Pocahontas en de Amerikaanse identiteit

In 1995 scoorde Disney het zoveelste tekenfilmsucces met Pocahontas, de geromantiseerde legende over een Indiaanse prinses. Haar verhaal is deel van het Amerikaanse cultuurgoed, het soort waarmee kinderen opgroeien en wijze lessen krijgen bijgebracht. De versie van Disney is past in een lange reeks interpretaties van Pocahontas' leven, waarbij iedere tijd zijn eigen accent legt. Wat vertelt Disney over de jaren negentig van de twintigste eeuw?

Door Jaap Verheul

Het leven van Pocahontas is een dankbaar onderwerp voor mythevorming. In de loop van de tijd hebben de gebeurtenissen tijdens Pocahonta's leven en haar rol daarin echter geleid tot heel verschillende interpretaties, afhankelijk van de obsessies en interesses van de betreffende tijd. Wat ze alle bindt is dat ze zijn gebaseerd op één of meer van de Zeven Grote Momenten in haar leven.

Het eerste grote moment is de Geboorte van Pocahontas. Het uitzonderlijke is haar verheven afkomst, waardoor ze in Europese ogen veelal als prinses geldt. Haar vader was de Indiaanse leider Powhatan, één van de machtigste leiders van de Oostkust. Vanuit zijn nederzetting Werowocomoco regeerde Powhatan met harde hand over de omvangrijke Powhatan Confederatie, een verbond van enkele tientallen door hem verslagen en onderworpen stammen en volkeren. Dit rijk telde zo'n 9.000 schatplichtige onderdanen en besloeg een gebied ter grote van een vijfde deel van het huidige Virginia, voor die tijd een kolossaal imperium.

Deze landelijke dorpscultuur moet niet geïdealiseerd worden. De regeringsvorm van de vader van Pocahontas was uitgesproken totalitair en despotisch, en zijn vele oorlogen en veroveringen geven eerder blijk van martiale machtshonger dan van een zachtzinnige inslag. Bij de rituelen van zijn stam hoorde het martelen van gevangen waarbij ledematen één voor één werden afgehakt en in het vuur geworpen, of het slachtoffer met een stok tot moes werd geslagen of in een kuil met smeulende kolen werd geworpen.

Ook de gezinsverhoudingen waren niet geheel in overeenstemming met de huidige idealen. Waarschijnlijk had Powhatan enkele tientallen vrouwen, en verkocht hij de moeder van Pocahontas na de bevalling aan een bevriend stamhoofd of zond haar heen. In elk geval contrasteert deze realiteit scherp met Disney's beeld van de vredelievende en bezorgde weduwnaar.

Er zijn aanwijzingen dat Pocahontas een bijzondere plaats innam binnen deze uitgebreide doch losse familiekring. Ze is vermoedelijk geboren rond 1595, mogelijk zelfs later. Dat betekent dat ze tijdens de eerste ontmoeting met de kolonisten niet ouder was dan 12 jaar, wat men uit de Disneyfilm niet snel zou opmaken. De naam Pocahontas betekende zoveel als Kleine Robbedoes, een naam die door haar wilskracht, onbevangenheid en wat onbezonnen gedrag bij de contacten met de eerste kolonisten gerechtvaardigd lijkt. Het lijkt erop dat ze vrij vlot in staat was zich hun nieuwe taal en cultuur eigen te maken, en door haar vader gebruikt werd bij de communicatie met de indringers. Kortom, Pocahontas was een vroegwijze en intelligente wildebras, die haar afkomst handig gebruikte om deel te nemen aan de verbazingwekkende ontwikkelingen rondom haar.

Kolonisten

Het tweede grote moment uit de legende van Pocahontas is de Ontmoeting met John Smith. In 1607 besloten de Engelse kolonisten hun Jamestown te vestigen op enkele kilometers ten zuiden van haar stam. Legeraanvoerder John Smith speelde daarbij een sleutelrol. Als beroepsavonturier was Smith al in zijn tienerjaren huursoldaat in de Lage Landen en oostelijk Europa; hij werd in slavernij afgevoerd maar doodde zijn meester en beleefde daarna vele barre avonturen in Afrika en Azië.

