Politieke participatie past bij uitstek in de door de regering breed neergezette norm voor actief burgerschap. In de meest recente nota wordt dat opgevoerd als een doel van het emancipatiebeleid. Het is een wat bizarre nota maar je moet het de regering nageven: hier hebben ze eindelijk eens laten zien dat integratiebeleid álle burgers aangaat en niet enkel allochtone burgers. Want het gros van de Nederlanders voldoet natuurlijk absoluut niet aan de gestelde norm. Politieke partijen hebben weinig leden, sommige doen het zelfs helemaal zonder. De meeste mensen zal het een zorg wezen wat er om hen heen gebeurt. Ze kankeren er wel op maar doen er weinig aan niets om er wat aan te veranderen. Kortom, burgerschap is een notie die problematisch is voor álle Nederlanders.

Je kunt deze lijn wel doortrekken. Hoe geëmancipeerd is de Nederlandse burger? Is iedereen in Nederland genezen van vooroordelen tegen homo’s of joden? Dat is de officiële lijn maar in de praktijk kon dat nog wel eens tegenvallen. De elite denkt er zo over en reageert dan ook verkrampt in het beschermen van wat bereikt is. Soms overdreven. Zo meten activisten voor homo-emancipatie ieders vrijzinnigheid af aan concrete activiteiten, zoals bijvoorbeeld deelname aan en enthousiasme voor de Gay Parade in Amsterdam. Als je dat een veelal smakeloze, overdreven en weinig interessante exhibitie vindt van seksuele voorkeur, dan ben je volgens hen ongeëmancipeerd. Van de weeromstuit, in een omgekeerde kramp, pleit stadsdeelvoorzitter Ahmed Marcouch van Slotervaart, voor een Gay Parade in zijn stadsdeel. Daarmee ‘bewijst’ hij zijn ruimdenkendheid. Nodeloos te zeggen dat dit allemaal nergens toe leidt.

Dit is de plek om een aantal moeilijk te categoriseren onderwerpen aan de orde te stellen die politiek relevant zijn, al was het maar omdat er voortdurend rumoer over ontstaat. Soms volstrekt onterecht omdat het nergens over gaat of omdat de trommen worden geroffeld van het populisme, gebaseerd op een probleem dat niet of nauwelijks voorkomt of dat helemaal buiten de integratiesfeer gehaald moet worden.

Neem vrouwenbesnijdenis, altijd goed voor oprechte opwinding die overigens de besnijdenis van jongens nooit ten deel valt. Vrijwel iedereen is het erover eens dat vrouwenbesnijdenis verwerpelijk is, een aantasting van de integriteit van het lichaam zonder toestemming van degene die het ondergaat. Daar hoeven we geen debat over te hebben. Sterker, daarover heeft niemand een debat. Er zijn geen noemenswaardige verdedigers van vrouwenbesnijdenis.

Het probleem is dat vrouwenbesnijdenis wordt gekoppeld aan ‘de islam’. Volstrekt onterecht volgens vele publicaties, die de praktijk traceren naar tribale gewoontes in bepaalde regio’s van Noord-Afrika. Maar voor het stemmingmakende debat is het lekker gemakkelijk om beide te koppelen: de achterlijke islam met zijn vrouwenbesnijdenis. Door deze koppeling te maken, vervuilen de anti-islam brigades het publieke debat. Flauwekul en irrelevant. Vrouwenbesnijdenis is in Nederland verboden. Of de maatregelen om het te voorkomen wat uithalen, kan ik niet overzien, maar we hoeven niet net te doen of we geloofsdiscussies moeten hebben over dit onderwerp.

