Dit deel van de site en mijn hele boek gaan over integratie. Maar wat bedoelen we met dat woord? We gebruiken het haast dagelijks en zonder nadenken, maar toch, waar hebben we het over? Om te kijken of de integratie al of niet ‘mislukt’ is, ontkom ik er ook niet aan om het begrip wat uit te diepen. Of misschien kunnen we het juist heel eenvoudig houden.

Aan definities geen gebrek. Mij spreekt wel aan wat een Marokkaanse Nederlander zei tegen de commissie Blok: ‘Voor mijn gevoel is integratie dat iemand de taal beheerst en redelijk kan functioneren binnen de Nederlandse samenleving. Punt. Dat is integratie wat mij betreft.’ Misschien is dat wat erg mager: ‘redelijk functioneren’. Maar laten we wel wezen, als de meeste burgers redelijk functioneerden dan zouden we niet ontevreden zijn.

Rinus Pennninx gebruikt in een van zijn vele geschriften ook een aantrekkelijk eenvoudige omschrijving: integratie is het proces waarbij immigranten worden opgenomen in de samenleving, als individu en als groep. Dat is een mooie, omdat hij geen specifieke vereisten en omstandigheden vereist en omdat hij neutraal klinkt over wie zich waar aan aanpast. Bovendien heeft hij het over een proces en ook nog eens over een proces dat behoorlijk lang duurt.

Nog beter bevalt me de omschrijving van Ruud Koopmans. Hij stelt dat er sprake is van integratie als afkomst niet meer uitmaakt voor iemands kansen op de arbeidsmarkt, onderwijs, huisvesting of scholing, of voor zijn kansen om in criminaliteit te vervallen. Zelf vat hij het mooi samen: ‘Integratie is gericht het bevorderen van gelijkheid.’ Bij Koopmans komen allochtonen en autochtonen er niet meer aan te pas maar gaat het over emancipatie in brede zin, van alle burgers. Dat komt dichter bij wat ik zelf vind: álle beleid in een samenleving moet gericht zijn op integratie, op het redelijk functioneren van iedereen.

Een mooie en meer naar immigranten en hun kinderen toegeschreven definitie ten slotte komt uit het boek Komen en gaan van Herman Obdeijn en Marlou Schrover. Zij omschrijven integratie als het verdwijnen van (grote) verschillen tussen migranten en niet migranten, waarbij je in het midden laat hoe die verdwijnen en van welke kant het meeste. De charme is ook hier dat de richting van de verandering niet belangrijk is maar ook dat de verschillen die blijven bestaan blijkbaar niet zo belangrijke geacht worden. Je leert ermee te leven. Zo gezien bestrijkt een geïntegreerde samenleving een spectrum dat zo breed is dat alleen de uitersten duidelijk te onderscheiden zijn. Wat er tussenin zit, kan allerlei vormen aannemen.

Overigens is vrijwel iedereen het erover eens dat integratie een tweezijdig proces is, hoewel sommige publicisten wel erg veel van de ene of de andere kant verwachten. Ook meent iedereen te weten dat het een proces is van lange adem, van minstens twee maar eerder nog drie of vier generaties. Maar dat weerhoudt sommige van diezelfde publicisten er niet van om na dertig jaar al hun oordeel uit te spreken.

Etymologisch gezien betekent integratie ‘hernieuwing’, tot één geheel maken. Misschien is dat wel de mooiste definitie: tot één samenhangend geheel maken. Hoe creëer je gevoel van verbondenheid in een situatie waarin mensen dat gevoel niet van oudsher hebben? Het is mijn overtuiging dat integratie geen doel is maar een proces. In een samenleving zijn we altijd aan het integreren, aan het proberen om samenhang te vinden, de zaak bij elkaar te houden. Het is een proces zonder einde. Nooit kun je zeggen: de integratie is klaar, de samenleving is af. Elk beleid is gericht op integratie. Alleen al daarom is ‘integratiebeleid’ een absurde constructie: alle beleid is integratiebeleid.

Hoe het gaat met dat proces, met ons als functionerende samenleving, kunnen we zien door te meten hoe het met ons gaat. Door te meten hoe het op verschillende terreinen is vergaan met een deel van onze burgers, de allochtonen.

Op het verwijt dat mijn omschrijving van integratie nogal eenvoudig is, pleit ik schuldig. We moeten het niet moeilijker maken dan het is, niet onnodig problematiseren. Integratie is tegelijk een heel eenvoudig en een heel complex proces.