Aankomst van president Warren Harding in San Francisco, 29 juli 1923 (Library of Congress)
Zoals we zagen waren in januari schandalen onthuld die de regering van de Amerikaanse president Warren Harding in een kwaad daglicht stelden. Het was nooit helemaal duidelijk of Harding zich realiseerde hoezeer hij werd bedrogen door de mensen om hem heen, maar hij had inmiddels wel door dat er dingen grondig fout zaten. Een ziekte het jaar tevoren had hij nooit helemaal kunnen afschudden, waarschijnlijk waren zijn gezondheidsproblemen veel ernstiger. De stroom van onthullingen over corruptie droeg niet bij tot zijn gemoedsrust. Het was hem aan te zien.
Gedurende het voorjaar had Harding veel tijd doorgebracht in Florida en hij was regelmatig op de golfbaan te vinden. Het gaf hem echter niet de verkwikking en rust waarop hij had gehoopt. Hij bedacht wat anders. Wetend dat buiten de hoofdstad de schandalen nog weinig indruk hadden gemaakt, besloot Harding zich te laven aan de bevolking, bij wie hij nog steeds populair was. Een grote reis dwars door het land moest de president nieuwe energie geven. Harding noemde het de Voyage of Understanding. De reis per trein zou hem van oost naar west voeren, officieel met het doel om het beleid van zijn regering over het voetlicht brengen. Het zou een trip worden van 1500 mijl, 2400 kilometer, die twee maanden zou gaan duren.
Op 20 juni om twee uur ’s middags vertrok de trein uit Washingtons Union Station. Het was warm en benauwd, typerend weer voor de hoofdstad. De trein telde tien rijtuigen, als laatste de Superb, een speciaal ingerichte Pullman Private Car, voorzien van een achterbalkon van waaraf de president bij tussenstops de toegestroomde bewonderaars kon toespreken. Dit was hetzelfde treinstel waarmee Hardings voorganger Woodrow Wilson in 1919 het land in was gegaan op zijn tot mislukken gedoemde poging Amerika over te halen toe te treden tot de Volkenbond. De tijd had niet stilgestaan: de trein was inmiddels uitgerust met zulke moderne snufjes als een luidsprekersysteem om toespraken te versterken en een zender om de presidentiële boodschap over het land te verspreiden.
Naast Harding en zijn vrouw Florence bestond het gezelschap uit zijn persoonlijke assistenten, tien leden van de beveiligingsdienst, 22 journalisten, vijf fotografen en verscheidene technici van de telefoonmaatschappij die de overdracht van Hardings toespraken moesten regelen. Een paar persoonlijke vrienden reisden gedeeltelijk mee, minister Herbert Hoover van Handel zou de president de hele trip vergezellen.
De aanwezigen hadden Harding enthousiast vaarwel zien wuiven toen de trein het station verliet, maar de rimpels in zijn gepijnigd gezicht waren hen niet ontgaan. Hardings van nature donkere huidskleur oogde nu vaal en vlak. De reis bood een buitengewone gelegenheid je ontspannen te laten voortdeinen tot de volgende stop. Maar zelfs in het treinrijtuig, waar toch weinig anders te doen was, kwam Harding niet tot rust. Hij stond steeds weer op om naar buiten te kijken. Bovenal wilde hij bridge spelen, veel bridge. Als hij niet speelde, praatte Harding tegen wie er ook maar in de buurt was. Onder geen beding wilde hij alleen zijn.
De eindbestemming was Tacoma in de staat Washington. Maar voordat de westkust bereikt werd, zou de trein halt houden in een reeks van steden en stadjes langs de route. De president hield talloze toespraken, groot en klein, vanaf het achterbalkon van zijn rijtuig. Regelmatig ging Harding van boord om zich te verstaan met de bevolking, een boerderij te bekijken of een baby vast te houden.
In St. Louis, de grootste stad in de isolationistische staat Missouri, hield Harding in het lokale stadion voor 10.000 toehoorders een pleidooi voor toetreding tot het Internationaal Hof van Justitie in Den Haag. Het gejuich miskende dat vrijwel niemand hem daarin steunde of zelfs maar in het onderwerp geïnteresseerd was. Historisch was het dat Amerikanen voor het eerst direct een toespraak van hun president konden horen, uitgezonden op radiostations van kust tot kust. Ook voor Harding was het even wennen: de batterij microfoons leek hem nogal te intimideren.