Je kunt dat wel algemener stellen: laten we niet discussiëren over wat mensen geloven en waarom. In een volwassen samenleving beoordeel je mensen op wat ze doen, niet op wat ze geloven. Blij toe, want als gelovigen echt geloven dan is daarover geen debat mogelijk. In die zin heeft de SGP groot gelijk dat ze niet over haar waarden wil debatteren. En waarom zouden gelovige katholieken met een ongelovige in debat gaan over abortus, euthanasie of seks voor het huwelijk? Waarom discussiëren met streng gereformeerden over de letterlijke uitleg van de bijbel? Mensen hebben een geloof of niet maar dat heeft geen betekenis voor de mate waarin ze als burgers rechten en plichten hebben. In Nederland staan we het nalaten van poliovaccinaties apart toe voor een bepaalde groep, terwijl die voor ieder ander verplicht zijn. Een discussie over de vraag of dat verstandig is of niet, dát is een maatschappelijke discussie, niet de vraag of ze een steekje los hebben of niet. Dat soort discussie zijn per definitie politiek en maatschappelijk want je vereist dat mensen iets doen, namelijk vaccineren, of zich verzekeren, en niet dat ze iets niet doen. Het wordt natuurlijk lastig als je mensen wilt verplichten niet over sharia of jihad of over wat dan ook na te denken.

Ik ga niet proberen om fundamentalistische christenen, orthodoxe joden of, inderdaad, conservatieve moslims ertoe over te halen dat mannen en vrouwen gelijkwaardig zijn. Dat zou me ook niet lukken en iedere concessie van deze groepen zou onoprecht zijn. Maar wel kan de samenleving verlangen dat ze mannen en vrouwen gelijk behandelen als die individuen dat recht claimen. Dat dit zogenaamd kleine groepen zouden zijn binnen de christenen en joden maar dominant is in de islam, is geen argument om moslims aan een andere behandeling te onderwerpen, als de stelling al waar zou zijn. Het argument dat dit soort uitzonderingen een hellend vlak zijn en je er daarom helemaal niet aan moet beginnen, lijkt me niet gesteund door de feitelijke situatie.

Laten we maar wat verder gaan. Gelijkwaardigheid van man en vrouw is helemaal niet zo’n diep gevoelde waarde in westerse democratische samenlevingen. Was dat wel zo dan hadden we de diverse feministische golven niet nodig gehad. Hetzelfde geldt voor de acceptatie van homo’s. We doen net of dat een fundamentele diep gevoelde waarde is, inherent aan onze samenleving. Helaas, dat is niet zo. Het recht is bevochten en heeft, gelukkig, daarna ook minder verlichte lieden de ogen geopend. Maar dat wil niet zeggen dat de hele samenleving iemands seksuele geaardheid zonder meer accepteert. We weten wel beter. Wel hebben we in de wet vastgelegd dat discriminatie niet is toegestaan. In Staphorst, Blerick en Putten mogen ze daar heel anders over denken, net als in Slotervaart of in de Schilderswijk, maar ze mogen er niet anders naar handelen. En zo hoort het.

In een democratische samenleving mogen spanningen bestaan tussen vrijheid van geloof, van geweten, van denken en van opinie. We eisen geen conformiteit op straffe van. Hoewel daar verschil van mening over bestaat, mag je volgens mij zelfs streven naar het afschaffen van de democratische rechtsorde. Het is inherent aan een democratisch bestel.

De samenleving mag proberen elementen van de publieke democratische cultuur te bevorderen door onderwijs en voorlichting en zal de rechtsorde vastleggen die die principes weerspiegelt. Een liberale rechtsorde respecteert een privé of persoonlijke sfeer en een behoorlijke mate van privacy binnen het gezin. Een zichzelf respecterende liberale democratische samenleving zal dus vanuit het perspectief van gelijke rechten niet kunnen toelaten dat tegen het ene geloof wordt opgetreden in die privé sfeer en tegen het andere niet.

Mijn conclusie is dat elke discussie over ‘de islam’ of over geloof in het algemeen nutteloos is en irrelevant. Nutteloos omdat je niet in debat kunt over geloof. Dat doe je niet met katholieken, niet met Andries Knevel en dat doe je niet met moslims. Waarom zou je? Het is niet alleen per definitie onmogelijk, het is ook irrelevant. Gelovigen zijn burgers, medeburgers in deze samenleving. Op hun burgerschap, hun daden en hun activiteiten daarin mag je hen aanspreken. Als geloofsbeginselen botsen met de rechtsstaat dan is dat geen probleem om over te discussiëren maar om het recht en de wet op toe te passen als het leidt tot gedrag dat daarom vraagt.