Klopt helemaal

X Zit wel wat in, maar…

   Onzin

In de hal van het ministerie van Justitie in Washington staan twee enorme beelden van Vrouwe Justitia, zoals gebruikelijk met de borsten ontbloot. Dat stoorde minister van Justitie John Ashcroft. Toen hij in de hal een persconferentie wilde organiseren, liet hij beide dames achter grote lappen verbergen. Ik vind dat nog steeds een heerlijk verhaal. John Ashcroft heeft een welverdiende reputatie als benauwde fundamentalistische christen, beter in het organiseren van bijbelklassen dan het verdedigen van de burgerrechten. Dit soort preuts gedoe bevestigde helemaal het beeld, ook al hield Ashcroft vol dat hij enkel een mooie achtergrond wilde voor zijn ferme woorden. Misschien had hij gelijk, maar sommige verhalen zijn té mooi, té veelzeggend om ze door de hoofdpersoon te laten ontkrachten. Zelfs als het niet waar zou zijn, is het waar. Ashcroft is gewoon een preutse fundamentalist. Hoe preuts is de rest van Amerika?

Amerikanen hebben de schijn tegen. Neem nou dat akkefietje met de malfunction van Janet Jacksons leren pakje waardoor haar borst eruit floepte. O, horror. Amerika stond op z’n kop. De baas van de Federal Communications Commission (FCC) die de televisie reguleert, kreeg ter plekke een hartverzakking en beloofde harde actie. Om zijn doortastendheid te bewijzen, legde hij een paar weken later een fikse boete op aan radiostations die de smerige praat uitzonden van diskjockey Howard Stern, een van de shock jocks die er alleen maar op uit zijn om iedereen op de kast te krijgen.

Toen de Amerikanen zich opwonden over hun schuinsmarcherende president, heerste er in Europa onbegrip. Van de weeromstuit pretendeerde de spraakmakende elite dat de maîtresse van François Mitterrand in Europa eigenlijk de norm was. Met andere woorden, Clinton was juist heel sophisticated, want net als ons. Want waren die Amerikanen niet onverbeterlijk? Ga maar na: topless stranden zijn er verboden, films worden verknipt als er ook maar iets te zien is, elk onvertogen woord wordt weggebliept. Wat een enge zeurders.

Allemaal waar, maar met preutsheid heeft het naar mijn idee weinig te maken – hoewel ik onmiddellijk wil geloven dat Ashcroft van de kaart raakt door een blote borst. Mijn ervaringen zijn per definitie beperkt, maar van preutsheid heb ik bij individuele Amerikanen weinig gemerkt. Integendeel, mijn vrienden waren vaak franker en soms banaler dan ik plezierig vond. Op het niveau van de individuele burger zijn seks en bloot helemaal geen probleem.

Maar de publieke ruimte, dat is een ander verhaal. Daar hechten Amerikanen aan een zeker decorum dat ons wat ouderwets overkomt. In Europa werd nogal lacherig gedaan over de Janet Jackson-affaire. Maar het was niet het zicht op dat magere borstje dat al die Amerikanen dwarszat. Nee, het ging om de hele show die getoond werd. Niet alleen stond Justin Timberlake tegen Janet Jackson op te rijden, de kijkers werden ook nog getrakteerd op een stel rappers, gekleed in de Amerikaanse vlag, die uitgebreid in hun kruis stonden te grijpen. Ik geef toe, het is allemaal nogal tam vergeleken met wat een cabaretier als Hans Teeuwen op de Nederlandse televisie mag doen. Daar zit het verschil. Amerikanen hechten aan een niet-confronterende publieke ruimte. Iedereen mag zijn eigen gebrek aan smaak ten volle beleven, maar niet in de publieke sfeer. Daar moet decorum overheersen, saaiheid zelfs.

Janet Jackson trad ook niet zomaar op. Mensen hadden niet ingeschakeld op MTV, waar suggestieve woorden en gebaren aan de orde van de dag zijn. Het ging hier om de Superbowl, de finale van het American Footbal-seizoen, waarvan de Amerikanen graag volhouden dat het onschuldig familievermaak is. In elk geval in de pauze. De opwinding onderstreepte dat de Amerikanen de verslonzing van hun publieke ruime niet accepteren. Als test van wat wel en niet kan, was deze Superbowl-uitzending zeer geslaagd: iedereen was het erover eens dat het rotzooi was. Nog los van die ontsnapte borst.

