De verkiezingsanalyses beginnen nu vorm te krijgen. Ik lees in de Volkskrant dat het ging over immigratie, niet over bestaanszekerheid of klimaat. Eigenlijk nergens anders over. Dat is geen verrassing, uiteindelijk leverde Rutte zijn laatste streek aan Nederland door op immigratie volstrekt onnodig het kabinet te laten vallen. Dat zijn VVD de kans schoon zag om op dat thema campagne te voeren om haar zogenaamd liberale agenda te kunnen verwezenlijken (kleine overheid, hard rijden, lage belastingen, hulp voor MKB) was te verwachten. Dat Yesilgöz erin slaagde om zich de kaas van het brood te laten eten door de echte-anti-immigratiepartij was minder verwacht maar niet vreemd. Als je echt haar agenda wilde, waarom dan op haar stemmen en niet op de echte haatzaaier?
Ik lees dat de PVV vooral won van de BBB, ook dit geheel voorspelbaar, en van Omtzigt, die in de loop van de campagne steeds minder duidelijk werd over waar hij nu precies stond. Immigratie dus. Het thema dat behalve door Rutte door de Telegraaf en de Telegraaf omroep stevig was aangezet. Een thema waarover je moeilijk een genuanceerd verhaal kunt houden als de extremisten nul immigratie zeggen. Dat schuift altijd gemakkelijker. Trump verwoordt het veel directer dan Wilders, maar ze denken hetzelfde. Ze hoeven er Mein Kampf niet voor te lezen.
Ik lees dat veel mensen tegen Timmermans stemden. Dat verbaast me niet. Ik ben altijd een tegenstander geweest van het halen van zo’n mastodont om een nog wankele eenheidspartij te leiden. Timmermans was het ideale doelwit voor, opnieuw, de Telegraaf en WNL. Niemand haalde de voorpagina van de Telegraaf vaker dan Timmermans en wat er aan nonsens werd gedebiteerd beklijfde. Door Rutte’s streek kon de sterkste sociaal democraat, Marjolein Moorman, wethouder in Amsterdam, nog niet in stelling gebracht worden. GL/PvdA had zich moeten profileren op ideologie, op sociaal democratie met een groen gezicht en niet op een persoon. Ik roep dit niet achteraf. Ik heb het in S& D opgeschreven, langer geleden dan me lief is. Water under the bridge.
De vraag hoe je de ‘werkende klasse’ terugkrijgt is de verkeerde, wat mij betreft. De vraag moet zijn hoe je sociaal democratie zo definieert dat je je op de individuele thema’s duidelijkheid hebt en tegelijk minder aangevallen kunt worden. Dat je een perspectief biedt in plaats van ergens tegen zijn.
Immigratie vanuit sociaal democratisch perspectief? Doe er wat mee. Vraag Leo Lucassen en de auteur van Hoe migratie echt werkt, Hein de Haas, om advies. Het is inderdaad een kraker voor sociaal democraten: hebben mensen het recht alles te doen om zichzelf een beter leven te verschaffen als ze verkeren in miserabele omstandigheden? Ik kan er als sociaal democraat moeilijk tegen zijn. Leg een veerboot in tussen Tunesië en Europa en kijk hoe je de stromen reguleert zonder op asiel te hangen. Ik weet het, het is een positie die ietwat luchtfietst maar ik kan niets met een getal hangen aan de grens en dat heilig verklaren.
Een brede conclusie van deze verkiezingen moet zijn dat mensen geen donder geven om programma’s. De gemiddelde PVV kiezer geeft niets om moskeeën, wil geen nexit of andere Wilders-nonsens. Hij heeft geen idee wat notoir slecht types als Baudet en Bosma bedoeling met omvolking. Hij of zij wil een anti immigratie verhaal, ook als het praktisch niet is ingevuld. De gemiddelde Omtzigt kiezer keek naar Omtzigt niet naar zijn programma. De rest, idem dito. Loont het nog om progamma’s te maken? Ja, maar vanuit een duidelijke ideologie. Dan wordt ook duidelijk welke partijen maar wat fröbelen, of het zogenaamde liberalisme van de VVD wat betekent, of het conservatisme van het CDA en Omtzigt body heeft.
Enfin, het is nu te laat, met dank aan Rutte die deze verkiezingen op een verkeerd tijdstip met de verkeerde onderwerpen veroorzaakte. Het is moeilijk om een slechter premier voor te stellen dan deze man die dertien jaar lang hutselde en frutselde en uiteindelijk weinig tot niets tot stand bracht (nou ja, regeren met de haatzaaier, de vernietiging van het CDA en de ontmanteling van de PvdA – het is niet niets). Dat rechtse kabinet gaat er gewoon komen, ze doen net of programma’s en eerdere uitspraken er niet toe doen. Nederland is een armzalig landje, nog eens onderstreept door onze ‘neutraliteit’ bij de stemmingen over Gaza in de VN. Een geen van de problemen die de kiezers naar de PVV dreven gaat door dit kabinet opgelost worden. Wel zullen we niet alleen armzalig blijven maar ook naar worden.