De oktoberverrassing komt vroeg dit jaar. De dood van Ruth Bader Ginsburg maakt nog eens extra duidelijk hoe belangrijk de verkiezingen van 3 november zijn. Niemand moet verrast zijn dat Mitch McConnell, de baas van de Republikeinse meerderheid, zal proberen er een opvolger door te duwen zolang Trump president is en zolang hij die meerderheid houdt. Natuurlijk zal deze machtspoliticus pur sang zich niet laten weerhouden door de stellingname in 2016 dat je zo dicht voor de verkiezingen dit niet moet doen. Toen gebruikte hij dat argument bij het overlijden van rechter Scalia en blokkeerde de voordracht van een rechter door president Obama. De kiezers moesten maar beslissen vond hij, geheel in strijd met de grondwet. Trump kon in 2017 een conservatief benoemen op de gestolen zetel.

En zo staat het Supreme Court ook in 2020 opnieuw op de agenda bij de presidentsverkiezingen. Eigenlijk staat het Hof daar altijd op omdat het benoemen van rechters aan de president toevalt en er altijd wel een vacature ontstaat, maar zo’n sterfgeval vlak voor de verkiezingen maakt het heel acuut en heel concreet.

Het Supreme Court, negen voor het leven benoemde rechters, neemt in het Amerikaanse politieke systeem een cruciale plaats in. Het Hof toetst alle wetgeving en uitspraken van rechters op lagere niveaus aan de grondwet. Omdat veel omstreden onderwerpen bij de rechters terecht komen omdat de politici er hun handen niet aan willen branden – denk aan abortus, het homohuwelijk en in het verleden de rassensegratie – is het vaak aan de rechters om daarover te beslissen. Het meest opzichtig nog wel in 2000 toen het Supreme Court de verkiezingen besliste, of in elk geval het stemmen tellen beëindigde.

Het Supreme Court was verantwoordelijk voor de belangrijkste wijzigingen in het dagelijks leven van Amerika. In 2010 besliste het Hof dat ondernemingen een recht op vrije meningsuiting hebben en geld kunnen besteden in verkiezingscampagnes (Citizens United v. FEC) waardoor het grote geld vrij baan kreeg. In 2013 stelde het vast dat een bepaling in de Voting Rights Act van 1965 die zuidelijke staten met een geschiedenis van racisme verhinderde restrictieve regels op te stellen ‘niet meer nodig was’ (Shelby County v. Holder). Het gevolg was een stortvloed aan staatswetgeving in door Republikeinen geleide staten die het moeilijk of onmogelijk maakte te stemmen.

Sinds Roe v. Wade, de beslissing in 1973 die abortus legaliseerde zijn conservatieve activisten bezig geweest om die uitspraak terug te draaien. Voor veel kiezers is het standpunt van een politicus over abortus de enige reden om voor of tegen iemand te stemmen.

Geen wonder dat het recht om nieuwe rechters voor te dragen – de senaat moet hen goedkeuren, vandaar de macht van senator McConnell – zo belangrijk geacht wordt. Op dit moment zitten er vijf rechters die als conservatief gelden en met Ginsburg vier die je progressief zou kunnen noemen. Vervang Ginsburg door een conservatief en die meerderheid wordt wel erg groot. Overigens is het nooit zeker dat rechters ook doen wat de presidenten die hen benoemden zouden willen. Opperrechter John Roberts heeft de afgelopen twee jaar laten zien dat hij soms bereid is mee te stemmen met de progressieven.

De dood van Ginsburg maakt dit allemaal acuut. Het is speculeren hoe dit zich zal ontwikkelen, zeker is dat het invloed zal hebben op 3 november. Mogelijk zullen evangelische kiezers die dreigden af te dwalen van een president die al hun normen en waarden met voeten treedt, nu toch keurig in de pas lopen. Mogelijk zullen Democratische stemmers een tandje bijzetten om te zorgen dat Trump verdwijnt. Dat is Trumps dilemma: hij kan de keuze aanscherpen door een concreet iemand voor te dragen maar daarmee loopt hij ook het risico dat hij de oppositie een doelwit geeft.

Het leidt geen twijfel dat de Republikeinen een benoeming erdoor kunnen drukken. Ze hebben al eerder een zetel gestolen en hadden daar geen gewetensproblemen mee, tot 4 januari hebben ze 53 van de 100 zetels. Een benoeming en goedkeuring na een verlies van Donald Trump zal echter zo omstreden blijken dat mogelijk zelfs deze Republikeinen daarvoor terugschrikken. Twee vrouwen, Lisa Murkowski van Alaska en Susan Collins van Maine, hebben al gezegd dat ze niet voor de verkiezingen voor een benoeming zullen stemmen (ze houden de optie open dat later wel te doen). Collins wacht dit jaar een moeilijke verkiezingsstrijd (senatoren zitten voor zes jaar, iedere twee jaar gaat een derde deel naar de kiezers) en dit zou voor haar wel eens de genadeklap kunnen zijn. Senator Lyndsey Graham van South Carolina, ook verwikkeld in een moeilijke verkiezing, heeft vier jaar geleden gezegd dat hij een benoeming zo dicht bij de verkiezingsdatum niet zou accepteren, maar inmiddels is de onbetrouwbare Graham beste vriendjes met Trump. Hij is niet geloofwaardig. De vraag is of de Republikeinen zelf wel met een meerderheid kunnen komen en hoeveel senatoren bereid zijn McConnell te dwarsbomen. En ex-presidentskandidaat senator Mitt Romney van Utah heeft zich ontwikkeld tot geweten van de Republikeinen.

Het grootste probleem voor Amerika is van een heel andere orde. Het Supreme Court is al aanzienlijk conservatiever dan de overgrote meerderheid van de Amerikanen, als ze nog veel verder afdwalen dreigen ze hun geloofwaardigheid te verliezen. Dat is iets wat John Roberts wakker houdt. Als opperrechter ziet hij het als zijn taak het Hof ingebed te houden in de Amerikaanse samenleving. Maar als er nog maar drie rechters over zijn die op het gebied van abortus, wapenwetgeving, immigratie en gezondheidszorg de meerderheid van de Amerikanen vertegenwoordigen, dan staat Roberts voor een zware taak.

Hoe je het ook wendt of keert, de dood van Ginsburg, die de laatste decennia immens populair was bij niet-conservatieven, introduceert een extra onzeker element in de verkiezingsstrijd. Op het eerste gezicht lijkt Trump daar het meest van te profiteren en hij zal ongetwijfeld vol op het orgel gaan om het belang van de rechters te onderstrepen. Bij de Democraten zal vooral Kamala Harris zich laten horen. Een vrouw van kleur die haar zorgen uitspreekt over een Trump kandidaat zal een breed gehoor vinden. Er stond al veel op het spel op 3 november, het wordt alleen maar meer.