Door Frans Verhagen

In de aanloop naar de Amerikaanse verkiezingen van 2008 verschilde ik heftig van mening met hoofdredacteur Magriet van der Linden van Opzij over de gewenste kandidaat. Zij was een gedreven fan van Hillary Clinton, ik zag nieuwe werelden opengaan met Barack Obama. We debatteerden er een paar keer over. Ik ‘won’ als je dat zo mag zeggen, maar geleidelijk aan begin ik me af te vragen of ik me niet had moeten laten overhalen. Of ik niet ook voor Hillary had moeten zijn. Wat als Hillary Clinton in november 2008 tot president gekozen zou zijn? Wat zou er anders gegaan zijn? En zou dat beter of slechter hebben uitgepakt?

What if geschiedenis is tricky business maar laat ik een poging wagen. Stel dat Hillary gekozen zou zijn. ‘Change you can believe in’ zou niet de campagneslogan geweest zijn en ‘hope’ niet het meest gehoorde woord. In de nasleep van een dergelijk resultaat van de voorverkiezingen zouden zwarte Amerikanen net zo teleurgesteld en misschien ook bitter zijn als sommige vrouwen zich toonden op de conventie in Denver. Een hoop Clinton verhalen uit de jaren negentig zouden in de uiteindelijke campagne boven water gehaald zijn, onaangename ballast van een politica die haar positie mede dankte aan het ferm en soms met de dichtgeknepen neus steunen van haar echtgenoot. Wat zou de slogan geweest zijn? Cleaning up the mess? Nee, dat zou te veel doen herinneren aan 1998. Flauw misschien, maar ik weet niet onder welke vlag Hillary zou hebben gevaren om sceptische Democraten en recalcitrante Republikeinen over te halen op haar te stemmen.

Maar de uitslag van de verkiezingen in november 2008 zou hetzelfde geweest zijn. De oude man McCain was zo ver weg van de wereld, vergezeld van Sarah Palin, zijn noodlottige keuze als running mate, dat hij nooit had gewonnen. De economische crisis die in september begon, toonde McCain in al zijn gedesoriënteerde machteloosheid. Hillary Clinton zou de verkiezingen hebben gewonnen. Elke Democraat zou hebben gewonnen en dat is geen sneer naar Clinton of Obama maar een simpele vaststelling na het tijdperk Bush.

In 2008 was mijn grootste probleem met Hillary Clinton dat ik vermoedde dat zij zo controversieel was, zoveel stekels zou oproepen, dat ze wel president kon worden en daartoe ook geheel en al competent was, maar zoveel polarisatie in Washington zou veroorzaken dat ze niets tot stand had kunnen brengen. Wist ik veel dat dit precies was wat Barack Obama zou overkomen. De Republikeinse missie tot destructie van een Democratisch presidentschap – opnieuw – had ik anders ingeschat. Ik ben wel wat gewend aan negativiteit in Washington maar dit ging verder dan ik had kunnen vermoeden.

Ik dacht echt dat Obama mogelijk die bruggen kon bouwen die een Clinton zouden ontglippen. Mijn iets kleinere voorbehoud bij Hillary was Bill Clinton. Op het campagneniveau had Hillary Bill al met enige kracht van het podium moeten duwen. De scène in Iowa met al die uitgebluste Clinton veteranen die door een upstart uit Illinois werden verslagen, was onvergetelijk. Bill was een ongeleid kanon en zou dat tijdens de campagne nog regelmatig laten blijken. Hoe zou het de ex-president vergaan als hij werkeloos, machteloos door het Witte Huis zou stiefelen? Misschien had Hillary hem een werkje gegeven, mogelijk het tot stand brengen van een nationaal beleid voor gezondheidszorg.

Ten slotte was een niet belangrijke overweging voor mijn voorkeur voor Obama dat Amerikaanse politiek geen familiebusiness moest worden. De familie Kennedy was al ernstig, de familie Bush desastreus, nog eens een ronde Clintons leek me niet verstandig. Die redenering blijft ook voluit overeind staan, ook na drie jaar Obama: dank zij hem heeft een hele nieuwe groep mensen het toneel betreden. Dat is belangrijk en noodzakelijk.

We weten nu dat Obama in zijn eerste jaar adequaat beleid heeft gevoerd. Hij redde de financiële sector al liet hij toe dat die zich vervolgens tegen hem keerde toen het op het reguleren van de bankiers aankwam. Hij redde de auto industrie en miljoenen banen in het hartland van Amerika. Helaas ondersteunde hij zijn beleid niet met enthousiasmerende toespraken.

Obama zette een stimuleringsbeleid op dat, weten we nu, te beperkt was om Amerika uit de recessie te trekken. Tekenen van al te veel toegeeflijkheid van Obama tegenover de Republikeinen waren toen al zichtbaar. De grote overwinning van de Democraten in november 2008 had een grote Democratische meerderheid in het Congres opgeleverd maar als complement daarvan een ideologisch en politiek hechte obstructiemacht van de Republikeinen. De Congres Democraten, onder leiding van de onverbeterlijke Nancy Pelosi, toonden zich op hun kleinst. Zouden ze dat onder Clinton anders hebben gedaan? Misschien, misschien was hun meerderheid ook niet zo groot geworden als die waarvoor Obama zorgde. Maar de politieke paradox is dat kleine meerderheden gemakkelijker te controleren zijn.