Deze geharde legerkapitein was door de Virginia Company ingehuurd om de kolonisten te helpen, maar bleek onderweg reeds een querulant van de eerste orde en werd dan ook in boeien geketend aan land gebracht. De ervaren en vasthoudende bemoeial maakte zich echter al spoedig onmisbaar en verwierf een leiderspositie. Dit was mogelijk door de vele tekortkomingen van de kolonisten, die er mede door hun op snel geld gerichte instelling niet in slaagden voldoende voedsel te verbouwen.

Die mentaliteit wordt in de Disneyfilm fraai verbeeld in de hebzuchtige gouverneur John Ratcliffe, die de kolonisten dwingt het landschap met schoppen en kruiwagentjes om te ploegen op zoek naar goud. Hongersnood, ziekte, massale sterfte en onderlinge conflicten waren het gevolg. Het was Smith, die in de herfst van 1608 tot gouverneur werd verkozen, die harde discipline invoerde om de nodige arbeidsethiek en produktiviteit af te dwingen. Daarnaast trachtte hij de omringende Indianenstammen te pacificeren zodat hij door een combinatie van handel en afpersing voedsel van hen kon verkrijgen. Het zijn deze hongertochten die de kolonisten intensief in contact brachten met de confederatie van Powhatan waarmee tevoren slechts wat verwarde zij het bloedige schermutselingen waren gevoerd.

Bij deze eerste contacten speelde Pocahontas een belangrijke rol. Zij was één van de eerste Indianen die zich binnen de kleine omheinde nederzetting waagden waar de ongeveer honderd kolonisten een moeizaam bestaan trachtten op te bouwen. Zij overhandigde kleine voedselgiften namens haar vader en sprak snel haar eerste Engelse woordjes. Zij leerde die vermoedelijk van Smith die op zijn beurt de Indiaanse taal bestudeerde om zijn vijandige buren te kunnen doorgronden. Deze baanbrekende spraaklessen zijn aanleiding geweest tot vele speculaties over een al dan niet geconsumeerde romance tussen beide cursisten, waarbij het leeftijdsverschil tussen de hooguit 13-jarige Indiaanse en de 27-jarige Brit veelal genegeerd wordt. Ook zonder concrete aanwijzingen voor een dergelijke intieme verstandhouding is duidelijk dat de band tussen Smith en Pocahontas voor beider culturen van groot belang is geweest.

John Smith was ook op een andere manier belangrijk voor Pocahontas. Hij was haar eerste biograaf. Veruit de meeste gegevens over haar leven komen uit de geschriften en reisbeschrijvingen van Smith. Al in 1608 beschreef hij de eerste anderhalf jaar van Jamestown met tal van geografische en etnologische details in het korte A True Relation of Virginia. Na terugkeer in Engeland legde Smith zijn avonturen uitvoeriger vast in zijn Map of Virginia (1612), in de Description of New England (1616) en vooral in zijn Generall Historie (1624). Dat Pocahontas de geschiedenis in ging dankzij de pen van haar koloniale tegenspeler ligt allicht wat gevoelig. Al zijn verwijzingen naar Pocahontas worden kritisch gewogen, maar wel in het bijzonder die waarin hij vertelt over zijn wonderbaarlijke redding door Pocahontas.

Smeekbede

Deze Redding van John Smith vormt het derde en meest omstreden hoogtepunt uit het leven van Pocahontas. Tijdens één van zijn expedities naar de binnenlanden, eind 1607, was Smith gevangen genomen door de krijgers van Powhatan. Na een dagenlange gevangenschap in de koninklijke nederzetting Werowocomoco onderging hij een beangstigend ritueel. Bondig maar aangrijpend beschreef Smith in zijn Generall Historie hoe Powhatan op oudjaarsdag een groot feest liet aanrichten.

Op het hoogtepunt werden twee grote stenen aangesleept waarop Smith door een menigte Indianen met zijn hoofd werd vastgehouden. Net toen Smith meende dat enkele krijgers met knuppels klaarstonden om zijn hersens in te slaan, snelde Pocahontas te hulp. Toen haar smeekbede niet hielp, zo schrijft Smith, rende de koningsdochter naar voren ‘got his head in her armes, and laid her owne upon his to save him from death'. Na deze melodramatische ontknoping was de omslag compleet: Powhatan schonk Smith een stuk land, verklaarde hem tot zijn zoon, liet hem weer naar Jamestown terugkeren, en stuurde welkome hoeveelheden voedsel.