Moralisme in de politiek

Amerikanen hebben, denk ik, een strakke publieke moraal: ze willen niet geschokt worden en willen anderen niet schokken. Dat het resultaat veel beperkender is dan ze ieder voor zich zouden accepteren, nemen ze op de koop toe. Het resultaat is dat de televisie op de publieke kanalen (wel commercieel maar door de overheid gecontroleerd), een stuk minder gratuit schelden, bloot en seks bevat dan in Nederland het geval is. Preuts? Van mij mag het in Nederland wel wat minder vrijblijvend.

Wat te denken van de Lewinsky-affaire? Zegt dat niet iets over Amerikaanse preutsheid, hypocrisie of onvolwassen omgang met seks, zoals menig commentator poneerde? Volgens mij begrepen ze er niets van. De Lewinsky-affaire had niets met preutsheid te maken, maar alles met morele standaarden en publieke personen. Clinton was het probleem, niet Lewinsky. De Amerikaanse president, gekozen staatshoofd van 280 miljoen Amerikanen, had op de werkplek seks met een ondergeschikte, zo oud als zijn dochter. Je vraagt je af waarom niet meer mensen daar bezwaar tegen hadden. Waarom vielen vrouwen die jaren hebben gevochten om seksuele intimidatie op de werkplek aan de kaak te stellen, niet harder over deze president.

Maar dat deden ze niet. Het ws immers een privé-zaak, waar de buitenwereld zich niet mee moest bemoeien. Nonsens. Het is laf om je met dat excuus van een oordeel over de moraliteit van Clintons gedrag te onthouden. Stel dat de baas van een grote multinational zo betrapt zou worden? Zouden deze mensen daar geen oordeel over hebben? Persoonlijk had ik geen moeite om Clintons gedrag als immoreel te verwerpen. Was hij een privé-persoon geweest, dan had ik dat oordeel gehad en het daarbij gelaten. Iedereen moet maar leven met zijn eigen moraal.

Maar Clinton was nou eenmaal president en daardoor kwam er een dimensie bij. Voor een publiek persoon geldt een hogere standaard. Dan is gedrag niet alleen immoreel maar ook onacceptabel en voldoende reden om te verdwijnen, zij het niet voldoende grond voor impeachment. De meeste Amerikanen schaamden zich voor Clinton. De president bezoedelde niet alleen zichzelf en de jurk van Lewinsky, maar vooral zijn ambt, en dat ambt was niet van hem maar van het volk. Clinton had het tijdelijk gekregen met de opdracht dat hij het goed zou gebruiken. De burgers werden verraden door de man die ze hadden gekozen. Is dat moralistisch? Jazeker, en ik zou willen dat er meer moralisme was in de politiek.

Dat Clinton er vervolgens over loog en het land en zijn regering acht maanden lamlegde, was het logische gevolg van zijn eerste misstap en zijn gebrek aan inzicht in wat wel en wat niet kan. Wat je er ook van vond, het onvermijdelijke resultaat was dat de president zijn morele gezag verloor en daarmee zijn politieke gezag. Veel meer heeft een president niet. Clinton had zichzelf en zijn ambt de mond gesnoerd. Hoe kan een president zwarte tieners nog voorhouden dat ze braaf naar school moeten gaan, geen kinderen moeten krijgen en zich goed moeten gedragen, als hij zichzelf te kijk zet?

Praktisch en klinisch

De Amerikaanse populaire cultuur is bepaald niet preuts, al gaat het er subtieler aan toe dan gangsta rappers doen vermoeden. Neem ‘Paradise by the dashboard light’, misschien wel de ultieme Amerikaanse popsong. Niet omdat het zo’n fantastisch stukje muziek is maar omdat er zoveel in verstopt zit.

De man die het zingt, is een kortademige vetzak die zich tooit met de naam Meat Loaf – het woord voor gehaktbrood, de Amerikaanse variant van onze gehaktbal. Het liedje gaat over seks in de auto, voor veel tieners nog steeds de plaats waar ze worden ingewijd in de wondere wereld van de intieme relaties. Het gebruikt gangbaar tienerjargon over dit onderwerp, in een code die is afgeleid van de Amerikaanse sport bij uitstek: baseball.

