vanuit de verplichting die hun ambt met zich meebracht tegen Trump getuigden in het impeachmentproces zijn ontslagen, weggewerkt, vervolgd of in elk geval zwart gemaakt. Het gevolg is dat de sfeer op bijvoorbeeld het State Department, het ministerie van Buitenlandse Zaken, onaangenaam is. Minister Pompeo ondersteunt liever een losgeslagen Trump dan zijn diplomaten en regiodeskundigen. Trump noemt de mensen bij de FBI ´human scum´ en gaat ervan uit dat het onderzoeksbureau tegen hem werkt.

En het gaat van kwaad naar erger. Het impeachmentproces en zijn vrijspaak door de Republikeinse senaat hebben Trump het gevoel gegeven dat hij kan doen wat hij wil – inderdaad, iemand neerschieten op Fifth Avenue zonder gevolgen. Hij is op wraaktocht tegen echte en vermeende vijanden en iedereen die hem niet dient (wat in de praktijk zelfs voor bereidwilligen heel moeilijk is omdat niemand weet welke kant hij hij vandaag op zal tollen). Susan Collins, de zogenaamd gematigde Republikeinse senator van Maine, betoogde na de impeachment dat Trump ´zijn les had geleerd´. Je vraagt je af op welke planeet zij verkeert.

Trump is in campagne modus. Alles is gericht op herverkiezing. Op een rally in Nevada begon Trump, de aanstichter van de racistische birther campagne volgens welke president Obama niet in Amerika was geboren, weer over ´Barack Hussein Obama´. Hillary is nooit ver weg, zeker niet als Trumps overwinning met een minderheid aan kiezers en, volgens alle officiele instanties, hulp van Russen, aan de orde komt.

Het meest recente en gevaarlijke exces is het ontslaan van Joseph Maguire, het hoofd van de inlichtingendiensten. Maguire deed wat hij moest doen, wat zijn werk is, namelijk een Huiscommissie waarin beide partijen vertegenwoordigd waren, waarschuwen dat de Russen proberen de verkiezingen te beinvloeden ten gunste van Trump. Voor zover we weten was het een professioneel optreden waarin serieuze informatie werd overgedragen, precies wat je mag verwachten van een hoofd inlichtingendiensten.

Trump ging meteen over de rooie. Allergisch voor alles wat hem en zijn optreden verbindt met de Russen, verwierp de president dit verslag als een nieuwe ´hoax´, een samenzwering van de Democraten. Maguire is ontslagen en wordt vervangen door een Trump-fan zonder enige ervaring op het terrein van de inlichtingendiensten. De opdracht: alleen informatie doorgeven die Trump welgezind is. Dit gaat verder dan politiseren, dit ondermijnt de mate waarin de Amerikaanse regering weet wat er om haar heen gebeurt.

Wie het niet met hem eens is of wie durft uit te spreken dat er ergens grenzen worden overschreden, is een verrader. Trump heeft een 29-jarige vazal in het Witte Huis opdracht gegeven de hele overheidsbureaucratie na te lopen op ´bad people´ en die te ontslaan. De man die dit beleid moet uitvoeren heeft Trump-fans opgeroepen eventuele niet-Trump-fans aan te geven. Wat begon als wraakoefening op mensen in de regering die hadden getuigd in het impeachmentproces is nu verkeerd in een totale schoonmaak zodat iedereen die resteert in de regering past bij de persoonlijkheid van Trump en bereid is diens agenda en wensen zonder vragen uit te voeren.

Zo glijdt Amerika weg. Volgens Trump chef staf Mick Mulvaney moeten mensen die niet doen wat Trump wenst worden verwijderd. Hij suggereerde dat de verwijderde Oekraine-specialist Alexander‌ Vindman een eigen beleid voerde en niet een ethisch probleem had gemeld. We zijn geen bananenrepubliek zei de man die dagelijks meewerkt aan precies die ontwikkeling. Een regering zonder informatie is blind. Een president die alleen informatie tot zich neemt die hem bevalt, tast in het duister. Een president die zich bemoeit met de rechtspraak, mensen gratie verleent als het hem zo uitkomt, die geld weghaalt bij defensie om een muur te bouwen, een man zonder moreel kompas of elementair fatsoen, de media verdacht maakt en oppositie niet accepteert, ondermijnt de democratie. En anders dan ik dacht heeft hij daarvoor geen massabeweging nodig, geen populistische machtsgreep, maar enkel de tolerantie van zijn gedrag door zijn partijgenoten. Donald Trump kan het Amerikaanse politieke systeem, de Amerikaanse democratie, om zeep helpen niet omdat volksmassa´s hem steunen maar omdat niemand hem tegenhoudt.