Het schaduwboksen tussen China en de VS

Na de confrontatie ontmoeting in Alaska tussen Amerika en China wordt er veel geschreven over de relatie tussen beide landen. Vooral over confrontatie. Wat er in Alaska gebeurde zou ik niet overinterpreteren. Het was deels voor de bühne. Even laten zien waar we staan, dan kunnen we daarna kijken wat er mogelijk is (en wat niet).

In die context gaat het vaak over Taiwan en de dreiging van een invasie door China en militaire machtsovername, a la Hong Kong. Een Amerikaanse generaal voorzag dat dit binnen zes jaar zou gebeuren, met als implicatie dat de VS daar niets aan zou kunnen doen. 

Volgens het artikel van Garrie van Pinxteren in de NRC van gisteren, zou China daarvoor 300.000 militairen aan land moeten zetten, het dubbele van wat er op 6 juni 1944 voor Europa was voorzien. Of Taiwan zelf in staat is zich militair te verzetten wordt betwijfeld en, eerlijk gezegd, daar gaat het ook niet om. Als er een kladderatsj komt dan is die tussen de VS en China, met voor beide landen als inzet de geloofwaardigheid als superpower. China zou niet mogen mislukken en weet dat het elke pretentie van moreel wereldleider kan laten varen ook als het wel slaagt, en de VS mag het niet laten lukken om precies dezelfde redenen. 

Ik heb zowel China als Taiwan een paar keer bezocht, ben geen deskundige, al is het gemakkelijk te zien in Taipei dat de vrijheid daar niet zou overleven als Xi en zijn maten de macht zouden overnemen. Maar vanuit geopolitiek perspectief lijkt me een invasie niet aanstaande. Precies om bovenstaande redenen. Er staat te veel op het spel voor zowel China als voor de VS om de confrontatie die nu in war games wordt uitgespeeld ook daadwerkelijk uit te voeren. Het kan zijn dat de VS nog zwakker wordt dan het land nu al is en Xi zijn kans schoon ziet, maar tot nu toe is China voorzichtig geweest en vooral geduldig. Het komt vanzelf wel, als het komt. Ik denk dat de laatste zin in Van Pinxterens artikel het mooi samenvat als ze een deskundige citeert: ‘China zoekt niet naar een kans om Taiwan aan te vallen, het wil uiteindelijk juist dat de situatie blijft zoals die nu is. China wil zijn opkomst doorzetten zonder dat het tot een oorlog komt’.

In de tussentijd hebben zowel de VS als China er belang bij hun kring van ondersteuners (soms enablers) uit te breiden. Vandaar dat China aanhaakt bij Rusland en vol zelfvertrouwen (en niet zonder recht) Amerika verwijt dat ze de wereld een democratisch model opdringt dat niet iedereen wil hebben. De crisis van 2008 en de ondermijning van die democratie door Trump en de Republikeinen versterken dat verhaal. Dat zal niet snel veranderen. De VS zou er doorheen kunnen breken, onder andere door haast te maken met een Iran-deal waar Amerika zichzelf buitenspel heeft gezet.

Maar ook met een ander middel, altijd al mijn favoriet, het Trans Pacific Trade Pact (TPP). Dat verdrag tussen veertien landen rond de Pacific (exclusief China) werd uitonderhandeld door de regering Obama. Het voorzag in interessante verplichtingen voor de deelnemers in arbeidsvoorwaarden (het zou het aantrekkelijk moeten maken voor vakbondsfans) en, inderdaad, een vrijhandelsassociatie tussen die veertien landen. Globalisering riepen de Sandinistas, de kortzichtige aanhangers van Bernie Sanders, die globalisering als grootste en soms enige probleem zien.

Hillary Clinton, die oorspronkelijk voorstander was van het mede onder haar leiding onderhandelde verdrag, paste haar campagne aan en verklaarde zich in 2016 tegenstander in plaats van serieus uit te leggen wat er hier aan de hand was. Het redde haar niet, maar de Sandinsta (in dit opzicht) Donald Trump trok Amerika meteen terug uit het verdrag. Dertien landen waren zo verstandig een eigen akkoord te sluiten, maar China wreef zich in de handen. TPP was duidelijk bedoeld om China tegemoet te treden op handelsterrein en de bazen in Beijing moeten met vreugde gezien hebben hoe de Amerikanen zichzelf buitenspel zetten. De Chinezen begonnen snel eigen groepjes handelspartners op te zetten en zouden zelfs graag de TPP in zijn huidige vorm overnemen en zo de VS de pas afsnijden. Het zou desastreus zijn.

Kan de TPP worden hersteld, met Amerika voorop? Het zou mijn voorkeur hebben maar ik kan met voorstellen dat Biden niet direct die confrontatie met het congres aan wil gaan voor 2022. De sluwe commentator van de FT, Edward Luce, ziet dat ook niet gebeuren. Hij gaat wat mij betreft te ver in het afschrijven van Amerika’s mogelijkheden op dit terrein. Biden zou er goed aan doen om met de dertien partners alvast te gaan praten over mogelijkheden in de nabije toekomst – ik kan me ook niet voorstellen dat hij dat niet doet.

Ondertussen heeft Biden zijn groepering van ‘democratische landen’ vooruit geschoven, ik weet niet tot wanneer. Na 6 januari is dat misschien wel verstandig, nog afgezien van de problemen om zo’n bijeenkomst te organiseren waarbij opzichtig Hongarije en Polen moeten worden uitgesloten. China vindt ook dat prima. Het heeft het zelfvertrouwen dat het ontleent aan eigen prestaties maar vooral aan de eigen doelpunten van de Amerikanen. Dat is niet alleen de schuld van Trump – zie Hillary. Ik geen Trump niet zo heel veel krediet voor het onderkennen van de China dreiging. Dat was al lang bezig, zie de ‘pivot to Asia’ onder Obama. En Trumps verzoek aan Xi om een lekker handelsakkoord te organiseren voor zijn herverkiezing ondermijnt Trumps goede bedoelingen.

Nog los daarvan droeg Trump bij aan Amerikaanse verslechtering door de boeren die als represaille door de Chinezen werden geboycot zo’n tien miljard dollar te geven om hun verlies aan sojabonen export te compenseren. Trumps beleid was helemaal niet zo helder als het in het laatste jaar leek. En het was dom.

Biden heeft een kans om het beter te doen. Dat betekent dat de VS duidelijk zal maken – waarschijnlijk niet te luidruchtig – dat het Taiwan zal steunen en geen militaire operaties van China tegen dat land zal tolereren. Op de achtergrond zou hij het TPP nieuw leven in moeten blazen. En bovenal zal hij verdere erosie van de Amerikaanse democratie moeten voorkomen en het krakkemikkige voorbeeld dat het land nu uitstraalt moet verbeteren. Gegeven de slechte inborst van de Republikeinen, op alle terreinen, is dat misschien nog wel de moeilijkste taak.