Frank Lloyd Wrights toevluchtsoord in Arizona

In de woestijn buiten Phoenix bouwde Frank Lloyd Wright zijn winterverblijf: een plaats om de harde winters van Wisconsin te ontvluchten. Getrouw aan zijn ideeën over organische architectuur, ontwierp Wright Taliesin West ook in overeenstemming met de omgeving en het praktisch gebruik daarvan.

Taliesin West, in Scottsdale, Arizona, is het permanente hoofdkwartier van de Frank Lloyd Wright Foundation, de Archives, School of Architecture en de Taliesin Fellowship van studenten en docenten. Het complex van opmerkelijke gebouwen, met zijn massieve, licht glooiende muren van gemetselde `zongebakken’ woestijnstenen, ligt op een mesa aan de voet van de zuidelijke hellingen van de McDowell Mountains. Volgens Wright volgde de architectuur van Taliesin West het voorbeeld van de woestijnwereld met haar scherp getekende, harde, schone en wilde vormen. Hij zei ook dat het `een compensatie was voor de pastorale lieflijkheid’ van Taliesin East in Wisconsin .

Voor Wright was Taliesin East een huis van het noorden. Het lag gebed in de winterse heuvels, de toppen van de daken bedekt met sneeuw en afgezoomd met lange ijspegels, rook kringelend uit de vele enorme open haarden. Het verzamelen van voldoende hout om al die vuren brandend te houden, was haast een dagtaak voor de 27 architectuurstudenten die daar in 1932 waren gekomen om met Frank Lloyd Wright te werken.

Om zijn gezin – zijn vrouw Olgivanna en dochters Svetlana en Iovanna – en zijn `familie’ van leerlingen te bevrijden van de beperkingen die de sneeuwrijke winters van Wisconsin hen oplegde, had Wright besloten in de woestijn van Arizona een architectenkamp te bouwen. En zo vertrok in januari 1937 een karavaan van auto’s en trucks zuidwaarts, beladen met slaapzakken en kampeeruitrusting, voor de eerste jaarlijkse hegira, uittocht, naar Arizona. De hele winter zwierf de Fellowship door de woestijn, op zoek naar mogelijke lokaties voor een permanente behuizing voor de Fellowship, maar dat eerste jaar gingen ze onverrichterzake terug.

‘Er was voldoende ruimte en genoeg voortreffelijk land, hooggelegen en laag, open en afgezonderd,’ schreef Wright. ‘Gedurende een seizoen, zwierven we iedere zondag door de woestijn om te picknicken. Met onze slaapzakken trokken we van de ene prachtige plaats naar de andere. Tenslotte hoorde ik van een plek op veertig kilometer van Phoenix, en aan de andere kant van de woestijn van Paradise Valley. We klommen omhoog naar de mesa in de bergen. Op de mesa, net beneden McDowell Peak, hielden we halt, draaiden ons om en keken rond. The top of the world from Maricopa Hill… Well, that was to be our place on the mesa.’

Voor $9.50 per hectare, deels geleased en deels gekocht, verwierf Wright zo’n 250 hectare zand, steen en cactus. Tussen Wrights lokatie en Scottsdale, toen ongeveer 25 kilometer verderop, lag niets dan woestijn. Water ontbrak en alleen een moeilijk begaanbaar pad doorkruiste de vlakte van Paradise Valley.

Archeologische opgraving

Wright en zijn leerlingen namen de uitdaging die de woestijn hen bood graag aan. In dit land van coyotes en ratelslangen sloegen de leden van de Fellowship hun tenten op, en begonnen de bouw van hun winterverblijf met de oranje, okerkleurige en granietgrijze rotsblokken om hen heen. Enorme houten mallen, lang en relatief laag, werden in elkaar gezet. De uit de woestijnbodem opgegraven grote keien en stukken rots werden hierin geplaatst, en met beton overgoten om er een massieve wand van te maken. Volgens Olgivanna Wright deed de werkplek meer denken aan een archeologische opgraving dan aan de constructie van een gebouw.