Deze prachtige reddingsscène sprak zeer tot de verbeelding van latere biografen van Pocahontas en werd een geliefd thema voor dramatische schilderijen. Maar er zijn ook veel vraagtekens bij deze weergave geplaatst. Smith, onze voornaamste bron, is afgeschilderd als een fantast en leugenaar die naar willekeur gebeurtenissen verzon en weer wegliet. Hierbij wordt vooral gewezen op de discrepanties tussen zijn verschillende geschriften. De reddingsscène komt bijvoorbeeld niet voor in de A True Relation of Virginia die kort na de redding is geschreven en duikt, afgezien van enkele toespelingen, pas in de volledige versie op in de Generall Historie uit 1624. Smith zou ook slordig met details en data zijn omgegaan. Sommige auteurs suggereren dat er helemaal geen sprake is geweest van een redding. Integendeel, Smith zou juist een initiatie-rite hebben ondergaan waarmee hij in het stamverband werd opgenomen. Bij zo'n rite kon het symbolisch doden van de oude identiteit horen, in dit geval door het zwaaien met knuppels. En het was ook niet ongebruikelijk dat de favoriete dochter van het stamhoofd al dan niet symbolisch aan de nieuwe ingewijde werd uitgehuwelijkt. Ook de gift van land en voedsel aan Smith na afloop is als aanwijzing voor een acceptatieritueel gezien. De reddingsmythe zou aldus door de leugens, fantasie of verkeerde interpretatie van Smith in het leven kunnen zijn geroepen.

De historicus J.A. Leo Lemay heeft in 1992 radicaal afgerekend met dergelijke verdachtmakingen in een boek met de veelzeggende titel Did Pocahontas Save Captain John Smith? Volgens Lemay is het antwoord bevestigend. Niet alleen geeft hij een uitvoerige tekstvergelijking die onduidelijkheden kan verklaren, hij wijst ook op de vele getuigen die later het verhaal verteld hebben, waaronder velen die Smith geen warm hart toedroegen. Het is op zijn minst aannemelijk dat Pocahontas Smith uit een lastig parket heeft gehaald.

Verloochening

Het vierde grote wapenfeit van Pocahontas betreft eveneens een redding, zij het minder heroïsch. Het gaat hierbij om de Waarschuwing die ze John Smith begin 1609 influisterde tijdens één van diens handelstochten naar Werowocomoco, dat haar vader van plan was hem in een hinderlaag te lokken. Een paar dagen later redde ze bovendien één van Smiths metgezellen door deze te verbergen en haar vader de verkeerde kant op te sturen. Door dit eigenzinnige optreden kwam Pocahontas in een positie die op verloochening van haar eigen afkomst begon te lijken, en in elk geval blijk gaf van vergaande sympathie voor de kolonisten.

Na dit incident verbood Powhatan zijn loslippige dochter alle contacten met de kolonisten. Bovendien raakte Smith in september 1609 verwond doordat een buidel met buskruit tot ontbranding kwam. Aangezien hij de buidel in zijn schoot hield, had de verwonding een in alle opzichten pijnlijk karakter. De avonturier keerde daarop terug naar Engeland. Met dit wat onbevredigende moment van scheiding eindigt de Disneyfilm. Dat is wel begrijpelijk, want de daaropvolgende gebeurtenissen zijn niet gemakkelijk op politiek correcte wijze te verbeelden zonder de band met de werkelijkheid, die in de film toch al erg los was, geheel te verbreken.

Bekering

De verhoudingen tussen de kolonisten en Powhatan bereikten na het vertrek van Smith een dramatisch dieptepunt. Door de voortdurende gevechten, de eigen inefficiëntie en de resulterende hongersnood en ziekte dreigden de kolonisten nagenoeg uit te sterven. Ten einde raad besloot de nieuwe gouverneur in 1613 Pocahontas te gijzelen om de immer vijandige Powhatan tot medewerking te dwingen.

