Ze zeggen wel eens dat het Zuiden begint in de lobby van het Peabody Hotel, aan Union Street in downtown Memphis. En daar zit wel wat in. Stap het hotel binnen en u waant u terug in de tijd, in een andere wereld, waar het allemaal trager, gemoedelijker en eleganter toeging. Een tijd waarin zakenlieden na gedane zaken op hun gemak napraten, koffie dronken en rustig de rest van de dag stuksloegen. Hier betreedt u het Zuiden van sfeer, traditie, rustig aan en een zekere stijl.
In datzelfde Peacock Hotel vindt ook iedere dag een merkwaardig ritueel plaats. In de vijver in de hal van het hotel wonen vijf eenden (vrouwtjes en een mannetje) die iedere ochtend om elf uur van hun suite op de bovenste verdieping van het hotel naar de vijver worden geleid. Een speciale hotelbediende zorgt dat de beesten met hun statige waggel op de rode loper blijven. ‘S Middags om vijf uur worden ze weer teruggebracht. Volgens de overlevering parkeerde zo’n zestig jaar geleden een dorstige jager eens zijn tamme lokeenden in deze vijver en, ach, zo gaan die dingen in Memphis, de beestjes wonen er nog steeds.

Het wilde westen

Memphis en de Mississippi zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De pioniers die de stad in 1819 stichtten, kozen voor deze plek in de bocht van de rivier op een soort rotsplateau vanwege zijn strategische ligging en zijn bescherming tegen overstromingen. In die tijd was de Mississippi zo’n beetje de grens van de bekende wereld en als men het toen over het Wilde Westen had, dan ging het over West Tennessee. De stichters van Memphis kozen als naam die van een oude Egyptische hoofdstad. Het woord betekende bovendien ‘plaats van goede vooruitzichten’ en dat bleek aardig te kloppen.
De rivier werd steeds belangrijk als verkeersader van het snel groeiende land en Memphis kreeg een belangrijke rol als doorvoerhaven en handelscentrum. Na 1840 werd katoen het meest verhandelde produkt.

Dit was de tijd dat Memphis en Mississippi maar onder één motto leefden: ‘cotton is king’. Maar katoen was niet het enige wat over de rivier werd vervoerd – alles ging over het water, dat was eenvoudigweg de beste manier om spullen naar het binnenland te vervoeren. En aan de rivier had Memphis geen concurrentie. Er liggen geen andere grote steden binnen een ruime straal van Memphis en men zegt wel eens dat het eigenlijk de hoofstad is van noord-Mississippi (en ook van West Tennessee en Arkansas).
Memphis groeide uitbundig, gelijk op met de plantages in de uitzonderlijk vruchtbare Mississippi Delta. Deze behoorden tot de meest succesvolle van het Zuiden (althans voor de blanke eigenaren) en de prachtige landhuizen getuigen daar nu nog van. Het was een tijd dat in Memphis het grootste aantal miljonairs woonde van het land. Dat succes werd natuurlijk wel gebouwd op de ruggen van de slaven die voor het bewerken van de plantages onmisbaar waren. Dit was de glorietijd van het Oude Zuiden, de tijd waarnaar Gone with the Wind zo nostalgisch terugblikt.

Geheime tunnels

Memphis was het centrum waarop de plantagebewoners, arm en rijk, zwart en blank, zich oriënteerden. Ook de vluchtende slaven kwamen in Memphis terecht, via de Underground Railroad – u kunt daar nog wat van zien in de Burkle Estate/Slavehaven, een huis dat gold als station op die Railroad. Een geheime kamer in de kelder heeft een tunnel waarlangs de vluchters konden ontsnappen. Het Hunt-Phelan Home, aan de oostkant van Beale Street, is juist een goed bewaard landhuis uit 1830. Ook dit huis heeft een tunnel, maar dan wel een om te ontsnappen aan aanvallen van indianen! Het Magevney House, gebouwd door de eerste Ierse immigrant, is een van de oudste gebouwen van Memphis. Het Mallory-Neely House laat zien hoe rijke bewners van Memphis leefden. Memphis heeft een heel Victoriaans District, aan Adams en Jefferson Avenues, waar u voorbeelden ziet van de onvoorstelbare rijkdom van de katoenhandelaren en bankiers rond het midden van de vorige eeuw.

Cholera en gele koorts

In de Burgeroorlog werd Memphis al vrij snel door het Noorden bezet en daardoor bleef de stad gespaard voor verdere gevechten. De kooplui verdienden kapitalen met het verhandelen van goederen aan zowel het Zuiden als het Noorden. Na de oorlog ging het niet zo goed meer met de plantages die altijd met slavenarbeid hadden gewerkt. Ineens waren ze hun goedkope werkkrachten kwijt. Dat had ook zijn weerslag op Memphis.
Maar de stad kwam pas echt in de problemen toen in de daarop volgende vijftien jaar met de regelmaat van de klok cholera en gele koorts uitbraken. In 1878, tijdens de ergste epidemie, stierf meer dan de helft van de 6000 blanken die er achter waren gebleven – voor zover die al niet was weggevlucht. Zwarten waren minder gevoelig voor de koorts: van de 14.000 niet gevluchte zwarten in Memphis stierven er ruim 900.