Toen de muren eenmaal stonden, vervaardigde men raam- en deurkozijnen uit redwood, en, uit zuinigheidsoverwegingen werden ze bedekt met stevig wit canvas. Het canvas gaf aan het licht dat in de kamer stroomde een plezierige, translucent kwaliteit; deze oplossing voor de ramen bleek een van de meest originele en aangename karakteristieken van Taliesin West, vooral in de ruime tekenkamer en de zitkamer van de Wrights. `Op een mooie dag, als deze witte doeken opwaaiden […] vlogen zomaar ineens de woestijnwind en de vogels door het huis,’ schreef Wright.

Op den duur werd het canvas vervangen door panelen van glas en plastic. Na de komst van air-conditioning bleken dat praktischer materialen, ook al verdween daarmee het idee dat je in een woestijnkamp woonde. De mensen die wonen in Wrights outdoor outfit leiden nog steeds het `vrije zon-leven van de wijdopen vlakten’. Om in de sfeer te komen, wonen beginnende architectuurstudenten nog steeds in schaapsherderstenten of in open kampementen in de woestijn, net als de eerste leerlingen in Taliesin West. Ze kunnen die tenten in de loop van de tijd aanpassen tot bouwwerken naar eigen ontwerp. Na deze eerste periode mogen ze verhuizen naar de vaste gebouwen, maar een aantal heeft besloten om hun hele periode als leerling in de tent te blijven wonen.

‘Taliesin West had to be absolutely according to the desert’, vond Wright. Een woestijngebouw moet `net zo nobel en eenvoudig zijn in zijn contouren als de regio zelf is vormgegeven’. Wright ontwierp zijn gebouwen daar waar ze gebouwd werden, met de natuurlijke vormen om hem heen als bron van inspiratie: het monumentale natuurlijke ‘metselwerk’ van de bergen; de krachtige zuilvormige saguaro cacti (kandelaarscactussen) met hun uitstekende lange armen; de slordige hopen kleurrijke rotsblokken. Volgens Wright stond Taliesin West op ‘de meest magnifieke plek op aarde.’ Na zeven winters was Taliesin West zo goed als klaar en Wright zag dat het goed was. `We hebben het helemaal deel gemaakt van het landschap’, vond hij.

Taliesin West is een Nationaal Historic Landmark en ook een City of Scottsdale Landmark. In zijn huizen had Wright altijd zijn eigen wijsheden, op muren en schoorsteenmantels staan, naast die van schrijvers en filosofen. (In Taliesin, Wisconsin, had hij zelfs zijn persoonlijke leeslijst op een muur geschilderd om zijn leerlingen te inspireren tot het lezen van Lao-tzu, Whitman, Emerson, Thoreau, de profeet Jesaia, en andere wijsgeren wiens gedachten hij essentieel vond.) Eén inscriptie in Taliesin West is in iets andere ’taal’ geschreven – Indiaanse tekeningen oftewel petrogliefen – en zij staat op een grote kei die in de entree geplaatst is. De steen werd gevonden in de virgin desert achter Taliesin West en gebruikt als beeldhouwwerk in Wrights primitieve kamp.

Een van de primitieve symbolen symboliseert een handdruk, en lijkt op het logo van Taliesin: een rood doolhofachtig patroon van twee lijnen die wegdraaien vanuit een vierkant in het centrum. Het symboliseert de relatie tussen leraar en leerling. Vlak daarbij staat een door de natuur gebeeldhouwde honderd jaar oude kandelaarcactus zij aan zij met de originele Midway Gardensfiguren die we eerder tegenkwamen.

Andere beeldhouwwerken en kunstwerken worden buiten tentoongesteld, in een natuurlijke omgeving vlakbij het complex van ontwerpstudio’s, theaters, kantoren, stafbehuizing en studentenkamers van Taliesin West. De meeste van de privé woon- en werkruimtes komen uit op het midden met aan de ene kant zwembaden, koele galerijen en door wijnranken overschaduwde pergola’s en, aan de andere kant, de woestijn. De levensstijl die Wright in Taliesin West introduceerde was en is evenveel op de woestijn georiënteerd als zijn ruimtelijke architectuur.