Tijdens haar gevangenschap gaf een predikant Pocahontas een spoedcursus Engelse taal en cultuur. Als resultaat van deze beschavingsarbeid bekeerde Pocahontas zich tot het Christendom, waarop ze onder haar nieuwe doopnaam Rebecca toetrad tot de Church of England. Deze vermoedelijk weinig bevindelijke bekering naar het geloof van haar vrijheidsberovers is het vijfde grote keerpunt in het leven van Pocahontas. Juist deze Doop kreeg later grote betekenis als symbool voor de vermenging van de culturen van de oude en de nieuwe wereld.

Die verbinding zou spoedig ook een fysieke kant krijgen. Kort na haar doop volgde het zesde sleutelmoment, het Huwelijk van Pocahontas met de 28-jarige weduwnaar John Rolfe. Deze loot uit een respectabele Engelse familie en pionier in de tabakshandel was waarschijnlijk de rijkste man van Virginia. Hij schreef de gouverneur dat zijn hoofd volledig op hol gebracht was door deze vrouw wier ‘education has bin rude, her manners barbarous, her generation accursed'. Rolfe benadrukte echter dat hij geen toestemming vroeg voor dit buitengewone huwelijk vanwege enige ‘desire of carnal affection', maar voor het ‘good of this plantation, for the honour of our countrie, for the glory of God'.

De verbintenis bleek daadwerkelijk gunstig voor Jamestown, aangezien Powhatan na het huwelijk van zijn dochter inderdaad zijn strijd tegen de kolonisten opgaf, waarna nu eindelijk een periode van relatieve welvaart aanbrak. Wat ook de motieven voor deze multiculturele verbintenis waren, een jaar later, in 1615, schonk Pocahontas het leven aan een zoon Thomas. Deze geboorte versterkte de symbolische lading van het huwelijk nog meer. Hoewel wel eerder kinderen uit gemengde verbintenissen waren voortgekomen, was deze Thomas Rolfe door de status van beide ouders in veler ogen het eerste kind van een nieuwe beschaving.

Emotioneel weerzien

Een jaar na de geboorte van Thomas scheepte de familie Rolfe in naar Engeland. Dit Vertrek luidde de zevende episode in van Pocahontas' leven. Die fase begon op hoog niveau: in Engeland werd ze als een prinses aan het hof voorgesteld en door de beau monde ontvangen. Tijdens dit tournee vond een hoogst emotioneel weerzien plaats met John Smith die ze acht jaar niet had gezien en dood waande.

Na zeven vermoeiende maanden wilde het gezin weer terugkeren naar Virginia. Maar vlak voor vertrek werd Pocahontas plotseling ziek, vermoedelijk door een combinatie van uitputting en longontsteking of tuberculose. Ze overleed op 21 maart 1617 en werd dezelfde dag begraven in een kerk in Gravesend. Een jaar later overleed ook haar vader Powhatan, in 1622 stierf John Rolfe en in 1630 tenslotte ook John Smith. Thomas Rolfe, de enige zoon van Pocahontas, die in Engeland was achtergebleven, overleefde echter, trad later in Virginia in het huwelijk en had vele nazaten. Tot op de dag vandaag zijn er vele duizenden Amerikanen die vol trots verwijzen naar hun afstamming van deze multiraciale oervader.

Makelaar tussen culturen

Al met al een verhaal dat genoeg grondstof biedt voor legendes en verhalen, waarbij steeds andere accenten zijn gelegd. Zo is Pocahontas afgebeeld als reddende engel, als heilige, vruchtbare en voedende moeder, als gepassioneerde sirene, als verleidster, maar ook als makelaar tussen culturen, als stammoeder van het Amerikaanse volk, en als grondlegster voor de nieuwe Amerikaanse identiteit. Ook de rol van haar medespelers veranderde geregeld.

Pas in de loop van de achttiende eeuw – honderd jaar na Smiths publikaties – kwam rond Pocahontas een echte mythe tot stand. Om eerste instantie lag de nadruk vrijwel uitsluitend op haar huwelijk met John Rolfe en de geboorte van hun gemeenschappelijke kind Thomas. Verwijzingen naar John Smith en diens redding, of naar andere verrichtingen, ontbraken volledig. Behalve de behoefte van Amerikanen om hun dynastieke band met een echte prinses te bewijzen, verwees dit interraciale huwelijk vooral naar een gemiste kans. Onbeperkte uithuwelijking tussen oorspronkelijke bewoners en nieuwe kolonisten zou immers de juridische aanspraken op Indiaans land hebben vergemakkelijkt en de onderlinge vrede hebben kunnen garanderen. De twee rassen zouden naadloos zijn opgegaan in een ongedeeld Amerikaans volk.

