Morgen in de Standaard

‘They can’t catch us’ wordt de slogan van Donald Trumps tweede termijn. Met deze woorden, historisch onpresidentieel, eiste de president dinsdagavond de overwinning op nog voordat alle stemmen geteld waren. Trump ratelde een lijst staten af, suggererend dat het verschil al zo groot was dat de Democraten hem niet meer konden inhalen ook al waren honderdduizenden stemmen nog niet geteld. Om de zaak verder op te spelen, of, zoals zelfs geschokte conservatieven zeiden, olie op het vuur te gooien, zou hij het Supreme Court vragen het tellen direct te laten stoppen.

Het was een typisch Trump bravoure stukje, dat de verkiezingsuitslag vergiftigt. Niet alleen is het ondemocratisch niet alle uitgebrachte stemmen te tellen, in het federale systeem van de VS gaan de staten over de regels. Het Supreme Court heeft niets te zeggen totdat op staatsniveau alle middelen zijn uitgeput. Trump had Florida 2000 in zijn hoofd, toen het tellen werd gestopt en denkt dat het Supreme Court dat altijd kan doen. Hoe dat ook zij, zijn onthutsende toespraak bepaalt het verhaal: hij heeft gewonnen en de overwinning wordt hem ontstolen. Als hij gewoon wint zal dit optreden hem schade toebrengen, als hij verliest is het een recept voor geweld van zijn zwaarbewapende aanhang.

De toespraak was ook onthullend. Het was een voorbode van wat ons te wachten staat. Ontketend, voorzien van een mandaat, geholpen door een Republikeinse meerderheid in de senaat, zal president Trump zijn autoritaire instincten verder kunnen botvieren. Hij wordt omringd door ja-knikkers, zijn partij geeft geen kik, Trumps ‘gut feelings’ zullen de doorslag geven. We zagen een presidentschap zonder vangrails, het wordt een narcistische trip die Amerika permanent zal beschadigen.

Zelfs als Joe Biden wint, was dit een dramatische uitslag voor de Democraten. Ze zijn er niet in geslaagd zorg over of afkeer van Trump om te zetten in een meerderheid van stemmen. De enorm veel hogere opkomst bestond blijkbaar niet alleen uit Democraten maar ook uit gemotiveerde Republikeinen, iets wat de peilingen wellicht verkeerd inschatten.

Het betekent ook, kort en goed, dat de helft van de Amerikanen graag verder wil met deze president. Dit laatste is een onontkoombaar feit en het daagt ons van buiten Amerika uit om ons beeld over Amerika en de Amerikanen bij te stellen. Blijkbaar is Donald J. Trump niet zo afzichtelijk voor veel Amerikanen als hij voor buitenstaanders is. We moeten onderkennen dat we weinig begrijpen van het land of misschien altijd een verkeerd beeld hadden. Of wellicht bestaat het oude Amerika niet meer.

Volgens exitpeilingen had Trump succes met zijn boodschap dat hij de economie weer op de been kan helpen. Dat was altijd zijn sterkste kaart, al voor corona, maar zeker nu, bij mensen die ervoor kiezen het coronavirus te negeren. Dat samengaan hebben we misschien onderschat: mensen die het coronavirus negeren vinden zijn chaotische beleid op dat terrein helemaal niet slecht en rekenen op hem om de economie open te houden en weer te doen bloeien.

Geef Trump krediet. Hij blijft geniaal (en gevaarlijk) in het aanboren van onderhuidse sentimenten. Met zijn anti-mondkapje, het-gaat-vanzelf-over en ik-heb-het-virus-verslagen houding shockeert hij de goegemeente maar charmeert zijn achterban. Met zijn maandenlange tirade tegen stemmen per post en het steeds weer herhalen dat hij alleen kan verliezen door fraude, heeft hij ook de basis gelegd om nu die fraude daadwerkelijk te claimen. Zijn kiezers zullen zeggen: zie je wel, daar waren de Democraten altijd al op uit. En dat terwijl het juist Trump was die dat altijd al van plan was. Law and order verdween van het pallet maar was al voldoende ingeslepen om effect te hebben.

Of de economie het goed kan blijven doen op het lagere niveau na de coronacrisis is een open vraag. Mocht Trump winnen dan zijn belastingverhogingen uitgesloten en zullen de gigantische tekorten elke vormen van actief overheidsbeleid verlammen. Dat is problematisch gezien de investeringen die Amerika nodig heeft: in infrastructuur, in onderwijs, in gezondheidszorg. Wint Biden dan zullen de Republikeinen in de senaat alle beleid traineren zoals ze de afgelopen tien jaar hebben gedaan. De bottom line is dat de stagnatie zal doorgaan.

Dit alles heeft directe gevolgen voor de rest van de wereld. Een land dat zo met zichzelf bezig is, zoveel interne problemen kent en zoveel onenigheid, kan de wereld niet leiden. De meeste Amerikanen vinden dat prima. Trump boort hier het isolationisme aan dat altijd sterk was in Amerika. Het betekent dat Europa meer en meer zelfstandig diplomatie moet bedrijven en zijn eigen broek op moet houden op het gebied van defensie.

Ten slotte biedt deze uitslag, met deze president en met zijn bruuske manier van het claimen van de overwinning, reden tot zorg over het democratisch gehalte van de Verenigde Staten. Trump heeft de normen in de afgelopen vier jaar behoorlijk verlegd – verlaagd zouden de meeste waarnemers zeggen. Nog eens vier jaar, met de wind in de zeilen van een erkenning door de kiezers tegen alle voorspellingen in, zullen die normen verder aantasten. Ook hier moet de wereld ongerust toekijken. Hoe kunnen we met dit voorbeeld China aanspreken of de autoritaire leiders in onze achtertuin, in Hongarije, Polen en Turkije?

‘They can’t catch us’ zegt het allemaal. Het is ‘they’ tegen ‘we’ en dat blijft het. Dit waren haatverkiezingen. Aan de ene kant mensen die Donald Trump haten, gebaseerd op vier jaar van zijn presidentsshow. Aan de andere kant mensen die de mensen haten die Donald Trump haten. Niets daarvan is opgelost. Amerika is land verdeeld op veel terreinen, maar eensgezind in haat. Dat is geen productief sentiment.