Tijdens de volgende stop, in Kansas City, noteerde de journalist William Allan White, die van daaruit zou meereizen, dat de president er niet goed uitzag. White merkte op dat Hardings lippen gezwollen waren en blauw van kleur, dat zijn ogen opgezet waren en zijn hand stijf toen hij hem de hand schudde. De president had de journalist, met wie hij een vertrouwensband had, tot drie keer toe verzekerd dat ze een wandeling zouden maken, maar Harding maakte er nooit werk van.
In Denver, in de staat Colorado, vertelde Harding de menigte dat hij pal stond voor het Achttiende Amendement op de Grondwet, het verbod op alcohol. Niet dat hij er een whiskey voor liet staan, maar toch, het had zijn volle aandacht en in het midden van Amerika was het een populair onderwerp. Dat gold niet voor zijn zoveelste pleidooi voor het Internationaal Hof. Liever hoorden mensen wat over de landbouwcrisis die hier heerste. Ze wilden hogere prijzen voor hun producten.
Van hieruit ging de reis noordwaarts. In Zion National Park in Utah reed Harding paard, wat gezien zijn problemen met aambeien onverstandig was. Geen wonder dat de president ongelukkig en gekweld oogde. Beter verging het hem in Yellowstone National Park, dat hij in 1891 ook op zijn huwelijksreis met Florence had aangedaan. Ongetwijfeld was het paar toen aanzienlijk beter gestemd. Bovenaan Hardings wenslijstje stond het voederen van de beren, een activiteit die pas eind jaren veertig werd verboden. Het leverde een mooi plaatje op van de gehurkte president met Max de beer.
Laatste foto
Op 4 juli ging Harding in Seattle aan boord van de USS Henderson voor de vierdaagse reis naar Alaska. Ook tijdens deze tocht was hij meer geïnteresseerd in bridge dan in de gletsjers en de natuur. Minister Hoover ontwikkelde naar eigen zeggen een stevige afkeer van het spel. Volgens Hoover vroeg Harding hem wat hij zou doen als hij een groot schandaal in zijn regering zou ontdekken: het openbaren of verbergen? Hoovers antwoord laat zich raden: openbaar het allemaal en krijg lof voor je openheid. De geschiedenis vertelt niet wat Harding dacht van het advies.
In Alaska genoot Harding van de hartelijke ontvangst. Het was de eerste keer dat een president hier kwam. Alaska, in 1868 gekocht van Rusland, was een territory en zou pas in 1958 een staat worden. Hij bleef er twee weken. Een van de foto’s toont Harding en Florence nogal rillerig uitkijkend over een baai, in gezelschap van de meer op het weer geklede territoriaal gouverneur. Op 15 juli had Harding de laatste, vergulde nagel geslagen in een nieuwe spoorbrug. Op weg terug naar de continentale Verenigde Staten bracht hij een bezoek aan Vancouver, in British Columbia. Opnieuw een primeur: nooit eerder had een zittende president Canada aangedaan.
Terug in Seattle sprak Harding op 27 juli voor 60.000 mensen op de universiteit van Washington. Het ging niet goed. Harding zei Nebraska toen hij Alaska bedoelde, hij liet zijn papieren vallen en moest zich aan het spreekgestoelte vasthouden om niet te vallen. Minister Hoover, die achter hem zat, raapte bezorgd de vellen bij elkaar en legde ze terug voor de hakkelende president. Na een persbijeenkomst in de Seattle Press Club ging Harding vroeg naar bed, klagend over buikpijn. Charles Sawyer, zijn lijfarts, had een voorliefde voor homeopathie. Hij weet het probleem aan bedorven vis en gaf Harding laxeermiddelen. Een andere arts die de president onderzocht geloofde echter dat Harding een vergroot hart had en veel grotere problemen dan indigestie. Hij was zo verstandig een gerespecteerd cardioloog in San Francisco te vragen hen op te wachten als de trein zou arriveren.