Memphis ging failliet en bestond officieel niet meer gedurende twaalf jaar. In de jaren daarna legden de bewoners rioleringen en waterleiding aan, en legden de vennen droog waar de muggen hun broedplaatsen hadden.
De stad kwam terug, net als de mensen. Dank zij de spoorwegen en de ligging aan de rivier kon Memphis er bovenop komen en weer bloeien. Inmiddels had Memphis ook een welvarende en bloeiende zwarte gemeenschap gekregen. Beale Street was het centrum. Hier woonden zwarte juristen en doctoren, er waren kerken, banken en theaters, en bedrijven die door zwarten waren opgezet zoals een levensverzekering.
Voor zwarten uit de omliggende regio werd Memphis een belangrijke stop op hun weg naar het industriële noorden. In 1909 schreef de jazz-musicus W.C.Handy The Memphis Blues, als reactie op de muziek die nieuwkomers van het platteland meebrachten. Handy staat nu bekend als de aartsvader van de blues en Memphis als de geboortestad, maar de wortels van deze muziek lagen natuurlijk in Mississippi.

Verzamelplaats van muzieksoorten

In Beale Street kwamen allerlei muzieksoorten samen. De Varëteit was enorm: muziektheater (vaudeville), ragtime, jugbands, jazz, blues en op een gegeven moment kwam dat allemaal samen in de rhytm and blues van de grote gitarist B.B. King. Een blanke jongen uit Tupelo, Mississippi, zou daar nog het zijne aan toevoegen, maar aan dat aspect van Memphis besteden we verderop uitgebreid aandacht.
Op zijn hoogtepunt in de jaren twintig was Beale Street vergeven van de vaudeville theaters, concerthallen, bars en jook-joints. De straat had ook een reputatie voor gokken, voodoo, moord en prostitutie. Zoals een evangelist het ooit zei: ‘als de whiskey tot aan je enkels in heel Memphis zo staan, zou je niet sneller dronken worden dan je nu op Beale Street kunt’.

Zoals in veel steden was het einde van de rassenscheiding ook het einde van dit bloeiende zwarte centrum. In de jaren zestig werd veel vernietigd, maar de laatste jaren is het met veel zorg hersteld en ziet Beale Street eruit als de jaren twintig nooit zijn verdwenen.
Aan het westelijk eind van de straat staat een groot standbeeld van Elvis. Op nummer 152 kunt u het Center for Southern Folklore bezoeken, waar de muziek, voedsel, de verhalen en vaardigheden van de mensen in het Zuiden worden toegelicht aan de hand van geluidsfragmenten en historische flimopnamen.

Beale Street Historic District

Vanaf de oever van de machtige Mississippi loopt Beale Street naar het oosten. Aan het Mississippi-einde van de staat een groot standbeeld van Elvis, de King van de rock’n’roll en misschien wel de beroemdste nazaat van Memphis. Een stukje verderop, op nummer 152, ligt het Center for Southern Folklore waar allerlei aspecten van het leven en de eigenaardigheden van het Zuiden worden toegelicht aan de hand van geluidsfragmenten en historische filmopnamen.
Schwab’s Dry Goods Store op nummer 163 ziet eruit zoals hij in 1876 werd geopend, van de voodoo spulletjes tot stropdassen van 99 cent. Abraham Schwab, nu 71 jaar oud en de zoon van de oprichter, loopt er nog steeds rond in zijn schort, zijn blauwe broek met elastieken bretels die volgens hem speciaal voor Schwab gemaakt zijn. Hij begroet de vaste klanten.

‘Er zijn er die ouder zijn dan ik’, zegt hij enthousiast. Aan nieuwkomers wil hij nog wel eens de geschiedenis vertellen van Schwab’s, van Beale Street, of Joden in Memphis en het Zuiden in het algemeen. Wie de verzameling goederen in de winkel ziet, begrijpt waarom Schwab’s deze slogan hanteerde: ‘Als je het bij Schwab’s niet kunt vinden, dan heb je het niet nodig’. De geschiedenis van de zwarte gemeenschap en haar strijd voor gelijke burgerrechten krijgt u te zien in het National Civil Rights Museum, gevestigd in het motel waarin Martin Luther King in 1968 werd vermoord.
Na de Grote Depressie en de Tweede Wereldoorlog maakte Memphis een moeilijke tijd door, maar men heeft zich goed hersteld. Nu is Memphis de vestiging van grote internationale bedrijven als Federal Express en andere bedrijven die een centrale lokatie in Amerika zoeken.