Voorwerpen uit Wrights fabuleuze collectie Oriëntaalse kunst versterken het speciale karakter van de open-lucht woongedeeltes van Taliesin West. Het belangrijkste onderdeel van de collectie zijn acht drie-dimensionale geglazuurde keramische panelen. Sommige zijn rechtop in de muren gemetseld, anderen staan over het hele terrein verspreid als vrijstaande objecten. Deze panelen zijn vier eeuwen geleden in Centraal China gemaakt, en ze laten, tot in de kleinste details, Chinese vertellingen zien waarbij gekostumeerde acteurs optreden voor ingewikkelde toneeldecors.

Van de paden op woestijnvloer-niveau leiden traptreden van het ene bloeiende terras naar het andere, en naar het paviljoen voor uitvoerende kunsten, centrum van het sociale en culturele leven van de Fellowship. In het paviljoen worden theatervoorstellingen en concerten gehouden, maar het biedt ook plaats voor vergaderingen, workshops en halfjaarlijkse seminars voor de leken en architecten die samenkomen om de gebouwen en ideeën van Frank Lloyd Wright organische architectuur te bestuderen.

Rond de open haard staan ‘Taliesin-stoelen’ gegroepeerd, gedrapeerd met schapehuiden en handgeweven tapijten, terwijl achter in de kamer, tegen de lage muur, een lange houten bank staat met oranje, zacht-groene en beige kussens. Naast de woonkamer is een eetkamer, eigenlijk meer een alkoof. De glazen wanden kijken uit op een klein atrium. Daarbuiten is de privé-tuin van de Wrights, te bereiken via de woonkamer, met een kumquat-boom en de `plunge pool’ van mevrouw Wright, het zwembad voor een verkoelende duik op warme dagen.

Praktische informatie

Vanuit Phoenix is Scottsdale gemakkelijk te bereiken. Tegenwoordig ligt het wel omringd door de suburbs die vanuit de hoofdstad van Arizona steeds verder de woestijn in kruipen. Taliesin ligt aan 13201 North 108th Street at Cactusroad, net ten noorden van Shea Boulevard.
Van 1 oktober tot 31 mei zijn er dagelijks rondleidingen, van maandag tot donderdag ieder uur op het hele uur van 10.00 tot 16.00 u, van vrijdag tot en met zondag van 13.00 tot 16.00 u. De toegangsprijs is $10. Van 1 juni tot 30 september zijn de rondleidingen iedere dag van 8.00 tot 11.00 u om het uur.
Voor `Behind the Scenes’ rondleidingen van een halve dag (9.00 tot 12.30) dient u te reserveren. Ze vinden alleen plaats van 1 oktober tot 31 mei, op dindsdag, woensdag en donderdag. Kaartjes hiervoor kosten $25 dollar.
Wrights eigen huis is niet het enige bouwwerk waaraan de beroemde architect werkte. Sterker, voor architectuurliefhebbers zijn hier prachtige voorbeelden van Wrights late werk te vinden. Een aantal huizen blijft buiten het toeristencircuit omdat de bewoners dat zo wensen. De in het artikel genoemde Arizona Biltmore in Phoenix is natuurlijk het beroemdste, maar verder zijn er de First Christian Church aan North Seventh Avenue en het Grady Gammage Auditorium in Tempe.
Architectuurliefhebbers komen ook aan hun trekken in de Cosanti Foundation, zeven kilometer ten westen van Taliesin aan 6433 Doubletree Road in Paradise Valley. De gebouwen zijn ontworpen door Paolo Soleri, een ex-student van Wright. Ze zijn in organische stijl gebouwd (volgens velen veel meer dan Taliesin), uit aarde en beton. In werkplaatsen maakt men bellen en giet men brons, terwijl een klein museum tekeningen en modellen van Soleri’s werk toont.
Soleri ontwierp een hele nieuwe stad, Arcosanti, waarin zijn ideale mengeling van architectuur en ecologie tot stand moet komen. Arcosanti ligt een uur ten noorden van Phoenix, twee kilometer ten oosten van de I-17 bij Cordes Junction.