De laatste foto van president Harding werd genomen in het Southern Pacific Station van San Francisco, waar hij op 29 juli aankwam. Goed is te zien dat Harding geen schim meer was van de aantrekkelijke senator. Journalisten vonden dat hij er oud en afgedraaid uitzag. De president checkte in in het Palace Hotel, waar hij een dag later met hoge koorts de diagnose longontsteking kreeg. De rest van de reis werd afgelast.
Op 1 augustus leek Hardings toestand sterk verbeterd. Zijn temperatuur was normaal, zijn longen klonken meer open en hij kon rechtop in bed zitten, lezen en vast voedsel eten. De avond van 2 augustus las Hardings echtgenote hem een artikel voor uit The Saturday Evening Post. Het was een positief getoonzet portret van de president en hij toonde zich tevreden. Heel goed, lees nog wat meer, spoorde hij Florence aan. Hij kon nog steeds bogen op een grote populariteit.
Volgens zijn biograaf Francis Russell ging de Duchess even naar de kamer aan de overkant. Een verpleegster die even later binnenkwam met een glas water zag de ogenschijnlijk rustende president opeens met zijn mond trekken en opzij vallen. De doktoren konden enkel de dood vaststellen, volgens dokter Sawyer als gevolg van een hersenbloeding. Andere artsen hielden het op een hartaanval en het vermoeden vatte post dat Harding al eerder in Alaska en Seattle kleine hartaanvallen had gehad. Omdat Florence Harding op aanraden van Sawyer een autopsie weigerde, zou de doodsoorzaak altijd onzeker blijven.
Silent Cal
Vicepresident Calvin Coolidge verbleef die nacht in het dorpje Plymouth, in Vermont, waar hij een vakantie doorbracht met werk op de boerderij van zijn ouders. Om halftwee in de nacht van 2 op 3 augustus werd hij gewekt door een journalist met het bericht van Hardings dood. Coolidge nam contact op met minister van Justitie Harry Daugherty en vroeg hem wat er nodig was om zich te laten beëdigen. Het antwoord was: een bijbel en een notary public, iemand die bevoegd is officiële zaken te bekrachtigen. Welnu, vader Coolidge was sinds jaar en dag in zijn gemeenschap de notary public en ook een bijbel was voorradig in huize Coolidge.
Zo legde Calvin Coolidge die nacht de eed af, in de huiskamer van zijn ouders, bij het licht van een petroleumlamp. Daarna ging hij weer naar bed. Ongetwijfeld sliep hij als een roos. Een moderne media-adviseur had het niet beter kunnen bedenken: een eenvoudige ceremonie voor een zwijgzame, plichtsgetrouwe yankee. Onverstoorbaar, crisisbestendig. Over die procedure van eedaflegging was minister Daugherty toch niet helemaal gerust. Na terugkeer in Washington liet hij Coolidge nog een keer de eed afleggen.
De nieuwe president was in 1920 genomineerd als Hardings running mate dankzij een goed voorbereide actie tijdens de Republikeinse conventie. Mensen kenden Coolidge omdat hij in 1919 als gouverneur van Massachusetts landelijke faam had verworven door een eind te maken aan een politiestaking in Boston. Coolidge vond dat politiemensen niet mochten staken. ‘Niemand heeft het recht om te staken tegen de openbare veiligheid. Nooit. Nergens.’, schreef hij aan een vakbondsleider.
Op de conventie waar de Republikeinse bazen de meegaande Harding genomineerd hadden, had Coolidge aanvankelijk weinig aandacht gekregen. De bazen hadden iemand anders in gedachten voor het vicepresidentschap en meenden dat dit al in kannen en kruiken was. Toen ze zo onverstandig waren te vertrekken voordat de conventie was afgesloten, kon Coolidge onverwacht de nominatie in de wacht slepen. Het was een goed voorbereide actie. De mythe wil dat hij alleen maar op het ticket terecht kwam omdat iemand ‘Coolidge, Coolidge’ zou hebben geroepen.
