Eind november 2016,  buitenlandcolumn de Groene

Voordat Henry Kissinger het gebruikte als springplank voor een uitvoerende rol in de buitenlandse politiek, was de functie van nationale veiligheidsadviseur vooral een coördinerende. Kissinger en Richard Nixon waren aan elkaar gewaagd, zowel in visie als in zelfbewustzijn, en de veiligheidsadviseur dankte zijn prima donna rol aan zijn nut voor die specifieke president. Nixon, die zijn eigen buitenlandse politiek deed, had het zelfvertrouwen om met Kissinger een sparringpartner binnen te halen die, tot zijn ergernis, vaak het krediet kreeg voor Nixons beleid (en nooit de blaam).

Niemand speelde het bureaucratische spel beter dan Kissinger. Hij had allerlei back channels met eigen mensen in het Pentagon en het State Department en met buitenlandse functionarissen. Ministers werden links en rechts gepasseerd. Hij was meer uitvoerder dan coördinator. Toen Kissinger zelf bureaucraat werd door tijdens Watergate Buitenlandse Zaken erbij te gaan doen, zette hij zichzelf uiteindelijk buitenspel en werd hem de adviseurspositie afgenomen. Nixons opvolger Gerald Ford haalde Brent Scowcroft binnen, een briljante ex-generaal die niet de media opzocht maar inderdaad coördineerde.

Onder Jimmy Carter kwam er weer een publiciteitsgeile academicus in de persoon van Zbigniew Bzrezinski. Het resultaat was permanente ruzie in de regering, waardoor Carter gedwongen werd te kiezen voor de een of de ander. Een succes was het niet. Ronald Reagan versleet daarna zes veiligheidsadviseurs. Twee van hen waren actief betrokken bij het Iran Contra schandaal, een free lance buitenlandse politiek operatie van uit de West Wing van het Witte Huis die Reagan bijna zijn presidentschap kostte.

Het zijn voorbeelden van de invulling van het adviseurschap dat aan het begin van de Koude Oorlog is ingesteld, toen buitenland het in-bakje van de president domineerde. Algemeen wordt Brent Scowcroft, later ook veiligheidsadviseur van de oude Bush, gezien als de ideale persoon: iemand van gezag die als honest broker defensie, buitenlandse zaken, economisch beleid en inlichtingendiensten moet coördineren voor zijn baas, de president. Ex-generaal Scowcroft deed dat zonder persoonlijke ambitie en met deskundigheid. Dat laatste bewees hij nog eens in 2002 door van buitenaf kleine Bush te wijzen op de idiotie van de inval in Irak. Die regering liet ook zien wat er mis kan gaan. Condolleezza Rice, Bush’ veiligheidsadviseur en persoonlijke vriendin, haast een huisgenoot, had wel kennis van zaken maar niet het gezag en de bureaucratische sluwheid om dominante mannen als Donald Rumsfeld en Dick Cheney in toom te houden. Ze ging kopje onder.

De nationale veiligheidsadviseur is degene die iedere ochtend de president brieft over de toestand in de wereld. Hij of zij leest alles, praat met iedereen, traceert verschillen van mening en werkt die uit tot beleidsvoorstellen. Hoe dat gaat verschilt per president. Sommige presidenten, zoals Bill Clinton en Barack Obama, houden seminars om onderwerpen uit te spitten. Andere presidenten houden niet van verschil van mening (verrassend vaak) en willen een gezamenlijk advies. Sommige presidenten willen een gedegen rapport met verschillende mogelijkheden, kansen en risico’s, anderen worden liever mondeling gebriefd en een A-4tje met opties zodat enkel een paraaf nodig is. Geen verrassing dat Ronald Reagan tot deze laatste groep hoorde.

Niemand verdenkt Donald Trump van de inhoudelijke kennis laat staan de visie van Richard Nixon. Van lezen houdt hij niet. Hij zal een adviseur op het terrein van nationale veiligheid hard nodig hebben. Geen wonder dat de oren gespitst waren toen Trump zijn campagnemaatje generaal Mike Flynn benoemde tot veiligheidsadviseur. Flynn werd door president Obama ontslagen omdat hij als leider van het Defense Intelligence Agency faalde als manager. Na zijn ontslag kwam hij terecht in de islamofobische hoek, met een tweet-simplisme dat daarbij hoort.

En was dat niet die man die op de Republikeinse haatconventie een agressieve speech had gehouden en spreekkoren had geleid met ‘lock her up’? Trad deze man niet regelmatig op in programma’s van de Russische propaganda televisie? Hadden zijn assistenten indertijd een lijst met Flynn facts gemaakt, halve waarheden die de generaal omarmde? Ontplofte hij niet regelmatig in woedeuitvallen? Vond hij niet de hele Amerikaanse overheid corrupt?

De benoeming van Flynn is onverstandig. Flynn is qua karakter en qua temperament niet geschikt voor de baan. Nu geldt dat ook voor zijn baas maar dat is precies het probleem. Hij moet een evenwichtige adviseur zijn die de botsende belangen en ego’s in een regering aan elkaar kan koppelen. Hij moet de kennis maar ook het inzicht hebben om in het advies aan zijn baas te abstraheren van eigen vooroordelen en opinies en het belang van Amerika voorop te stellen. Het is lastig om Flynn in die rol te zien. Het is wachten op ongelukken.