Het ideaal van bruggen bouwen, een van de belangrijkste redenen om Barack Obama te kiezen, was al snel uit het zicht verdwenen. Onder president Hillary Clinton zou dat ook gebeurd zijn. De Republikeinen vinden zichzelf simpelweg de enige partij die in staat is te regeren, ook al hebben ze acht jaar van mislukt beleid achter de rug, en voelen zich volledig gerechtvaardigd om Democraten dwars te zitten. Hun redenering is dat een Democraat in het Witte Huis niet legitiem kan zijn, ongeacht de grootte van diens overwinning.

Hillay had economisch gezien ongeveer hetzelfde beleid gevoerd, schat ik. Moeilijker is de vraag te beantwoorden of ze onder de omstandigheden voor een health care programma was gegaan. Aan de andere kant weet ik zeker dat ze het niet zonder meer aan het destructieve Democratische Congres had overgelaten om het als een kerstboom op te tuigen en vervolgens weer uit te kleden. Hillary care zou anders zijn geweest, misschien meer als een totaal overheidsprogramma. De controverse zou even groot geweest zijn. Zou ze het doorgedrukt hebben? Moeilijk te zeggen. Ik vermoed wel dat een president Hillary Clinton betere relaties met het Democratische Congres had onderhouden, dat wil zeggen, hen meer voor haar had laten werken. Zou ze net als Lyndon Johnson armen hebben kunnen omdraaien en congresleden in het gareel hebben kunnen duwen? Ik betwijfel het maar ik vermoed nu dat ze politiek harder geweest zou zijn dan Obama.

De tussentijdse verkiezingen in 2010 waren ongeveer hetzelfde uitgepakt, vermoed ik. De theedrinkers zaten er al aan te komen en Sarah Palin had zich evenmin onbetuigd gelaten als ze dat nu deed. De door credit card oorlogen en Bush wanbeleid veroorzaakte tekorten zouden even groot geweest zijn.

Obama gaf Amerika een nieuwe plek in de buitenlandse politiek, snel de vieze smaak van Cheney-Bush achterlatend. Maar ja, dat was eenvoudig, hij hoefde er alleen maar voor aan te treden. Hillary had dat ook kunnen doen. Het resultaat zou weinig anders geweest zijn. Als minister van Buitenlandse Zaken heeft Hillary Clinton het beleid van Obama mede vorm gegeven en zelf uitgevoerd. Afgezien van de opzichtige misser in haar toegeeflijkheid van de chantage politiek van Israël – over de nederzettingen – heeft Clinton dat goed gedaan. Als Clinton president geweest was, zou het niet veel anders zijn gelopen. Ik vrees dat ze Richard Holbrooke minister van Buitenlandse Zaken zou hebben gemaakt en ik zou benieuwd zijn geweest hoe dat had kunnen uitpakken. Zou ze zich ook in het pak hebben laten naaien over Afghanistan, zoals Obama overkwam? Als ik haar verkiezingsretoriek serieus neem moet het antwoord ‘ja’ zijn, dat zou weinig uitgemaakt hebben. Beiden vonden Afghanistan de ‘echte oorlog’, die de moeite was om te vechten. Beide hadden het bij het verkeerde eind en zouden er de lasten van gedragen hebben. Zou Hillary niet die 30.000 man extra gestuurd hebben? Ik betwijfel het. Ze zou juist voor nog meer gegaan zijn. Laten zien dat ze hard kon zijn.

Hoe langer je er naar kijkt hoe meer variabelen in het spel komen en hoe minder je kunt zeggen hoe een presidentschap van Hillary Clinton zou hebben uitgepakt. Als ik langzamerhand denk dat Clinton misschien de betere keuze geweest zou zijn dan is het omdat Obama zich, tot zijn banenspeech in september, oneindig toegeeflijk en vaak politiek naïef heeft getoond in het politieke spel. Hij hield geen stevige toespraken, sneed Republikeinen niet de pas af en verzamelde geen steun bij de bevolking.

Ik vermoed dat Hillary zich niet had laten framen door de Republikeinen zoals Obama dat is overkomen, dat zij zelf het verhaal bepaald zou hebben en zich niet had laten definiëren door de oppositie. Ze zou meer gevochten hebben. Clinton zou een andere kliek mee naar Washington gebracht hebben. Ik betwijfel of ik daar erg blij mee geweest zou zijn – een deel van de Clinton aanhang leidt tot acute afkeer van de Amerikaanse politiek – maar ik denk dat er meer politiek gevochten zou zijn. Natuurlijk zou dat de polarisatie alleen maar vergroot hebben, hoewel, groter kan het nauwelijks. Onvoorzienbaar is of het racisme en de haat en vuilspuiterij van radioterroristen als Rush Limbaugh en Glenn Beck ook president Hillary ten deel zouden zijn gevallen maar dan in de vorm van anti-vrouwenpraat. Ik vermoed van wel. Aan de andere kant, ik denk dat ze harder geweest zou zijn en meer respect zou hebben afgedwongen.

Moeilijk te zeggen dus of een presidentschap van Hillary Clinton anders zou hebben uitgepakt. Voor mij maakte het niets uit dat Hillary een vrouw is. Laat ik Margriet niet beledigen door te zeggen dat dat voor haar wel wat uitmaakte. Maar achteraf moet ik toegeven dat Hillary Clinton misschien de betere politica was geweest. Misschien had Margriet daarin gelijk. Maar het blijft what if geschiedenis en teleurstelling over zittende presidenten is misschien inherent aan ambitieuze Democraten. Dachten we niet al in 1993 dat met Bill Clinton een nieuwe generatie aan bod kwam? Hij stelde teleur. Obama valt tegen. Zou Hillary niet teleurgesteld hebben? De fans van Hillary mogen claimen dat zij het beter had gedaan.