Dat roepen klopt, maar het was allesbehalve spontaan. De Coolidge-getrouwen hadden de zaak goed onder controle. Ze hadden hun mensen in het publiek gezet om zijn naam te scanderen. Ook de daaropvolgende parade en steunbetuigingen die Coolidge de nominatie opleverden, waren tot in detail georkestreerd. Het was een sluwe manoeuvre op een conventie waar de afgevaardigden genoeg hadden van het spel van de bazen en hun achterkamertjes. Ze namen wraak.
Als tweede man had Coolidge in Washington weinig voldoening gevonden. Harding had hem uitgenodigd om kabinetsvergaderingen bij te wonen, als eerste vicepresident ooit, Hij zat er altijd, maar zei nooit iets. Hij ging naar officiële diners en deed er het zwijgen toe. Gevraagd waarom hij was gekomen, antwoordde Coolidge: ‘Om te eten.’ Aan dit soort optredens dankte Coolidge zijn bijnaam Silent Cal, maar onder zijn zwijgen ging een scherp gevoel voor humor schuil. Befaamd is het verhaal dat zijn tafeldame eens een weddenschap sloot met haar vriendinnen dat ze meer dan drie woorden uit Coolidge zou krijgen. Toen ze zo dom was hem dit te vertellen, zei Coolidge droogjes: ‘You lose’. Ook als het niet waar zou zijn, is het een treffende anekdote.
De vicepresident had geen hoge dunk van de manier waarop zijn baas het Witte Huis runde en ergerde zich aan diens duistere vrienden, maar hij hield zich verre van de schandalen die Harding zijn reputatie zouden kosten. Toen de president op reis ging, werd er gespeculeerd dat de lange carrière van Coolidge een onbevredigend einde zou krijgen: Harding zou erover denken om in 1924 een andere running mate te kiezen. Dat werd allemaal irrelevant op 3 augustus 1923. Coolidge werd de zesde vicepresident in de Amerikaanse geschiedenis die een overleden president opvolgde.
Politieke vaardigheid
Calvin Coolidge was geen amateur. De nieuwe bewoner van het Witte Huis had meer gekozen ambten bekleed dan welke president voor hem dan ook. Hij wist hoe je verkiezingen moest winnen, zelfs met zijn huisregel dat hij nooit iets negatiefs zei over zijn tegenstander. Sterker, hij zei liever helemaal niets over tegenstanders, noemde hun naam zelfs niet. Als politicus was hij afwisselend actief en passief, naar gelang de omstandigheden. Hij probeerde altijd ruimte te houden voor een oplossing, liet zich niet opjagen of in een hoek dringen.
Zoals alle vicepresidenten na de dood van hun baas beloofde Coolidge het beleid van zijn voorganger te continueren. Hij meende het en nam het kabinet van Harding over, inclusief de leden ervan die ondertussen in een kwaad daglicht stonden. Coolidge maakte geen haast met het onderzoek naar het Teapot Dome-schandaal. Zijn onbezoedelde reputatie garandeerde dat niemand ook maar de geringste verdenking had dat hij bij het schandaal betrokken was.
Op typische Coolidge-manier liet de president de zaak wellen tot actie onontkoombaar was. Vervolgens benoemde hij commissies die onpartijdig advies uit moesten brengen en ontsloeg hij alleen ministers als er concreet bewijs was van slecht gedrag. Vandaar dat hij de weinig betrouwbare Harry Daugherty nog lang op Justitie hield en hem uiteindelijk pas in 1925 ontsloeg, toen hij daarvoor een directe aanleiding had.
Coolidges politieke vaardigheid bleek toen hij binnen een jaar na Hardings dood de Republikeinse Partij geheel naar zijn wens had hervormd. Afgelopen was het met de partijbaronnen, de senatoren en lobbyisten die de partijconventies al sinds de negentiende eeuw hadden beheerst. De bonzen die Coolidge in 1924 het liefst hadden geloosd en ingeruild voor een nieuw plooibaar type, kwamen van een koude kermis thuis. Coolidge schakelde snel zijn mogelijke opponenten uit en de Republikeinse conventie die zomer was een toonbeeld van politieke controle. President Coolidge was niemand iets verschuldigd en zo gedroeg hij zich ook.