Hoe ver je komt in je exploraties in die auto wordt uitgedrukt in het honk dat je bereikt. Daar zingt Meat Loaf over, met op de achtergrond een radioverslag van een honkbalwedstrijd. Hij haalt honk één (zoenen), honk twee (rommelen), honk drie (petting) maar de thuisplaat (gemeenschap) blijft onbereikbaar totdat de hoofdpersoon belooft ook met de betreffende dame te trouwen. Hij geeft toe en zit levenslang vast.

‘Paradise by the dashboard light’ is een geniaal lied. Iedere Amerikaan weet wat het onderwerp is zonder dat het expliciet wordt. En daar gaat het om. Justin Timberlake mag wel suggestief doen richting Janet Jackson, maar echt pakken of ontbloten… dat gaat te ver. Er moet iets te raden overblijven.

Er ligt een scherpe scheiding tussen wat gebruikelijk is in het jongerencircuit en wat daarna acceptabel is. Eenmaal getrouwd en gesetteld zijn Amerikanen niet zozeer preuts maar misschien wat ouderwetser dan Nederlanders. Het lijkt soms of ze hun eigen jeugd zijn vergeten. Als ik overnachtte bij de ouders van vriendinnen, was dat altijd in de logeerkamer. Zelfs verloofde paartjes houden zich daar aan. Ontgetrouwd samenwonen blijft ongebruikelijk. Op de bruiloft van vrienden konden we geen sketches opvoeren die zelfs maar suggereerden dat de jonggetrouwden andere partners hadden gehad – daarmee mocht je ouders niet schokken. Ze wisten het wel, maar je hoefde het nog niet in te peperen. Toen Clinton een nieuw homobeleid in het leger organiseerde, noemde hij het ‘Don’t ask, don’t tell’. En dat is een motto dat iedere Amerikaan begrijpt.

Als ik een recent artikel in het magazine van The New York Times goed begrijp, dan gaapt er een geweldige kloof tussen de jeugd van nu en de rest van de wereld. We hebben geen idee wat daar in Amerika gebeurt – of laat ik voor mezelf spreken, ik keek er in ieder geval van op. De verslaggever meldde dat voor jonge tieners home base niet meer de doelstelling is. Ze gaan tegelijk verder en minder ver. Hooking up is de term voor wat er nu gebeurt. Orale seks, van meisjes voor jongens, niet omgekeerd want daar kunnen de jongens blijkbaar niet mee omgaan. In minder prozaïsch Amerikaans heet dat een blowjob. Het zijn de meisjes die de grondregels zetten. Zoals iemand in het artikel zei: ‘Adam weet dat hij mijn broek niet in komt, maar ik zou in die van hem kunnen gaan.’ U begrijpt, het was een onthullend artikel – voor mij althans. Preutsheid was deze tieners vreemd. Integendeel, ze waren onthutsend praktisch en klinisch. The New York Times noemde het ‘de teloorgang van romantische relaties’. Dat leek me zwak uitgedrukt, maar ik ben altijd al een romanticus geweest.

Het plaatst de conservatieve pogingen om virginity en take back the date te promoten in een wat milder perspectief. U moet begrijpen dat hooking up niets met dating heeft te maken. Dating doe je met iemand waarmee je een relatie wilt, hooking up is meer als afspreken bij de Dairy Queen voor een milkshake. Zo leven deze tieners hun eigen Sex and the City. Blijkbaar is er ergens wat verloren gegaan. Of misschien zijn deze tieners gewoon praktisch. Een relatie is gecompliceerd en sluit allerlei mogelijkheden af. Daar hebben ze geen zin in. Hooking up of friends with benefits, zoals ze het plastisch noemen, maken het leven gemakkelijk. In elk geval is het relatief veilig.

Is het ook seks? Het lijkt er meer op dat deze tieners het zien als een soort dienstverlening, iets wat je voor elkaar doet. Misschien stond Bill Clinton dichter bij de huidige tienergeneratie dan ik me ooit heb gerealiseerd. Zou Monica Lewinsky hooking up als een relatie beschouwen? Of was Clinton voor haar gewoon a friend with benefits? Cool, Bill. Ik neem alles terug.