Deze Verlichtingsfantasie van geleidelijke absorptie van de als primitief en barbaars beschouwde Indiaanse volkeren door de dominante beschaafde cultuur was aanvankelijk ook de basis van het overheidsbeleid. Maar het was niet meer dan een fantasie. Al in 1662 vaardigde Virginia een wet uit tegen rasvermenging. Het huwelijk tussen Pocahontas en John Rolfe bleef een zeldzame uitzondering en verwijzingen ernaar kunnen geduid worden als een nostalgisch droombeeld, maar meer nog als een uiting van de fundamentele ambivalentie in de Amerikaanse cultuur over de etnische samenstelling van de eigen bevolking. Idealen van immigratie, nadruk op prestatie boven afstamming, en etnische vermenging hebben altijd bestaan naast realiteiten van overerfde ongelijkheid, slavernij, segregatie en uitroeiing. Pocahontas stond vooral symbool voor raciale integratie en harmonie, ook al was die in de werkelijkheid nooit bereikt.

Behoefte aan nationale mythen

Na de Amerikaanse onafhankelijkheid in 1776 trad echter een opmerkelijke verschuiving op. John Rolfe ruimde het veld voor John Smith en diens redding. Deze verschuiving is eenvoudig te verklaren vanuit de behoefte om nieuwe nationale mythen te scheppen. Vooral tijdens de eerste decennia van de negentiende eeuw probeerde men de Verenigde Staten historische wortels te geven door haar geschiedenis in nationalistische zin te herschrijven. John Smith kreeg hierbij een belangrijke plaats aangezien hij de eerste Amerikaanse nederzetting van de ondergang had gered en door zijn autobiografische geschriften als de eerste Amerikaanse auteur kon gelden. En natuurlijk kreeg Pocahontas hierdoor nieuw belang als redder van de Vader des Vaderlands.

Achter deze patriottistische heroïek lag een veel krachtiger cultureel thema want de reddingsscène kende ook een element van mededogen en vrije keuze. De barmhartigheid van Pocahontas jegens John Smith was een metafoor voor zijn acceptatie door het maagdelijke continent. Pocahontas werd zo een variant van de allegorische Alma Mater, de voedende moeder die haar zegen uitstrekte over Smith en daarmee over de nieuwe bewoners van het continent. Dit thema van uitverkiezing door ‘Our Mother Pocahontas' werd in de negentiende eeuw nog herhaaldelijk aangehaald als ondersteuning van de Amerikaanse lotsbestemming. Door haar keuze verbrak Pocahontas haar banden van afstamming en culturele bepaaldheid, en zo kon ze het symbool worden van de vrije wil en de onafhankelijkheid van de oude, feodale ketenen. Deze mythische Pocahontas verenigde in één meestergreep de idealen van Declaration of Independence en die van de Melting Pot.

Hoewel Pocahontas in de Amerikaanse Burgeroorlog een rol speelde voor beide kampen (symbool van seperatistisch zuidelijk Virginia en van rassenintegratie voor het Noorden overleefde ze die strijd als deel van de nationale folklore. Haar naam werd gebruikt voor de houten Indianen die tabakswinkels sierden, voor medicijnen, voor schepen, voor renpaarden en andere zaken. Pocahontas was diep in het collectieve Amerikaanse onderbewustzijn verankerd.

Klassiek verhaal

Zo is Pocahontas geaccepteerd onderdeel van de Amerikaanse kunst en popular culture geworden, zij het dat haar legende minder belangrijk was voor de Amerikaanse identiteit dan in de achttiende en negentiende eeuw. Toch is het duidelijk wat Disney zag in de mythe van Pocahontas. Het is een klassiek verhaal dat herkenning oproept bij het Amerikaanse publiek. Ook leent de legende zich goed voor de vermenging met de vertrouwde fantasie en magie van Disney. Dierenfiguren als de vraatzuchtige wasbeer Meeko en de nerveuze colibri Flit, sprookjeselementen als Moeder Wilg en speciale effecten als gekleurde winden laten zich makkelijk invoegen in de mysterieuze wouden van Virginia.