De presidentsverkiezingen dat jaar waren eigenlijk al voorbij voordat ze waren begonnen omdat de Democraten erin slaagden van hun conventie een enorme janboel te maken. Ze sloegen elkaar zowat de koppen in over alle mogelijke onderwerpen: wel of geen steun voor de Ku Klux Klan die overal in het land gewelddadige onrust veroorzaakte, voor of tegen de drooglegging, platteland versus de steden. Bovendien was een van de belangrijkste kandidaten gouverneur Al Smith van New York. Smith was een katholiek met een Ierse etnische achtergrond, een typische grotestadspoliticus. Daar moesten de protestantse, racistische zuiderlingen weinig van hebben. Het kostte de Democraten maar liefst 103 stemrondes voordat ze erin slaagden de zeer respectabele maar onbekende en weinig opwindende John Davis te nomineren.
In een land waarin de economie het goed deed, vrede heerste en Coolidge door en door betrouwbaar leek, kwam de president freewheelend over de eindstreep. Zijn campagneslogan ‘Keep Cool with Coolidge’ vertolkte precies wat de kiezers wensten en paste perfect bij het image van de president. Davis moest tot zijn ergernis vaststellen dat de kiezer de corruptie onder Harding niet aan diens opvolger of diens partij verweten. In november won Coolidge met 54 procent van de stemmen.
In de roaring twenties, een periode van economische groei en, ondanks de drooglegging, veel levensvreugde, stond de Newenglandse puritein in het Witte Huis ver af van het dagelijks leven in zijn land. Het was een rol die Coolidge gemakkelijk afging. Een activistisch presidentschap was niets voor hem. Tegelijkertijd is de reputatie die hij heeft als do-nothing president onterecht. Coolidge deed wat hij nodig vond, niet meer en niet minder.
De economie draaide goed, de beurs bereikte nieuwe hoogten, het aantal banen steeg: de meeste Amerikanen ging het goed en Coolidge kreeg er het politieke krediet voor. Hij was de man van zijn tijd, hij was conservatief, bescheiden en onkreukbaar. De mensen wilden niet te veel gedoe, de overheid moest zich met niet te veel bemoeien. Liever hadden ze iemand die de zaken goed regelde en hen verder met rust liet. Toen Coolidge zei: ‘The business of America is business’, bedoelde hij dat je Amerikanen niet voor de voeten moest lopen.
Het clichébeeld dat Coolidge lui en niet al te snugger was, is niet meer dan dat. Zijn presidentschap logenstraft deze al te gemakzuchtige kwalificaties. Hij was precies de man die Amerika op dat moment nodig had, iemand die het land op eigen kracht liet varen. In elk geval wist hij op tijd te vertrekken, een van de grootste vaardigheden waarover een politicus kan beschikken. Misschien voorzag Coolidge problemen, misschien had hij er gewoon geen zin meer in, maar in de zomer van 1927 kondigde hij onverwacht aan zich niet herkiesbaar te stellen. Volgens mevrouw Coolidge zag ‘Daddy’ de problemen aankomen. Als dat klopt, had Coolidge meer inzicht in de markt dan het van hoogtepunt naar hoogtepunt snellende Wall Street.
Het gros van de schandalen onder president Harding kwam pas veel later naar buiten. Ook schreef een aantal mensen onthullende boeken, onder wie zijn maîtresse Nan Britton, de moeder van de dochter die geheel buiten Harding’s erfenis was gehouden. In The President’s Daughter deed Nan uitgebreid verslag van de langdurige affaire en het bijzondere gebruik van de gangkast. Het was de enige manier waarop ze enige financiële steun overhield aan de vader van haar kind.
Met Watergate hoort Teapot Dome tot de legendarische schandalen van de twintigste eeuw. President Harding was allesbehalve gelukkig als president, misschien kostte het ambt hem zijn leven. Gezien alles wat er daarna bekend werd, was dat misschien wel de best denkbare afloop, voor de arme Harding beter dan een beschamende onthulling van de problemen onder zijn bewind. Onder historici geldt Harding als mislukt. Alleen de presidenten die het land naar de burgeroorlog leidden en de eerste erna, Andrew Johnson, staan lager dan Harding, met sinds 2021 ook Donald Trump in hun gezelschap, op plaats 41.