Godvrezende moraalridders

De cultuuroorlog die gaande zou zijn tussen libertijnse hedonisten en godvrezende, preutse moraalridders, wordt sterk overdreven door de combattanten en dat zijn vrijwel zonder uitzondering intellectuelen, predikanten, politici en anderen die belang hebben bij strijd en tegenstelling. Ze doen net alsof Amerika diep verscheurd is. De gewone burger heeft daar veel minder last van dan zij denken en dan het voor voor de buitenstaander lijkt.

Zo kunnen Jerry Fallwell en zijn collega-dominees honderd keer waarschuwen voor het kwaad van homoseksualiteit, gesteund door de actiegroep Focus on the Family en blatende politici en commentatoren, ondertussen trekt de televisieserie Will & Grace, met homoseksuele hoofdpersonen, wekelijks twintig miljoen kijkers. En wat is Sex and the City anders dan een populaire serie over een onderwerp dat veel mensen bezig houdt? De publieke moraal kan casual sex veroordelen, de bacchanalen die studenten tijdens hun spring break in Florida aanrichten, vertellen een ander verhaal, net als de pornosites op het internet.

Zijn Amerikanen dan hypocriet? Laten we zeggen dat er een spanningsveld is tussen het traditionele leven van getrouwde stellen en de exploratiedrift van tieners. Daarin ontwikkelt zich gemakkelijk een dubbele moraal. Seks is okay als het met nette partners gebeurt, of als je toch wilt gaan trouwen. Zoals een sociologe schreef: dit soort hypocrisie is wel degelijk een verontrustend verschijnsel, want wie in zijn seksuele leven een dubbele moraal gebruikt, zal dat elders ook doen. Deze sociologe viel het ook op dat flirten in de Verenigde Staten niet gebruikelijk is. Ik weet niet of dat zo is – mijn ervaringen zijn anders – maar volgens haar verklaart dit het probleem om precies vast te stellen wat nu wel en niet tot ‘ongewenste seksuele ouvertures’ behoort. Daar kan Ruud Lubbers over meepraten.

Bij veel Amerikanen leeft nog een in Europese ogen ouderwets aandoend idee van romantische liefde, hoewel tieners dat perfect weten af te bakenen van hun korte-termijn-thrill. Een theologe die aan studenten vroeg waarom de paus voorbehoedsmiddelen verbiedt, kreeg als antwoord: ‘Omdat het niet romantisch is!’ De Amerikaanse moraal is gecompliceerd. Zo is het niet onacceptabel om meegesleept te raken in de sfeer van het moment, om gepassioneerd te ver te gaan. Maar blijk je dan een condoom bij je te hebben, dan is het niet meer in orde. Dan was je uit op seks.

Als student in de jaren tachtig zag ik bij veel vrienden The Joy of Sex op de boekenplank staan, in meerdere of mindere mate beduimeld. Dit in 1972 verschenen boek was de bijbel voor een hele generatie van met name post-jaren-zestigjongeren – het stond vaak naast de Moosewood Kitchen, een alternatief kookboek. Er werd niet besmuikt over gedaan. Je rookte een joint, je experimenteerde met seks, je hing de hippie uit. Trouwen en duf worden kon altijd nog. Onlangs verscheen een nieuwe editie voor en als Amazon de juiste cijfers geeft, dan verkoopt het boek nog steeds – hoewel een van de besprekers het ‘soooo last century’s news’ vindt. Zij raadde Ultimate Sex aan, dat inderdaad beter verkoopt.

Over dit alles werd en wordt in Amerika openlijk gepraat, ondanks de wat omfloerste debatten over abstinence, geen seks voor het huwelijk en duidelijk ongemak bij autoriteiten als seks aan de orde is. Wie over abortus wil praten moet over seks praten en dan is het niet voldoende om onthouding te roepen. Maar latenwe niet vergeten dat Sex and the City een van de populairste series was van jaren negentig, om het maar niet te hebben over het veel vulgairdere Married with Children of de rommel die overdag wordt uitgezonden, van ‘Honey, I’m a call girl’-Jerry Springer tot Oprah Winfrey. Amerika preuts? Hoe komt u erbij.