Bovendien kon Disney zo aandacht schenken aan een Amerikaanse minderheid en het gewenste maatschappelijk engagement te tonen. Daartoe herschreef het bedrijf het verhaal grondig. Door het in 1609 met het vertrek van John Smith af te breken werden onverteerbare elementen als de kidnapping en doop, de complicerende figuur van John Rolfe als ‘tweede liefde', en het vroegtijdige overlijden van Pocahontas vermeden. Ook moest Pocahontas ouder worden dan haar twaalf werkelijke jaren om van Smith geen pedofiel te maken.

Natuurlijk is het verhaal ook vereenvoudigd. De ingewikkelde bestuursconfiguratie van Jamestown is gecondenseerd tot John Ratcliffe die in werkelijkheid vele verschillende posities bekleedde. Ook de situatie in het kamp van Powhatan is aanzienlijk versimpeld, waarbij vooral diens extended family tot een aanvaardbaar westers kerngezin is teruggebracht waarvan de moeder jammerlijk is overleden en niet verkocht. Ook werden de befaamde waarschuwing van Pocahontas en de redding van John Smith ineengeschoven tot één dramatische apotheose.

Het thema van de vrije wil is ook voor de Pocahontas van Disney belangrijk en concentreert zich ook hier op de keuze van een levenspartner. Pocahontas ziet niets in het gearrangeerde huwelijk met de stoere maar al te serieuze krijger Kocoum maar droomt van haar ‘Dream Giver, Just around the Riverbend'. Haar levenskeuze wordt gesymboliseerd door een tweesprong in de rivier. Ze kiest uiteraard niet voor de brede weg, maar voor de smalle stroom met wilde waterversnellingen en stuit prompt op de avontuurlijke droomprins John Smith. Anders dan in de negentiende eeuwse varianten ligt in haar partnerkeuze echter geen metaforische zegening of barmhartige ontvangenis besloten, maar eerder het sterk geïndividualiseerde hartsvraagstuk van de moderne Cosmo Girl.

De maatschappelijke lading van de film komt vooral tot uitdrukking in de door Disney gekozen verhaaloptiek. Het accent ligt op het politiek correcte thema van de ontmoeting der culturen dat ook in recente Amerikaanse handboeken voor deze periode gehanteerd wordt. De film opent met straatbeelden in Londen en de gevaarlijke reis van de kolonisten naar de nieuwe wereld. Daarna schakelen we over naar de perspectief van Pocahontas en haar cultuur, en zien we door haar ogen de schepen met lawaaierige landverhuizers voor de kust afmeren. De kolonisten verstoren letterlijk en figuurlijk het pastorale landschap van de Powhatan Indianen en dringen binnen in hun samenleving. Dit thema wordt toegespitst in de ontmoeting tussen Pocahontas en John Smith, waarbij de laatste aanvankelijk op onhandige wijze het woord ‘barbaren' in de mond neemt en door een verontwaardigde Pocahontas terecht wordt gewezen. Al na enkele zinnen leren ze elkaars taal spreken. Voor kijkertjes die het dan nog niet hebben begrepen volgt later het meerstemmige lied Savages waarbij de volgelingen van Ratcliffe en Powhatan elkaar in exact gelijke bewoordingen uitmaken voor barbaren, duivels en demonen omdat ze niet zijn like you and me. Slechts met de grote moeite slaagt onze heldin erin haar boodschap van liefde door dit oorlogsgeschal heen te zingen. De strekking is onmiskenbaar: al dit onbegrip is onnodig en schadelijk, en culturele verschillen kunnen worden overbrugd door liefde en wederzijds respect.

Anti-moderniteit

Er schuilt echter een merkwaardige onevenwichtigheid in de wijze waarop Disney de twee partijen in dit cultuurconflict schetst. De haveloze kolonisten gedragen zich ronduit opdringerig, hebberig en onbehouwen. Ze vernielen bovendien het landschap, verschansen zich in een fort en stellen zich vijandig op. Wel zien we dat het vooral de op goud beluste Ratcliffe (Mine! Mine! Mine!) is die hen hiertoe aanzet, wat de mogelijkheid openlaat dat deze verwerpelijke mentaliteit tijdelijk is. En ook John Smith toont al spoedig een begrijpende en respectvolle kant.

