Zelfs in Vietnam – of misschien juist in Vietnam – is het ontslag van John Bolton als veiligheidsadviseur niet onopgemerkt voorbij gegaan. In de Amerikaanse media klinkt vooral opluchting. De oorlogszucht van Bolton doet Trump gematigd schijnen. En we moeten het Trump nageven, hij wil geen militaire confrontaties. Dat is zijn enige goede punt want de naive pump and circumstance deals die de president wil zijn minstens zo gevaarlijk.
In de NYT wordt betoogd dat Bolton het National Security Council systeem heeft ontmanteld. Dat lijkt me overdreven, althans dat systeem werd al eerder geruineerd door de Cheney bende die Amerika (onder toejuichingen van Bolton) Irak in loodste. Condoleezza Rice werd onder kleine Bush voortdurend gepasseerd door Cheney en Rumsfeld. De werkelijkheid is dat het NSC systeem zo sterk is als de president het wil laten zijn. Dat betekent dat degene die NSC adviseur is het vertrouwen moet hebben van de president, in elk geval diens impulsen en doelstellingen moet delen en een coordinator moet zijn van beleid tussen de bureaucratische instellingen zodat iedereen op een lijn zit.
Bolton was een bureaucratische vechtjas, zoveel is duidelijk. Hij kon echter alleen maar negatief werken: dingen voorkomen, verdragen ondermijnen. Hij lag voortdurende overhoop, of beter gezegd, had geen contact met Pompeo, die als belangrijkste doelstelling heeft in de goede gunst van Trump te blijven. Een brown noser in goed Amerikaans. Van Pompeo zijn we nog niet af.
Toen ik aan Columbia studeerde volgde ik een seminar Bureaucratic Politics van Mort Halperin, in zijn tijd lid van de NSC onder Kissinger tot hij ontslag nam omdat hij illegaal werd afgeluisterd door zijn baas (Mort ging later de ACLU leiden, die rechten van burgers beschermt). To the point, we bestudeerden hoe Kissinger onder Nixon de NSC naar zijn hand zette, niet als coordinator maar als trechter, beleid masserend naar de wensen van zijn baas.. Nixon maakte zijn eigen buitenlandse politiek, Kissinger was een fenomenale courtier, een lid van de hofhouding die de baas weet te lijmen, onder meer door mee te gaan in diens racisme en antisemitisme, onderwijl aan de marges zijn eigen doelstellingen zettend. Zowel Nixon als Kissinger hielden van back channels, geheime contacten met Russen, Chinezen en anderen die ze nodig hadden om spectaculaire diplomatie tot stand te brengen. Als iemand het NSC systeem, opgezet nadat FDR helemaal alleen beleid voerde, heeft gebroken dan was het Kissinger. De rest van de regering wist niet wat er gaande was in Vietnam, detente, China of wat dan ook. Het geeft ook aan dat het systeem niet echt gebroken is. Zoals alle bureaucratische (of sociale) systemen functioneert het of functioneert het niet.
Het leuke bij Kissinger is dat toen hij in de dronkemansdagen van Nixon ook minister van Buitenlandse Zaken werd (en in Europese ogen de man die je kon vertrouwen) het slachtoffer werd van zijn eigen ondermijning van het systeem. Als minister kon hij niet meer de achtergrondrol van NSC adviseur spelen maar door het te blijven zette hij de bijl aan de voet van eigen beleid. Onder Ford zou het spectaculair crashen. Bureaucratic politics als een manier om naar beleidsvorming te kijken is altijd mijn modus gebleven. Kijk wat er op de achtergrond gebeurt, welke belangen door wie gediend worden.
De beste NSC adviseur was Brent Scowcroft, daar is vrijwel iedereen het over eens. Scowcroft speelde de rol die een dergelijke adviseur was toebedacht en had het vertrouwen van Ford en later Bush-41, en daardoor ook van de rest van de bureaucratie. De adviseurs daarna kennen we minder goed van naam, wat gegeven de positie geheel terecht is. Reagan versleet er een stuk of vijf, ook al weer omdat hij ideologen de kans gaf. Onder Clinton en Obama zaten er kundige mensen die niet hun eigen agenda pushten.
Terug naar Bolton. Deze crash was natuurlijk geheel voorspelbaar. Het is mooi om een dissident geluid in je omgeving te hebben maar die moet niet op een coordinerende positie zitten. Het is mooi om uitgesproken en zo overduidelijk gemene, keiharde lui te hebben als de snor, die moeten niet als spin in het web zitten. Trump maakte een fout door de man erneer te zetten. Trump deed er goed aan de meeste van zijn impulsen niet te volgen (al denk ik dat Bolton over Noord-Korea realistischer was dan de psycho). Hij deed er ook goed aan de man te ontslaan.
Gaat er wat veranderen? Het lijkt inmiddels onwaarschijnlijk. Trump wil grote deals, veel publiciteit en plaatjes voor televisie. Dat heeft tot nu toe helemaal niets opgeleverd. Het is goed om dat te onthouden: niets. De man heeft werkelijk niets tot stand gebracht. Dat komt vooral omdat hij niet diplomatiek kan denken, geen principes heeft (en gelukkig ook geen ideologie behalve een krampachtig soort van isolationisme) en alleen naar televisie kijkt – zowel passief als actief.
Ik vermoed dat er nu een soort van coordinator komt maar zo laat in de regering, met Trump zo zelfverzekerd en Pompeo in de hoofdrol, verwacht ik daar niet veel van. Trump wil deals voor de verkiezingen. We zullen dus nog wel een paar rare initiatieven zien om zo´n made for tv deal te krijgen. De beste kandidaat is een akkoord met China dat met veel bombarie zal worden gepresenteerd zonder inhoudelijk iets te betekenen.
Wat Vietnam betreft: ik heb gisteren het oorlogsmuseum bezocht en het onafhankelijkheidspaleis waar op 30 april 1975 tank 930 de poorten omver reed. Het was een deprimerende ervaring. De nutteloosheid van de oorlog (ik lees ondertussen het boek van Hastings) springt eruit. En dan zie je die bekende gezichten van, jazeker, Kissinger en Nixon die de oorlog minstens vier jaar langer lieten duren dan nodig of nuttig was. Peace with honor, lachwekkend. De afgelopen jaren dacht ik over wat te moeten schrijven als Kissinger het loodje legt. Het is moeilijk zijn reputatie als gezaghebbend staatsman los te maken van die als organisator en hulpje van massamoord. En wat de oorlog betreft, het blijft ongelooflijk dat Amerika in Irak alles fout deed wat het in Vietnam had moeten leren: ze kenden de cultuur niet, hadden geen plan, konden alleen militair denken en maakten een land kapot.
En zo zijn we terug bij Bolton. Als medeverantwoordelijke voor Irak en als pleitbezorger van de haviken die Iran willen bombarderen, is het goed dat hij is weggestuurd, met de staart tussen de benen. Tegelijk geeft het feit dat hij er zat aan dat Amerika nog steeds niet wil leren.