De comeback van Memphis begon eigenlijk met de dood van Elvis, in 1977. In 1981 opende het geheel renoveerde Peabody Hotel zijn poorten weer, in 1982 ging Graceland open en sindsdien is de stad er alleen maar beter op geworden.
De boeken van John Grisham, die zich vaak in Memphis afspelen, hebben de stad landelijke bekendheid gegeven. De beelden in de films naar zijn boeken, zoals The Firm, waarin Mud Island en andere populaire trekpleisters een rol speelden, maakten het weer een populaire bestemming. De revival van Beale Street viel samen met toegenomen interesse in de bluesmuziek en in de wortels van de muziek die Elvis op de kaart zette: de rock’n’roll. Maar Memphis heeft heel wat meer te bieden dan alleen muziek.

Zandbank

Mud Island, de zandbank in de bocht van de rivier, heeft nog niet zo’n lange geschiedenis. Volgens de overlevering ontstond het eiland in 1910 toen een boot die stroomopwaarts wilde zeven maanden bij Memphis moest wachten tot het water hoog genoeg was. Terwijl de boot daar lag geankerd vormde zich een rand van zand en stenen tegen het schip, die bleef liggen toen het schip eindelijk vertrok. De rand groeide uit tot een flinke zandbank die zo groot werd dat hij de haven van Memphis bedreigde. Tot de Mississippi verderop werd afgedamd, overstroomde Mud Island regelmatig, en tussen de overstromingen in werd er illegale sterke drank gestookt.
Nu bevat het eiland het Mississippi River Museum dat een mooi beeld geeft van Memphis en zijn relatie met de rivier. Er is de River Walk, een enorm schaalmodel van de Mississippi en Memphis Belle, de beroemdste bommenwerper van de Tweede Wereldoorlog.
Aan de rivieroever, tegenover Mud Island, staat de Pyramid, de op twee na grootste piramide in de wereld, een gebouw van 32 verdiepingen waarin u een uitgebreide rondleiding kunt krijgen. Memphis is maar wat trots op zijn band met de klassieke oudheid.

Cotton Row Historic District

Een ander stuk geschiedenis is natuurlijk de katoen. Van Confederate Park tot de Cotton Exchange Building en dan stadinwaarts naar het Peabody Hotel loopt Cotton Row Historic District. Confederate Park kijkt uit over de rivier en memoreert de slag om Memphis, vroeg in de Burgeroorlog, waarna de stad permanent in Noordelijke handen bleef. Langs de Riverside Drive ziet u dan de grote gebouwen met hoge ramen en forse deuren: katoen moest beoordeeld worden bij daglicht en balen katoen waren nogal groot, vandaar. De Cotton Exchange is waar de katoen wordt verhandeld maar bij de Turley Cotton Compony heeft u meer kans op een duidelijke uitleg over de katoenindustrie. In de lobby van het Peabody Hotel sloegen de katoenhandelaren de rest van hun dag stuk.

Een roze paleis en de indianen

Pink Palace is een van de grootste musea van het zuidoosten. Het is helemaal gewijd aan het leven in en rondom Memphis en geeft fascinerende bijzonderheden over het leven in wat eens de rand van de wildernis was, de Burgeroorlog en het moderne Memphis. U vindt er interessante tentoonstellingen over de geschiedenis en ontwikkeling van dit deel van de VS, en over thematische onderwerpen als slavernij, katoen en de Mississippi. Het museum dankt zijn naam aan het roze marmer uit Georgia dat voor het gebouw werd gebruikt. Het Planetarium biedt realistische audiovisuele tours door ruimte en tijd.
Een heel andere aspect van Memphis biedt Chucalissa, waar is te zien hoe de indianen hier leefden voordat de blanke pioniers hier arriveerden. In de jaren vijftig en zestig werden op dit terrein belangrijke archeologische vondsten gedaan. Naar aanleiding daarvan werden huizen opgebouwd zoals ze er toen waarschijnlijk uitzagen – een geslaagde onderneming! Het Museum is gevestigd in het T.O. Fuller State Park in het zuiden van de stad (in het park is ook een State Campground). Het G.H. Nash Museum geeft intrigerende informatie over de levenswijze van de indianen en over de opgravingen.

Alex Haley State Historic Site

Het bekende boek en de populaire televisieserie Roots leidden in de Verenigde Staten tot een nieuw bewustzijn onder blanken van het historische onrecht van de slavernij en stimuleerde zwarten zich te verdiepen in hun Afrikaanse wortels. De auteur, Alex Haley, groeide op in het plaatsje Henning, niet ver van Memphis. Het huis geeft een mooi beeld van het leven van de gegoede zwarte middenklasse in de eerste helft van deze eeuw.