Toch worden de bewoners van Jamestown steeds in hoekige contouren, rechte lijnen en harde kleuren getekend. Dit in contrast tot de Indianen, die in zachte, ronde vormen worden afgebeeld. Pocahontas heeft bovendien de trekken van fotomodel Naomi Campbell meegekregen terwijl haar al even welgevormde stamgenoten gekleed zijn in decoratieve traditionele gewaden. Disney geeft hier een mooi voorbeeld van de esthetisering van de Indiaanse cultuur, nog versterkt door het landschap met watervallen en overhangende rotsblokken dat in weinig doet denken aan de zompige kust van Virginia.

De oorspronkelijke bewoners hebben verder een ecologisch verantwoorde relatie met de natuur en houden voeling met het hogere door middel van rituelen en contemplatie. Pocahontas luistert met haar hart (Listen With Your Heart), leest de verborgen tekenen der natuur en schildert met al de kleuren van de wind (Colors Of The Wind). En ook haar tirannieke vader Powhatan is door Disney omgetoverd tot een wijze, geduldige en droevig ogende aanvoerder.

Disney's weergave suggereert dat de Indiaanse stamgenoten van Pocahontas oprechter en emotioneel dieper geworteld zijn dan de platte egoïstische geldmakers uit Londen. In dit contrast tussen een onbespoten droomwereld en verderfelijke hebzucht herkennen we de aloude dichotomie tussen de geborgenheid van de plattelandssamenleving en het kille materialisme van het moderne leven. Dit thema van anti-moderniteit is overigens al in het vroegste werk van Disney terug te vinden en misschien wel een sleutel tot het succes van het concern.

Multiculturele romantiek

Ook nu weer dient deze Pocahontasvariant een hoger doel dient, namelijk dat van onderling begrip in een multiculturele samenleving. Disney sluit daarbij onbedoeld aan op de achttiende eeuwse versie van Pocahontas, die immers ook gericht was op rassenverhoudingen. In beide gevallen is sprake van een ‘Indianenprobleem'. In de twintigste-eeuwse variant is het einddoel echter niet langer integratie, laat staan het geruisloos oplossen van de Indiaanse cultuur in de dominante beschaving, maar wederzijdse erkenning en dus bestendiging van de culturele verschillen. Een ander verschil is uiteraard dat John Smith en niet John Rolfe als partner voor Pocahontas is uitverkoren. Daarmee haakt Disney in op de romantische Pocahontasweergave uit de vroege negentiende eeuw, al ontbreekt de nationalistische ondertoon.

De visie van Disney is multicultureel en romantisch, maar ook uiterst paternalistisch. Juist door deze idealisering, romantisering en esthetisering van de Indiaanse cultuur wordt wezenlijke gelijkwaardigheid onmogelijk gemaakt. In deze zoetsappige sprookjeswereld worden de Amerikaanse Indianen teruggebracht tot kleurrijke en volstrekt onschuldige ornamenten aan de Amerikaanse cultuur. Disney sluit aan bij de verwerpelijke traditie waarbij opgezette Indianen met verentooi en tomahawk tot decoratieve toeristische attractie gemaakt worden. Deze white man's Indian is immers geen zelfstandige deelnemer aan het maatschappelijk verkeer, maar passief object van interpretatie, alle retoriek over perspectief en identiteit ten spijt.

Disney bezondigt zich hier aan de politiek correcte illusie dat positieve herformulering een oplossing voor sociale vraagstukken biedt. Het tegendeel is natuurlijk waar. Echte gelijkwaardigheid kan pas tot stand komen waar alle partijen op volwaardige wijze participeren, met al hun goede en kwade kanten. De tandenloze Pocahontas-interpretatie van Disney bestendigt ironisch genoeg de destructieve kant van het Amerikaanse multiculturalisme door de Indiaanse cultuur te kleineren en buiten de volwassen samenleving te plaatsen. Disney mag de verhouding tussen de twee culturen dan willen symboliseren door romantische liefde (Two Different Worlds, One True Love), in deze seksloze interpretatie zal die relatie altijd platonisch blijven.